Tinh hoa ẩm thực Tết cổ truyền Việt Nam

  Ẩm thực Tết Việt – Đa dạng trong thể thống nhất

Mâm cơm ngày Tết

Văn hóa Việt Nam vốn được biết đến là có sự đa dạng giữa các dân tộc và các vùng miền với nhau, ẩm thực ngày Tết hẳn nhiên cũng không ngoại lệ. Nhưng, cần phải khẳng định rằng, sự đa dạng đó nằm trong một thể thống nhất, tức dù có nhiều cách thể hiện khác nhau, những món ăn khác nhau, cách chế biến cũng có thể không giống nhau, song đều hướng về những giá trị văn hóa truyền thống chung của cả đất nước.

Dọc miền Tổ quốc những ngày Tết, không khó để chúng ta bắt gặp những bức tranh ẩm thực khác nhau giữa 3 miền Bắc – Trung – Nam. Mâm cỗ đầu năm của miền Bắc được được bày biện khá thịnh soạn, bao giờ cũng thể hiện sự tinh tế và khéo léo, chú trọng hình thức, phối hợp hài hòa giữa những món nước và món khô, giữa thịt và rau.

Trong đó mâm cỗ của người Hà Nội được đánh giá là bài bản và giữ được nét cổ truyền của người Việt. Bánh chưng là thứ không thể thiếu không chỉ với ẩm thực ngày Tết cổ truyền miền Bắc mà còn của cả đất nước. Bên cạnh đó, xôi gấc, giò lụa, giò xào, thịt gà, nem rán, thêm nồi cá chép hoặc cá trắm kho riềng, cùng đĩa nộm xu hào hoặc đu đủ là những món phải có trong dịp Tết. Món nước cũng phong phú không kém: Miến nấu lòng gà, chân giò hầm với măng lưỡi lợn, mọc nước… Món nào cũng đậm đà hương vị, khiến người ta cứ nhớ mãi về hương vị Tết quê hương.

Người miền Trung cầu kỳ, tỉ mỉ nên các món ăn ngày Tết cũng được chăm chút kỹ lưỡng. Mâm cỗ ngày Tết của người miền Trung nhìn thấy trong đó cả âm hưởng của sự chắt chiu, chia sẻ. Người miền Trung không có bánh chưng mà làm bánh tét, món bánh có hương vị rất gần gũi với bánh chưng. Bên cạnh bánh tét, miền Trung cũng có nhiều loại bánh khác được đặt trên mâm cỗ ngày Tết như bánh tổ, bánh in... Ẩm thực ngày tết Miền Trung cũng không thể thiếu nem chua, thịt giấm. Đặc biệt, tại cố đô Huế, nơi vẫn lưu giữ những món ăn từ cung đình, thì mâm cỗ Tết càng tỉ mỉ và cầu kì. Món thịt tôm chua thịt phay, nem bò lụi, chả tôm, gỏi vả lúc nào cũng phải có. Một số vùng ở miền Trung còn thêm món bò nấu thưng, thịt nạc rim hấp dẫn, và mâm cỗ chắc chắn không thể thiếu dưa món, chả bò, thịt heo ngâm mắm…

Nam Bộ nổi tiếng là vùng đất bình dị với những con người chất phác, xởi lởi, có lẽ bởi vậy, văn hóa ẩm thực ngày thường cũng như ngày Tết của miền Nam thường đơn giản hơn so với miền Bắc và miền Trung. Bánh tét, thịt kho nước dừa và canh khổ qua dồn thịt là 3 món đặc trưng trong ngày Tết của vùng Nam Bộ, cùng với dưa giá, củ kiệu, lạp xưởng… Sự khác nhau này xuất phát từ văn hóa vùng miền và những yếu tố khách quan liên quan đến địa lý, khí hậu, đặc sản địa phương…

Dẫu có nhiều khác biệt, song ẩm thực ngày Tết của người Việt vẫn có sự thống nhất. Chẳng hạn, màu xanh và màu đỏ được chọn làm màu sắc chủ đạo vì tượng trưng cho may mắn, tài lộc; mâm cỗ thường nhất quán có 4 đĩa – 4 món hoặc 6 đến 8 đĩa – 8 món tượng trưng cho bốn mùa hoặc vạn lộc, ngăn chặn những điềm không may trong năm mới. Nhìn chung, mâm cơm ngày Tết của người Việt chính là biểu tượng của sự sung túc, đủ đầy và thể hiện cả tấm lòng thành kính mà con cháu muốn tri ân, dâng lên ông bà, tổ tiên của mình.

Mâm Tết Việt thời kỳ 4.0

Lựa chọn hàng Tết trên mạng

Khi cuộc sống thay đổi, những cái Tết thời công nghệ cũng tạo nên rất nhiều đổi thay, có những điều đã rơi vào quên lãng, có những thứ như đang dần mờ phai và cũng có những cái Tết không giống nhau của mỗi thời, mỗi người. Tuy nhiên, bên cạnh những cái Tết “công nghiệp hóa” giữa dòng chảy hối hả của cuộc sống hiện đại, đâu đó ta vẫn thấy nhiều gia đình vẫn giữ lại hương vị Tết truyền thống.

Không còn phải lo tích trữ đồ khô như măng, miến, mộc nhĩ từ cả tháng, không còn cảnh phải dậy từ sáng sớm để đi chợ mua các loại thực phẩm tươi ngon cho ngày Tết như trong ký ức của nhiều người nội trợ, việc chuẩn bị những mâm cỗ Tết thịnh soạn giờ đây trở nên dễ dàng hơn trong thời đại cách mạng 4.0.

Tết Việt hôm nay vẫn mang những tính cách đặc trưng theo phong tục tập quán, vẫn giữ gìn những “thủ tục” trong 3 ngày Tết như truyền thống, nhưng lại có sự biến tấu rất năng động, đúng với cách tiếp cận xu hướng thời đại công nghệ, nhất là với thế hệ trẻ. Chỉ cần chiếc smartphone và cú “chạm” thần thánh là người dùng có thể đặt món yêu thích, mọi khoảng cách như rút ngắn lại để món tây món ta được “gần nhau hơn” trong bữa ăn gia đình ngày Tết.

Chỉ cần một tiếng ra chợ hay vào siêu thị là có đủ cho những món ăn đặc hương vị của ngày Tết. Gần như tất cả đã được làm sẵn, nên giờ đây ở thành phố hay những vùng đông dân cư sẽ hiếm cảnh phải lụi cụi vất vả chuẩn bị Tết như xưa. Sự tiện lợi ấy giúp cho họ không phải lo lắng nhiều, chỉ cần chờ đến 27, 28 Tết ra chợ hay siêu thị “dạo” một vòng là đã có đầy đủ thực phẩm nấu nướng cho 3 ngày Tết.

Chính những lợi ích của cách mạng công nghệ mang lại như Internet kết nối vạn vật và nhất là ứng dụng của dữ liệu lớn (Big Data) mà mọi thông tin tra cứu của khách hàng đều được lưu giữ và xử lý rất nhanh. Vì vậy, không phải ngẫu nhiên mà những nhu cầu tìm kiếm của người tiêu dùng lại được gợi ý chính xác trên trang Facebook cá nhân của chính người tiêu dùng đó. Mặt khác, sự du nhập và ảnh hưởng của các nền văn hóa ẩm thực khác trên thế giới cũng ảnh hưởng ít nhiều tới sự thay đổi thực đơn của mâm cỗ ngày Tết. Mâm cỗ ngày Tết hiện nay không chỉ đa dạng hơn, “Tây” hơn mà còn độc đáo hơn. Ngoài giò chả, mâm cỗ Tết ngày nay còn có món salami, chân giò hun khói, xúc xích, salat, jambong, ngan xé phay, giò hoa ngũ sắc… hay thậm chí là những món cỗ chay cũng dần trở nên quen mắt trong một mâm cỗ cúng.

Rằm tháng Giêng (15/1 âm lịch) là một trong những ngày lễ quan trọng trong đời sống tâm linh của người Việt “Quanh năm đi lễ không bằng lễ Rằm tháng Giêng”. Bởi ngày này còn có cái tên khác là Tết Nguyên tiêu, nên mâm cơm cúng Rằm tháng Giêng truyền thống cơ bản giống mâm cỗ cúng ngày Tết như gà trống, bánh chưng, xôi gấc... Ngoài ra, cũng có sự hiện diện của các món xào, món dưa muối, hành muối... Tráng miệng có chè kho, chè hoa cau..., tức là một mâm cỗ hội tụ đủ 5 vị chua, cay, mặn, ngọt, chát.

Trên nền truyền thống, mâm cỗ cúng Rằm tháng Giêng giờ đây của mỗi gia đình cũng đã “tùy tiện” hơn trong việc bày biện lễ. Bên cạnh những xôi những gà/bóng/mọc..., mâm cỗ thời 4.0 có thể còn thêm hoặc thay bằng bắp bò ngâm mắm, gà Hàn Quốc xông khói thái lát, cá rán, thịt bò cuộn nấm chiên... Mâm cỗ được soạn sửa chu đáo, thể hiện tấm lòng thành kính với ông bà, tổ tiên và cầu mong một năm may mắn, an lành không nhất thiết phải đủ 8 đĩa 5 bát như lễ nghi xưa. Bên cạnh mâm cỗ mặn, cúng Rằm tháng Giêng bằng cỗ chay đang là một xu hướng, có phần còn lấn át cả cỗ mặn.

Theo Nhà nghiên cứu văn hóa - PGS.TS Nguyễn Thị Hồng, mâm cỗ có thể đổi thay, nhưng chỉ cần những giá trị ấy vẫn vẹn nguyên theo năm tháng, Tết Việt vẫn sẽ luôn tròn đầy. Ngẫm lại thật kỹ, dù Tết xưa hay Tết nay, dù cha mẹ hay con cái, điều mong mỏi lớn nhất về Tết vẫn là có được khoảng thời gian thật sự chất lượng bên nhau. Có thể “hình thức” sum vầy sẽ khác đi một chút trong hình dung của các thế hệ, nhưng bao giờ cũng thế, nỗi mong ước này chưa khi nào bị quên lãng.

Đi khắp dải đất hình chữ S, từ Bắc-Trung-Nam, dù ở đâu, những món ăn ngày Tết - ngày lễ quan trọng nhất trong năm của người Việt, cũng đều mang hương vị đặc trưng, độc đáo mà hài hòa, thân thuộc.

Qua hàng ngàn năm văn hiến, đời truyền đời, từng lớp người Việt đã chắt lọc được những tinh túy nhất từ thiên nhiên, từ cuộc sống đời thường để đưa lên mâm cỗ: Rau quả xanh tươi mát lành, nem chả mang năng lượng cho cuộc sống, bánh mứt thể hiện sự an lành ngọt ngào… Chính bởi thế, dù cuộc sống ngày càng bận rộn, tất bật thì vào những ngày Tết, những người con xa xứ lại tìm về quê hương, mong muốn thưởng thức một bữa ăn gia đình, hay cùng nhau bày biện mâm cơm ngày Tết. Trong cái tươi mát của xuân mới, trong cái náo nhiệt háo hức của ngày Tết cổ truyền, hương vị của những món ăn càng làm ấm thêm lòng người, càng làm đậm đà thêm truyền thống văn hóa đặc sắc, bền bỉ của người Việt giữa những đổi thay của cuộc sống mới.