Thanh Hóa: Độc đáo Tết nhảy của người Dao

Tết nhảy là một tục lệ gắn với truyền thuyết về một cuộc thiên di vượt biển đầy bi tráng của người Dao. Theo sự tích, trong chuyến di cư vượt biển sang Việt Nam của con cháu 12 họ Dao, sau nhiều ngày trên biển, bất ngờ đoàn thuyền gặp bão to, sóng lớn.

Trong cơn nguy cấp, 12 dòng họ Dao lập đền cầu khấn xin Bàn Vương và tổ tiên giúp đỡ vượt qua cơn hoạn nạn và hứa sau này sẽ làm lễ tạ ơn. Lời cầu linh ứng, từ đó về sau, các họ người Dao thường tổ chức Tết nhảy để tạ ơn tổ tiên, trời đất. Tùy theo lời hứa của từng họ người Dao mà chu kỳ tổ chức Tết nhảy của các họ Dao khác nhau.

Ông Phùng Quang Du hào hứng nói về Tết Nhảy

Ông Phùng Quang Du, Trưởng dòng họ Phùng ở bản Hạ Sơn (Ngọc Lặc) Tết nhảy thường được tổ chức vào 2 tháng cuối năm (tháng 11 và 12 âm lịch).

Nếu muốn làm Tết nhảy, gia đình phải có một bộ tranh “Tam Thanh” (hay còn gọi tranh Đại Đường) gồm 15 bức mang màu sắc tôn giáo của người Dao và nhiều lương thực, thực phẩm khác. Trước đây để tổ chức một lễ Tết nhảy, phải làm trong ba năm liên tục. Năm đầu làm một ngày một đêm, năm thứ hai làm hai ngày, hai đêm và năm thứ ba làm ba ngày, ba đêm và rất tốn kém. Đến nay, đời sống của người dân ngày càng tiến bộ, các hủ tục rườm rà đã được dần loại bỏ.

Chuẩn bị đồ lễ

Tết nhảy là một trong những nghi lễ quan trọng bậc nhất của người Dao. Tết nhảy không chỉ yêu cầu về thời gian, thủ tục mà phải phụ thuộc vào các nghi lễ truyền thống. Đồ để làm Tết nhảy quan trọng nhất là bộ tranh thờ 2 cuộn bao gồm 15 bức tranh vẽ các tướng quân, vệ sỹ, diêm vương phán xét, gia chủ phải mời được thầy lên đồng điều hành lễ nghi, 2 thầy phụ giúp chạy cờ, chạy kiếm, múa rùa... Trong 3 ngày 3 đêm tổ chức ăn Tết nhảy, giai đình đó phải có 5 con lợn, gà, thực phẩm làm cỗ mời cả làng cùng anh em họ hàng gần xa đến ăn uống. Bộ tranh mua về để làm Tết nhảy phải được làm lễ Khai Quang mới chính thức được công nhận, sử dụng trong lễ nghi, thờ cúng.

Thêm vào đó, người Dao dành nhiều thời gian để làm những thanh gỗ có họa tiết hoa văn mang hình dáng con dao, thanh kiếm, cái mai, thuổng, lệnh bài... Đây đều là những vật dụng không thể thiếu được trong Tết nhảy. Nó tượng trưng cho những công cụ mà tổ tiên đã dùng để lao động, chống giặc, vượt qua thác ghềnh.

Thịt lợn là món chính để cúng

Món ăn chính để cúng và dùng để ăn Tết Nhảy là thịt lợn. Trong một mâm cơm, thịt lợn được xếp vòng tròn vun cao trên lá chuối hai bên có hai nhúm muối trắng, chính diện là bát nước nước mắm hành, tất cả những thứ đó đều bắt buộc phải có trong mâm cỗ người Dao nơi đây. Món nước xuýt được coi là món ngon nhất trong mâm cỗ trong Tết nhảy của người Dao. Nước xuýt là nước được luộc từ thịt lợn mà ra, sau đó chỉ thêm gia vị vào rồi ăn. Người Dao có cách pha chế riêng nên nước trở nên ngọt và có vị thơm.

Trong ba ngày ba đêm làm lễ Tết, mỗi ngày phải hát và nhảy hết 12 bài hát cúng, có độ dài 83 trang và gần 10.000 chữ, các bài hát được thầy mo hát đi hát lại trong 3 ngày đêm. Trong đó bài đầu tiên, thầy cúng thay mặt gia chủ xin phép tổ tiên đã chọn được ngày lành tháng tốt để làm Tết nhảy tạ ơn.

Trong các nghi thức cúng Tết nhảy có ba thầy cúng, trong đó một thầy chính và hai thầy phụ. Khi thầy cúng làm gì thì các thanh niên trong buổi lễ cũng phải làm theo như vậy. Sau các màn múa rùa là màn chạy cờ, chạy kiếm mô phỏng lại chiến công giết giặc ngoại xâm bảo vệ xóm làng của các vị tướng ngày trước. Khi chiến thắng trở về, ca khúc khải hoàn cácTướng mở tiệc khao quân.

Các nghi lễ cũng trong 3 ngày Tết nhảy được đan xen với tiệc ăn mừng rượu. Cứ múa hát, nhảy xong lại uống rượu. Tan bữa rượu lại tiếp tục lễ nhảy với những bài hát nói, điệu múa cầu xin mưa thuận gió hòa, mùa màng tươi tốt, sức khỏe, may mắn trong cuộc sống; ca ngợi, tái hiện quá trình lao động, chiến đấu chống giặc bảo vệ quê hương của các bậc tiền nhân. Cứ thế Tết nhảy diễn ra trong ba ngày liên tiếp, sau đó ai về nhà nấy trở lại công việc bình thường của gia đình mình.

Thầy cúng chuẩn bị hành lễ

Thầy cúng Dương Văn Xuân người lưu giữ nguồn gốc về Tết nhảy của người Dao ở Thanh Hoá cho biết: “Không phải năm nào người Dao cũng ăn Tết nhảy. Tùy từng lời hứa của mỗi họ Dao mà thời gian ăn Tết Nhảy có sự khác nhau trong năm hoặc trong nhiều năm. Chu kì ăn Tết nhảy thường từ 10 đến 15 năm mới tổ chức 1 lần. Cho nên cần phải làm thận cẩn thận, tôn kính”.

Tết nhảy là Tết của gia đình nhưng được cả bản, cả vùng coi như Tết chung, tất cả đều đến tham gia nhiều điệu múa truyền thống. Bắt đầu từ điệu múa “ra binh – vào tường”, tiếp đến là múa “chạy cờ” với hàng chục thanh niên tham gia, rồi múa “tế rùa” với những động tác múa minh họa người đi tìm rùa, bắt rùa, trói rùa khiêng về nhà... để dâng cúng Bàn Vương và các vị thần thánh, tổ tiên, cuối cùng là múa “chiêu binh”. Trong Tết nhảy, tiếng trống, tiếng chuông dồn dập theo giọng hát, điệu múa và tiếng hô vang của mọi người làm cho không khí trở nên tưng bừng, rộn rã.

Mọi người liên tục nhảy các bài truyền thống

Người Dao, tổ chức Tết nhảy là để tạ ơn trời, đất, long vương, thánh thần, tổ tiên; đồng thời còn là dịp để cầu mùa, cầu bình an, hạnh phúc, để con cháu đoàn viên, tri ân tổ tiên và gửi gắm ước vọng về cuộc sống đủ đầy, ấm no, hạnh phúc...