Nhà báo Nguyễn Phan Khiêm: Báo kiên trì theo đuổi mục tiêu, nghĩa vụ bảo vệ công lý

Niềm vui, động lực để cầm bút

PV: Là một trong những người gắn bó với Báo Công lý từ giai đoạn thành lập, điều gì khiến ông cảm thấy tự hào nhất về nghề báo và vai trò của báo chí trong hệ thống tư pháp?

Nhà báo Nguyễn Phan Khiêm: Tôi nghĩ rằng do sự phân công của xã hội, mỗi người mỗi nghề, nghề nào cũng có thể tự hào khi có đóng góp tích cực cho xã hội. Nghề báo cũng vậy, khi nào chúng ta có những bài báo có chất lượng cao, đóng góp hiệu quả cho sự phát triển của xã hội nói chung, của ngành nói riêng thì có thể tự hào.

Tôi ngại khi nói đến hai tiếng “tự hào”, chúng ta cố gắng làm tốt trước hết là vì trách nhiệm với công việc được giao. Thế nhưng, khi có những bài viết hay được bạn đọc và cơ quan chức năng ghi nhận thì chúng ta có thêm niềm vui, thêm động lực để cầm bút.

PV: Là người trực tiếp theo dõi và phản ánh hoạt động tư pháp nói chung và ngành Tòa án nói riêng, ông đánh giá thế nào về vai trò của báo chí trong việc bảo vệ công lý, thúc đẩy cải cách tư pháp và nâng cao nhận thức pháp luật cho người dân?

Nhà báo Nguyễn Phan Khiêm: Tôi nghĩ là Báo Công lý và Tạp chí Tòa án nhân dân, cơ quan của TANDTC phải là những cơ quan báo chí có vai trò, trách nhiệm hàng đầu trong việc bảo vệ công lý, thúc đẩy cải cách tư pháp và nâng cao nhận thức pháp luật cho người dân.

Khai thác hoạt động xét xử của hệ thống Tòa án, phát hiện những vướng mắc trong hoạt động xét xử, áp dụng pháp luật; nghiên cứu, xây dựng pháp luật, trao đổi nghiệp vụ là thế mạnh của chúng ta.

Một phiên tòa khách quan, đúng pháp luật và nhân văn, đưa ra phán quyết thấu tình đạt lý nhưng không có truyền thông tốt thì rất ít người biết. Trái lại, nếu báo chí kịp thời phản ánh, bình luận thì giá trị của nó được lan tỏa, đồng nghiệp có thể có thêm kinh nghiệm về nghiệp vụ xét xử, người dân có thêm hiểu biết pháp luật và niềm tin vào công lý.

Công lý và bảo vệ công lý

PV: Ông nhắc đến niềm tin vào công lý khiến những người làm Báo Công lý cảm nhận thấy mỗi phóng viên, biên tập viên phải suy nghĩ nghiêm túc, sâu sắc hơn về nghĩa vụ, bổn phận cầm bút của mình. Xin ông chia sẻ đôi chút về sự ra đời của Báo Công lý?

Nhà báo Nguyễn Phan Khiêm: Điều 102 Hiến pháp năm 2013 quy định: Tòa án nhân dân là cơ quan xét xử của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, thực hiện quyền tư pháp… Tòa án nhân dân có nhiệm vụ bảo vệ công lý, bảo vệ quyền con người, quyền công dân, bảo vệ chế độ xã hội chủ nghĩa, bảo vệ lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân.

Đây là lần đầu tiên trong lịch sử lập hiến xác định nhiệm vụ hàng đầu của Tòa án nhân dân là bảo vệ công lý. Tuy nhiên, ngay tại Sắc lệnh số 13 do Chủ tịch Hồ Chí Minh ký ngày 24/1/1946, một trong những văn bản đầu tiên đặt nền móng cho việc hình thành nền tư pháp xét xử của chế độ mới đã khẳng định tại Điều 47 “Các vị Thẩm phán sẽ chỉ trọng pháp luật và công lý”. Điều thứ 50 Sắc lệnh nhấn mạnh: “Mỗi Thẩm phán xử án quyết định theo pháp luật và lương tâm của mình”.

Tiếp nối tinh thần đó, từ Hiến pháp năm 2013, công lý đã được xác định là một giá trị căn bản và phổ quát, mỗi cá nhân trong cộng đồng xã hội có quyền được sống trong một môi trường ổn định, quyền và lợi ích hợp pháp được bảo vệ dựa trên chuẩn mực của công lý.

Do đó tờ báo, cơ quan ngôn luận của Tòa án nhân dân tối cao mang tên Công lý, quả là xác đáng về nhiều phương diện. Trong hoạt động nghiệp vụ của mình, báo đưa tin về hoạt động của hệ thống Tòa án, tuyên truyền, phổ biến pháp luật để nâng cao nhận thức pháp luật của bạn đọc; phản ánh các vụ án nhằm nâng cao chất lượng xét xử; đấu tranh chống tham nhũng, tiêu cực nói chung, trong hoạt động tư pháp nói riêng; ngăn ngừa oan sai, bỏ lọt tội phạm… chính là góp phần bảo vệ công lý.

Điều thú vị là hơn 30 năm trước, năm 1994, Tạp chí Tòa án nhân dân khi đó do Phó Chánh án TANDTC, TS Trịnh Hồng Dương làm Tổng Biên tập, đã cho ra đời bán nguyệt san Người bảo vệ công lý. Bên cạnh Tạp chí thuần túy nghiên cứu pháp luật, trao đổi nghiệp vụ… mỗi tháng Tạp chí có thêm hai số Người bảo vệ công lý, phản ánh hoạt động của các đơn vị Tòa án trên cả nước và nhiều mặt của đời sống xã hội qua góc nhìn của pháp luật, có nhiều bài chống tham nhũng, tiêu cực, bảo vệ lẽ phải, công bằng xã hội được dư luận và bạn đọc rất quan tâm.

Thực hiện quy hoạch báo chí, mỗi bộ ngành có một tạp chí và một tờ báo, vì thế Tạp chí Tòa án nhân dân là cơ quan báo chí độc lập và trên cơ sở bán nguyệt san Người báo vệ công lý, ngày 25/9/2001, Tòa án nhân dân tối cao ban hành Quyết định số 216/QĐ-TCCB thành lập Báo Công lý. Từ đây, bạn đọc cả nước biết đến một tờ báo non trẻ, hiểu hơn về hoạt động của các đơn vị Tòa án trên cả nước và nhiều người đã đến tờ báo để tìm công lý.

Tôi thấy dù mức độ khác nhau qua từng giai đoạn nhưng báo đã kiên trì theo đuổi mục tiêu, nghĩa vụ bảo vệ công lý của mình…

Đưa tin chính xác, khách quan

PV: Những năm làm báo chuyên ngành pháp luật, ông chắc hẳn ông đã gặp không ít khó khăn trong việc đưa tin chính xác, khách quan về các vụ án, đặc biệt là các vụ án phức tạp. Ông có thể chia sẻ một kỷ niệm đáng nhớ nào đó không?

Nhà báo Nguyễn Phan Khiêm: Xin chia sẻ một kỷ niệm, hôm đó đúng Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam 21/6, tòa soạn báo ở 48A phố Lý Thường Kiệt, Hà Nội mở rộng cửa đón khách đến chúc mừng, rộn rã tiếng cười nói, hoa và những lời chúc tụng thì có một ông già đi cái xe đạp cà tàng dựng vào cột điện ở vỉa hè rồi nhờ chuyển cho tôi một phong bì lớn. Vừa cầm phong bì thì ông già kia đã lên xe đi mất. Trong phong bì là đơn khiếu nại, yêu cầu xin lỗi, cải chính một bài báo tôi viết, phản ánh về một vụ tranh chấp của một nhóm người với một doanh nghiệp. Các đối tượng đã rất manh động, phá phách, đe dọa doanh nghiệp… Đơn khiếu nại yêu cầu cải chính xin lỗi vì gọi họ là những thành phần “bất hảo”, “xã hội đen” trong khi họ đều là những người tử tế, lương thiện.

Đơn khiếu nại cũng được gửi đến các cơ quan chức năng và báo nhận được công văn yêu cầu giải trình. Rất may là chúng tôi có trong tay bản xác minh các đối tượng gây rối của cơ quan chức năng, các đối tượng đều có từ một đến nhiều tiền án, tiền sự. Vì thế, vụ khiếu kiện này mới chấm dứt.

Đó là một bài học nhắc nhở chúng ta khi cầm bút, nhất là những vụ liên quan đến pháp luật hoặc các vụ việc phức tạp. Cả một bài báo đúng, chỉ một chi tiết không đúng là có thể bị khiếu kiện, phải hầu tòa nên bên cạnh sự can đảm đứng về phía lẽ phải, chúng ta phải xem xét, xử lý tài liệu, chứng cứ một cách cẩn thận, chắc chắn và thể hiện bài báo một cách chuẩn mực.

PV: Theo ông, đạo đức nghề nghiệp và bản lĩnh chính trị của người làm báo hiện nay cần được gìn giữ và phát huy như thế nào để xứng đáng với vai trò "ngòi bút chiến sĩ"?

Nhà báo Nguyễn Phan Khiêm: Bạn nói đến “ngòi bút chiến sĩ”, tôi hiểu là ngòi bút có sức chiến đấu. Ngòi bút có sức chiến đấu chống lại các xấu, cái ác, chống lại những hành vi tham nhũng, lãng phí, tiêu cực để bảo vệ công lý, bảo vệ pháp luật, bảo vệ những giá trị tốt đẹp. Để có được năng lượng ấy thì mỗi nhà báo phải rèn luyện, nuôi dưỡng lòng yêu nghề, trách nhiệm trước sản phẩm của mình và tinh thần dấn thân ấy phải được lãnh đạo, tập thể ủng hộ.

Bài báo khi được công bố là sản phẩm của tập thể, không còn của riêng tác giả nữa nên vấn đề đạo đức, bản lĩnh… bạn đặt ra cũng là yêu cầu chung đối với mỗi cơ quan báo chí.

Ổn định và từng bước phát triển

PV: Năm nay là năm báo chí cách mạng tròn 100 năm, trong đó Báo Công lý chuẩn bị bước sang tuổi 25. Ông nhận xét thế nào về sự phát triển của Báo Công lý hiện nay?

Nhà báo Nguyễn Phan Khiêm: Tôi thấy so với những năm trước thì Báo Công lý đã phát triển vượt bậc. Đó cũng là do sự thay đổi, phát triển của công nghệ, nhưng cũng là sự nỗ lực để không tụt hậu của tập thể lãnh đạo, biên tập viên, phóng viên của báo. Trước kia chỉ có báo in, nay có báo điện tử, có truyền hình… đúng là ngoài sức tưởng tượng so với thời kỳ đầu.

Hiện nay, hệ thống báo chí cả nước đang được quy hoạch lại, gọn nhẹ, hiệu quả hơn nhưng cũng đặt ra cho mỗi cơ quan báo chí những thách thức mới. Bạn đọc ngày nay khác với bạn đọc thế hệ trước. Môi trường số đã tạo cho độc giả điều kiện nhanh chóng tiếp cận thông tin trên nhiều nền tảng khác nhau. Mạng xã hội ngày càng hay, càng phong phú, đa dạng nên báo chí có đối thủ cạnh tranh khổng lồ trăm năm qua chưa từng có.

AI đang làm thay con người rất nhiều khâu. Ví dụ trong ngành Truyền hình đã có MC ảo bằng cô AI xinh đẹp, không nói nhầm, nói lỡ và có mặt bất cứ lúc nào… Thách thức lớn của các cơ quan báo chí về theo kịp và làm chủ công nghệ cũng chưa từng có.

Tôi hy vọng và tin tưởng rằng với sự quan tâm của lãnh đạo TANDTC, sự nỗ lực của cả tập thể, Báo Công lý sẽ sớm ổn định và từng bước phát triển.

PV: Nhân dịp 100 năm Báo chí Cách mạng Việt Nam, ông có thể nhắn nhủ điều gì đó tới thế hệ nhà báo trẻ, đặc biệt là những người đang theo đuổi mảng báo chí pháp luật – một lĩnh vực vừa đặc thù, vừa đầy thách thức?

Nhà báo Nguyễn Phan Khiêm: Dịp 21/6 này, trong giai đoạn quy hoạch, sắp đặt lại hệ thống báo chí, có lẽ không ai trong giới báo chí không trầm lắng suy nghĩ về tương lai của báo mình, công việc của mình.

Dù làm báo chí pháp luật hay các lĩnh vực khác, tôi nghĩ rằng dẫu có nhiều thay đổi nhưng giá trị cốt lõi của báo chí là thông tin trung thực, nhân văn, vì sự tiến bộ của xã hội vẫn không thay đổi. Đó là điểm tựa để các nhà báo có thêm niềm tin hành nghề!

PV: Xin trân trọng cảm ơn ông!