Hé mở những câu chuyện ly kỳ về báu vật của vua Chăm Pa

Khám phá bảo vật cung đình

Chúng tôi đã nghe danh các báu vật được ví quý hơn vàng ròng của vua Chăm từ lâu, song mãi đến gần đây chúng tôi mới có dịp tận mắt chứng kiến hàng trăm bảo vật của các triều đại vua Chăm. Các bảo vật này vẫn còn gần như vẹn nguyên và đang được vợ chồng ông Lư Thái Thuổi (ngụ tại thôn Tịnh Mỹ, thị trấn Lương Sơn, huyện Bắc Bình, tỉnh Bình Thuận), hậu duệ của vua Chăm, Pô Klông Mơ H'Nai, gìn giữ. Có thể nói, đây là kho báu vô cùng quý hiếm của một dòng dõi quyền uy ngày nào và đến nay, nó được coi là vô giá.

Tìm đến thôn Tịnh Mỹ hỏi gia tộc của vua Chăm Pô K’lông Mơ H'Nai thì hầu như ai cũng biết gia đình ông Lư Thái Thuổi (73 tuổi), có bốn thế hệ đang sinh sống cùng nhau. Những di vật hoàng tộc Chăm đang được gia đình ông Lư Thái Thuổi cất giữ và người dân địa phương quen gọi là "kho báu mở".

Ông Lư Thái Thuổi bên “kho báu mở” của gia tộc

Ngày chúng tôi đến không phải ngày "kiêng" của hoàng tộc Chăm nên ông Lư Thái Thuổi cùng vợ là Nguyễn Thị Đào đã đồng ý cho chúng tôi lên chiêm ngưỡng những di vật của hoàng tộc Chăm đang được lưu giữ ở lầu 2 của căn nhà.

Trước lúc "mục sở thị" các di vật của hoàng tộc Chăm, ông Thuổi giải thích: "Người Chăm theo chế độ mẫu hệ, nên tài sản của cha mẹ phải để lại cho con gái út thừa kế. Người thừa kế lúc đó là cụ Nguyễn Thị Thềm, vào năm 1995 trong cơn bạo bệnh cụ đã mất, do không có con cái nối dõi nên vợ tôi là cháu gái đã được kế tục kho báu. Còn tôi là rể cũng phải có nhiệm vụ bảo ban con cháu cùng nhau chung sức bảo vệ, giữ gìn những di vật của hoàng tộc để lại".

Chủ nhân đích thực của kho báu là vua Pô Klông Mơ H'Nai đang được thờ phụng tại ngôi đền mang tên vị vua này, nằm cách thôn Tịnh Mỹ khoảng 10km, thuộc thị trấn Lương Sơn, huyện Bắc Bình (tỉnh Bình Thuận). Theo sử sách của người Chăm ghi lại, vua Pô Klông Mơ H'Nai tên thật là Pômưhata, lên ngôi vào năm 1622.

Ông có hai người vợ là hoàng hậu Po Bia Sơm và thứ phi Nguyễn Thị Thương là con gái của chúa Nguyễn. Vua Pô Klông Mơ H'Nai là một vị vua được người Chăm tôn kính, yêu mến vì ông đã có nhiều đóng góp trong việc xây dựng kênh mương thủy lợi thúc đẩy canh tác, chăn nuôi, trồng trọt góp phần mang lại đời sống ấm no, hạnh phúc. Đến năm 1627, ông nhường ngôi cho con rể là Pô KLong Gahul.

Hình mẫu tượng Vua Pô Klong Mo H’Nai và vương miện lúc vua thiết triều

Từ ngày vua Pô Klông Mơ H'Nai mất đi, các con cháu trong dòng tộc không chỉ cùng nhau gìn giữ các di vật do ông để lại, mà cộng đồng người Chăm còn chung sức xây đền thờ phụng vua trên một ngọn đồi cao. Đền có bốn gian, trên đỉnh gắn bốn con rắn thần makara để bảo vệ.

Điểm ấn tượng nhất ở ngôi đền là nó được tạo tác từ một khối đá xanh lớn với nhiều hoa văn đặc sắc, cầu kỳ mang tư thế thiết triều. Ông Lư Thái Thuổi cho biết thêm: "Tượng vua Pô Klông Mơ H'Nai được tạc dựa theo trí nhớ truyền đời của những hậu duệ dưới thời vua Chăm".

Tận mắt chứng kiến kho báu, chúng tôi cũng không khỏi ngỡ ngàng. Với vô số món cổ vật có niên đại hàng trăm năm tuổi, trải qua những thăng trầm lịch sử, biến cố thời gian các bảo vật vẫn còn gần như nguyên vẹn. Chiếm số lượng lớn, khá phong phú là hàng chục bộ trang phục của vua, hoàng hậu, hoàng tử, công chúa, các phi tần, cung nữ dưới các triều đại vua Chăm. Hoàng bào của vua mang phong thái uy nghiêm, dũng mãnh; đài các sang trọng là xiêm y của hoàng hậu, công chúa. Hầu hết trong các bộ trang phục đều được thêu chỉ vàng, có hoa văn tinh xảo, tương xứng với vị thế của con nhà quyền quý.

Chưa có lời giải về chất liệu

Ông Lư Thái Thuổi chỉ vào những hoa văn trên hoàng bào nói: "Cái quý ở hoàng bào là những đường nét hoa văn tinh xảo và chất liệu vải. Nhiều năm nay, đã có rất nhiều nhà nghiên cứu văn hóa đến kho báu mở với ý muốn phục hồi lại các trang phục của hoàng tộc Chăm, nhưng đến thời điểm này, họ vẫn chưa phát hiện ra loại chất liệu đã cấu thành những bộ trang phục trên".

Chếch sang phía đối diện là những cổ vật quý khác, như đồ trang sức của các thành viên hoàng gia bằng bạc và nhiều thư tịch cổ, sắc phong, bút tích của các triều vua Nguyễn ban tặng cho vua Pô Klông Mơ H'Nai, nhìn vào bút tích vẫn còn nguyên như mới. Trong quá trình chạy loạn, hậu duệ của vua Pô Klông Mơ H'Nai cất giữ nó rất cẩn thận.

Để tránh chữ không bị nhòe, dấu không bị phai, họ đã chặt những ống lồ ô dài rồi cẩn thận quấn chúng để vào trong rồi đeo theo người. Một số khác được người Raglay có dòng họ với người Chăm ở Lâm Đồng trông coi giúp. Do vậy, dù có tuổi hàng trăm năm nhưng bút tích vẫn không mất đi. Sau này khi đất nước thống nhất, người Raglay cũng di cư đi nhiều nơi khác nhau nên một số di vật của người Chăm cũng mất tích theo.

Trong không gian trưng bày của gia đình còn sự hiện diện của nhiều chiếc lư đồng cũng được chạm khắc tỉ mỉ. Bà Nguyễn Thị Đào tâm sự: "Ngày xưa, trong bất kỳ lễ lớn nào, người Chăm đều ăn trầu, có tục cúng trầu cau, xem như đó là cách gợi nhớ tổ tiên, cội nguồn của mình. Trong các lễ hội, người Chăm không đốt nhang mà thắp nến làm từ sáp ong và đốt trầm hương. Bây giờ làm gì có trầm hương nữa, nếu có thì cũng đắt lắm dân không đủ tiền mua đâu".

Qua quan sát, chúng tôi cũng rất ấn tượng với chiếc tủ kính bên trong có nhiều cổ vật độc đáo như chiếc nón của vệ binh được làm bằng gỗ thông nhẹ, bền, qua hàng trăm năm vẫn không bị hư hại. Cạnh đó là bộ phèng la có hình dáng giống bộ cồng chiêng của một số dân tộc Tây Nguyên được đúc bằng đồng thau bóng loáng.

Sang gian bên cạnh là những phụ kiện, đồ trang sức của vua và hoàng hậu. Điều làm người lạ choáng ngợp nhất là chiếc vương miện chạm rắn thần makara của vua Pô Klông Mơ H'Nai có đính kim cương, đá quý nhưng trong quá trình loạn lạc và qua tay nhiều người nên chúng bị rơi rớt, và thất lạc gần hết. Ông Thuổi cho biết: "Vương miện là biểu trưng cho đỉnh cao quyền lực của các triều vua Chăm nên được gia đình và cộng đồng gìn giữ như tính mạng của chính mình".

Đặt bên cạnh vương miện của vua là búi tóc của hoàng hậu PoBiaSơm. Búi chụp có dạng nhũ được chạm trổ công phu với nhiều hoa văn truyền thống của người Chăm xưa, vốn chỉ dành riêng cho hoàng gia. Ông Lư Thái Thuổi tiết lộ, đáng lẽ có cả vương miện của hoàng hậu, nhưng vào năm 1945 để hưởng ứng Tuần lễ vàng do Bác Hồ phát động, cụ Nguyễn Thị Thềm đã đem hiến tặng cho chính quyền mới chiếc vương miện với mục đích góp tài lực xây dựng đất nước.

Những năm sau đó, tình hình đất nước khó khăn nên cụ Thềm còn hiến nhiều cổ vật bằng bạc, đồng của hoàng tộc. Số lượng vật báu của kho mở triều vua Pô Klông Mơ H’Nai vẫn không dừng lại ở đó. Trên bức tường, nơi đặt chiếc tủ kính trưng bày vương miện của vua Chăm là bộ dao kiếm thuở sinh thời, vua Chăm thường đeo bên mình. Thanh kiếm của vua dài, giống vũ khí của kiếm sĩ Nhật. Kiếm được làm bằng thép đã gỉ màu, không có vỏ bọc.

Theo ông Thuổi, nếu đem mài, kiếm sẽ sáng lóng lánh. Năm 1993 cùng với đền thờ vua Chăm Pô Klông Mơ H’Nai, kho báu mở được công nhận Di tích lịch sử quốc gia bởi giá trị văn hóa, nghệ thuật, lịch sử.

Ông Lư Thái Thiêm, Trung tâm trưng bày văn hóa Chăm (tỉnh Bình Thuận) chia sẻ: "Vào ngày mùng 1 tháng 7 theo lịch Chăm, người Chăm tổ chức lễ hội Katê, trong dịp này, tượng vua Pô Klông Mơ H'Nai được tắm bằng nhiều loại nước thiêng gồm nước chanh, nước trầm hương và một thứ nước thiêng khác theo tín ngưỡng văn hóa của hoàng tộc Chăm. Sau đó tượng vua mới được mặc hoàng bào, đội vương miện trong sự tôn kính của những người tham gia lễ hội”.