Gìn giữ và lan tỏa làn điệu hát then

Nói về then, bà Lương Thùy Nha, Trưởng Phòng Văn hóa – Thông tin huyện cho biết: Để bảo tồn, phát huy giá trị di sản then, những năm qua, chúng tôi đã thực hiện các giải pháp như tích cực phối hợp với UBND các xã, thị trấn duy trì hoạt động và nhân rộng các câu lạc bộ (CLB) dân ca, tổ chức các lớp truyền dạy trong cộng đồng, phối hợp đưa các điệu hát then vào cộng đồng thông qua các sự kiện như: Các ngày lễ kỷ niệm của huyện, tỉnh; các lễ hội và hội thi, hội diễn…

Theo đó, từ năm 2021 đến nay, từ nguồn vốn của Chương trình mục tiêu quốc gia, toàn huyện đã hỗ trợ 12 CLB văn nghệ hoạt động tại các thôn, phố với kinh phí 279 triệu đồng để mua sắm cơ sở vật chất phục vụ cho hoạt động sáng tạo di sản văn hóa tại cộng đồng. Cùng đó, tổ chức 8 lớp truyền dạy hát then tại các xã: Hữu Lễ, Liên Hội, Lương Năng, Điềm He, Bình Phúc, thị trấn Văn Quan… với trên 240 học viên tham gia. Đặc biệt, một số trường học như Trường THPT Lương Văn Tri, Trường PTDT nội trú THCS huyện Văn Quan đã đưa hoạt động truyền dạy hát then vào nội dung sinh hoạt ngoại khóa thu hút đông đảo học sinh tham gia.

Cùng với việc củng cố, nhân rộng CLB, huyện luôn tích cực khuyến khích các CLB tham gia biểu diễn các làn điệu then tại các sự kiện. Trung bình, mỗi năm huyện tổ chức gần 50 chương trình tại các dịp lễ, tết, hội làng, ngày hội đại đoàn kết toàn dân tộc… Đặc biệt, ngày 15-16/8 tới đây, huyện sẽ tổ chức chương trình giao lưu dân ca quy mô cấp huyện.

Thông qua những việc làm thiết thực, phong trào hát then, đàn tính của huyện phát triển mạnh cả về số lượng và chất lượng. Cụ thể từ năm 2020 đến nay, huyện đã thành lập mới được thêm 25 CLB văn nghệ, nâng tổng số CLB của huyện lên 45 CLB, (trong đó có 32 CLB thôn, khu phố và 13 CLB cấp xã) thu hút trên 850 hội viên tham gia (tăng hơn 400 hội viên so với năm 2020); trung bình mỗi CLB có từ 15 – 30 hội viên tham gia ở độ tuổi từ 5 đến 75 tuổi. Nhiều hội viên tại các CLB còn dành thời gian sưu tầm, sáng tác đặt lời mới cho các bài hát then, tiêu biểu như CLB Bjoóc Vẻn, thị trấn Văn Quan; Bjoóc Hom, xã Điềm He; CLB Yêu văn nghệ Chợ Bãi, xã Yên Phúc… Từ năm 2020 đến nay, các hội viên đã sưu tầm, biên soạn, chỉnh sửa, khai thác được trên 100 làn điệu then cổ, then mới, then cải biên. Đáng chú ý, nhiều thành viên hạt nhân tại các CLB đã tích cực truyền dạy, lan toả phong trào hát then trên địa bàn ngày một sôi nổi.

Tiêu biểu như CLB Bjoóc Vẻn, thị trấn Văn Quan đã thành lập được hơn 10 năm và ngày càng thu hút đông thành viên tham gia. Ông Hoàng Văn Tiệp, Chủ nhiệm CLB Bjoóc Vẻn cho biết: Hằng năm, CLB tổ chức 6 – 7 lớp truyền dạy hát then, đàn tính miễn phí cho những người yêu thích trong cộng đồng. CLB còn tổ chức cho các thành viên biểu diễn giao lưu tại nhiều tỉnh, thành, đồng thời kết hợp với các cơ quan truyền thông thực hiện một số chương trình tuyên truyền, quảng bá di sản then, nhờ đó, từ 10 thành viên khi mới thành lập CLB năm 2012 thì đến nay CLB đã phát triển lên hơn 50 hội viên.

Cùng với những CLB đã thành lập từ lâu, hiện nay trên địa bàn huyện cũng xuất hiện thêm nhiều CLB mới có phong trào hát then sôi nổi. Điển hình như CLB Sinh hoạt văn hoá dân gian các dân tộc Tày, Nùng xã Điềm He, huyện Văn Quan mới được thành lập đầu tháng 7/2023 đã thu hút 75 thành viên từ 5 – 75 tuổi. Lúc mới thành lập, hầu như các thành viên đều chưa biết đàn, hát. Bằng sự hỗ trợ, động viên của cấp ủy, chính quyền địa phương và tình yêu với dân ca, đến nay, toàn bộ thành viên CLB đều thành thạo các điệu hát then, đàn tính.

Bà Hoàng Thị Chuyền, 71 tuổi, thành viên CLB cho biết: Tôi thích hát then từ lâu và cũng tự mày mò học nhưng chưa được hay. Từ ngày tham gia CLB, cứ đến tối là tôi lại nhanh chóng thu xếp việc gia đình để đến sinh hoạt CLB. Nhờ đó, đến nay tôi đã biểu diễn thành thục một số bài then và đệm đàn tính chuẩn theo sự hướng dẫn của các nghệ nhân.

Với sự tích cực trong bảo tồn và phát huy các làn điệu then, trong 3 năm qua huyện đều đạt thành tích cao nhất tại các cuộc thi dân ca cấp tỉnh. Tiêu biểu, gần đây nhất, đoàn văn nghệ quần chúng huyện Văn Quan đã giành 1 giải A và 2 giải B với các tiết mục hát then, đàn tính tại “Liên hoan hát dân ca các dân tộc thiểu số Việt Nam trên địa bàn tỉnh Lạng Sơn năm 2022”.

Ông Phùng Văn Muộn, Phó Giám Đốc Trung tâm Văn hoá Nghệ thuật tỉnh Lạng Sơn, Chủ tịch Hội bảo tồn dân ca tỉnh cho biết: Lạng Sơn là một trong những tỉnh nắm giữ di sản Then được UNESCO ghi danh là di sản văn hóa phi vật thể đại diện nhân loại. Chính vì vậy, việc giữ gìn, bảo tồn và phát huy di sản này là nhiệm vụ mà các cấp, ngành và người dân đặc biệt coi trọng, trong đó có huyện Văn Quan. So với các huyện, thành phố, Văn Quan là huyện phát huy tốt phong trào hát then hơn cả. Huyện cũng là một trong những địa bàn phát triển được nhiều các CLB hát then nhất trên địa bàn tỉnh. Qua đó, góp phần phát triển và lan toả tình yêu di sản trong đời sống cộng đồng.