Dự thảo Bộ luật tố tụng hình sự (sửa đổi): Bổ sung nhiều quy định về tranh tụng tại phiên tòa

Trình bày Báo cáo giải trình, tiếp thu dự án Bộ luật tố tụng hình sự (BLTTHS) sửa đổi, Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp Nguyễn Văn Hiện cho biết, dự thảo Bộ luật đã được tiếp thu nhiều ý kiến của các vị ĐBQH tại Kỳ họp thứ 9. Theo đó, các ý kiến đề nghị làm rõ vấn đề tranh tụng trong tố tụng hình sự để đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp, cụ thể hóa Hiến pháp, bảo đảm phòng, chống oan, sai và bỏ lọt tội phạm. Dự thảo Bộ luật đã chỉnh lý nhiều quy định để thể hiện tranh tụng trong các giai đoạn khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử sơ thẩm, phúc thẩm, giám đốc thẩm và tái thẩm vụ án hình sự.

Cụ thể, Dự thảo đã chỉnh lý, bổ sung nguyên tắc “Tranh tụng trong xét xử được bảo đảm”;  các quy định để bảo đảm tranh tụng của Điều tra viên, Kiểm sát viên với người bị buộc tội trong giai đoạn điều tra, truy tố. Người bị buộc tội được thông báo, giải thích và được bảo đảm việc thực hiện đầy đủ các quyền của mình như quyền bào chữa, quyền đưa ra chứng cứ, tài liệu, yêu cầu, đối chất, quyền khiếu nại, tố cáo... Đặc biệt, Dự thảo bổ sung nhiều quy định về tranh tụng tại phiên tòa xét xử sơ thẩm vụ án hình sự giữa Kiểm sát viên, bị cáo, người bào chữa, bị hại và những người tham gia tố tụng khác tại Điều 320; việc tranh tụng tại phiên tòa phúc thẩm được tiến hành như phiên tòa sơ thẩm.

Tuy nhiên, Phó Chánh án TANDTC Nguyễn Sơn cho rằng, nhiều vấn đề lớn chưa được tiếp thu như nguyên tắc tranh tụng trong phiên tòa. Ông đề nghị cân nhắc chỉnh sửa các quy định liên quan đến việc cơ quan xét xử phải được tham gia cả trong quá trình tố tụng như thế nào; quy định Kiểm sát viên, bị cáo, người bào chữa được bình đẳng trong việc đưa ra chứng cứ... Mặt khác,  cần bổ sung thêm thẩm quyền của Tòa gia đình và người chưa thành niên trong dự án Bộ luật để việc tiến hành xét xử người chưa thành niên được thuận lợi, tạo điều kiện để người chưa thành niên hiểu được lỗi lầm của mình.

Về thủ tục đặc biệt xem xét lại quyết định của Hội đồng Thẩm phán TANDTC, trước đó, khi thảo luận tại Kỳ họp thứ 9, đa số ĐBQH tán thành với quy định xem xét lại quyết định của Hội đồng Thẩm phán TANDTC.  Bởi lẽ, BLTTHS hiện hành chưa có cơ chế giải quyết đối với trường hợp quyết định giám đốc thẩm, tái thẩm hình sự của Hội đồng Thẩm phán TANDTC có sai lầm nghiêm trọng. Hiến pháp năm 2013 trao cho Tòa án thực hiện quyền tư pháp, bảo vệ công lý thì khi có sai lầm, phải có cơ chế sửa sai để bảo đảm công lý. Vì vậy, việc bổ sung thủ tục đặc biệt, cho phép Hội đồng Thẩm phán TANDTC cao xem xét lại quyết định giám đốc thẩm, tái thẩm hình sự của chính mình khi có căn cứ xác định quyết định giám đốc thẩm, tái thẩm đó có sai lầm nghiêm trọng là cần thiết (tương tự như quy định của Bộ luật tố tụng dân sự, Luật tố tụng hành chính).

Phó Chánh án TANDTC Nguyễn Sơn phát biểu tại phiên họp

Về thẩm quyền của Hội đồng giám đốc thẩm sửa bản án, quyết định của Tòa án đã có hiệu lực pháp luật, các ý kiến đề nghị giao cho Hội đồng giám đốc thẩm có quyền sửa bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật để đáp ứng yêu cầu thực tiễn. UBTVQH nhận thấy, thực tiễn khi xét xử vụ án theo trình tự giám đốc thẩm có nhiều trường hợp đã rõ ràng về chứng cứ, không cần phải xét xử lại như có đủ căn cứ để giảm nhẹ hình phạt hoặc giảm mức bồi thường cho bị cáo nhưng do quy định hiện hành Hội đồng giám đốc thẩm không có quyền sửa bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật, chỉ được hủy án để xét xử lại làm việc giải quyết vụ án kéo dài, ảnh hưởng đến quyền, lợi ích của người dân, gây tốn kém, lãng phí ngân sách Nhà nước. Nên việc cho phép Hội đồng giám đốc thẩm sửa án không vi phạm nguyên tắc Hiến định “Chế độ xét xử sơ thẩm, phúc thẩm được bảo đảm” mà lại đáp ứng được yêu cầu thực tiễn.

Dự thảo đã chỉnh lý, bổ sung cho Hội đồng giám đốc thẩm có quyền sửa bản án; đồng thời quy định chặt chẽ điều kiện áp dụng (như trường hợp tài liệu, chứng cứ đã rõ ràng, việc sửa bản án không làm thay đổi bản chất vụ án, không làm xấu đi tình trạng của bị cáo, không gây bất lợi cho người bị hại, người có quyền lợi và nghĩa vụ liên quan).

Nguyên tắc “Suy đoán vô tội” là nội dung được nhiều đại biểu quan tâm. Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp Nguyễn Văn Hiện cho hay, khi thảo luận nội dung này, đa số ý kiến đề nghị làm rõ nội dung nguyên tắc này trong dự thảo BLTTHS. Tiếp thu ý kiến đóng góp của các ĐBQH và để đáp ứng yêu cầu cụ thể hóa Hiến pháp, bảo đảm tôn trọng quyền con người, quyền công dân, dự thảo chỉnh lý nguyên tắc này theo hướng: “Người bị buộc tội được coi là không có tội cho đến khi được chứng minh theo trình tự, thủ tục do Bộ luật này quy định và có bản án kết tội của Tòa án đã có hiệu lực pháp luật. Khi không đủ và không thể làm sáng tỏ căn cứ để buộc tội, kết tội theo trình tự, thủ tục do Bộ luật này quy định thì cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng phải kết luận người bị bắt, người bị tạm giữ, bị can, bị cáo không có tội”. Qua thảo luận, các ý kiến trong UBTVQH cũng đồng tình với phương án này.