Độc đáo nhà trình tường của đồng bào Mông

Ở bản Pom Khuông, gia đình ông Lý Seo Dế là một trong những hộ làm ngôi nhà trình tường đầu tiên. Và ở Mường Lát, chỉ có bà con bản Pom Khuông mới có nhiều hộ làm nhà trình tường, còn hầu hết đều làm nhà gỗ hoặc nhà xây lợp mái tôn.

Theo ông Lý Seo Dế, cộng đồng dân tộc Mông, ngoài phong tục, tập quán đặc sắc thì cấu trúc nhà ở được xem là độc đáo, phù hợp với điều kiện tự nhiên cũng như trong sinh hoạt, lao động sản xuất của bà con.

Dân tộc Mông trước đây sống trên các triền núi cao, khí hậu khắc nghiệt. Vì vậy, việc làm những ngôi nhà trình tường sẽ đảm bảo ấm vào mùa đông, mát vào mùa hè và tránh được thú dữ.

Kỹ thuật làm nhà trình tường được người dân Pom Khuông học hỏi từ đời ông, đời cha ở các tỉnh phía Bắc di cư vào Thanh Hóa truyền lại. Ngôi nhà trình tường cần tỉ mỉ từ khâu làm móng đến đắp đất. Móng phải được đào sâu khoảng 1m rồi kè đá và đất trộn nhuyễn. Sau khi làm móng là công đoạn đắp đất thành tường.

Vật liệu chính để làm tường nhà vẫn là đất sét hoặc đất thịt, sàng lọc đá sỏi, rễ cây, rơm rạ mới trình tường nhà. Để trình tường nhà, trước tiên người ta phải làm chiếc khuôn bằng gỗ dài, sau đó đổ đất đã được trộn nhuyễn vào khuôn rồi dùng vồ nện chặt. Trong khi trình tường, cứ khoảng 50-80cm người Mông lại cho 2 khúc tre, hoặc luồng vào ngang để giữ giữa các đoạn tường.

Nhìn bên ngoài kiến trúc ngôi nhà trình tường có vẻ tương đối giản đơn. Tuy nhiên nó lại đòi hỏi sự công phu cũng như thời gian để hoàn thiện. Làm nhà trình tường gần như thủ công, nhờ bàn tay khéo léo, điêu luyện của người làm cùng sự đoàn kết của người dân trong bản. Một ngôi nhà trình tường hoàn thiện phải từ 1-2 tháng, những cũng có gia đình làm nhanh chỉ mất khoảng 20 ngày.

Nhà trình tường của đồng bào Mông chỉ có một cửa chính, không có cửa sổ. Ngôi nhà được thiết kế linh hoạt với điều kiện sinh hoạt của gia đình, nhiều nhà xây dựng theo kiểu 3 gian, 2 chái truyền thống, có hộ gia đình làm nhà trình tường theo lối nhà ống.

Trước đây, người Mông dùng đất có màu xám đen, màu đỏ gạch để làm nhà trình tường và mái nhà được lợp bằng ngói hoặc gỗ. Nhưng ngày nay, những ngôi nhà trình tường được lợp chủ yếu bằng tấm bờ rô xi măng và tôn. Nhiều gia đình còn trát lại lớp tường đất bằng một lớp xi măng mỏng bên ngoài để cho ngôi nhà có dáng vẻ hiện đại hơn.

Theo bà Lò Thị Ly Sa, Phó Chủ tịch UBND xã Tam Chung, Bản Pom Khuông có khoảng 20 hộ đang sinh sống trong những ngôi nhà trình tường. Chính quyền địa phương đã và đang tuyên truyền cho người dân gìn giữ kiến trúc nguyên vẹn của những ngôi nhà trình tường và định hướng phát triển du lịch trải nghiệm tìm hiểu nét văn hóa của đồng bào dân tộc Mông ở Pom Khuông.