Doanh nghiệp trốn đóng BHXH: Tăng cường giải pháp bảo vệ quyền lợi cho người lao động

Diện bao phủ BHXH mới chỉ đạt trên 20% lực lượng lao động

Theo báo cáo của BHXH Việt Nam, tính đến hết tháng 2/2017, số người tham gia BHXH bắt buộc là 13 triệu người; BH thất nghiệp là 11,2 triệu người; BHXH tự nguyện là 225.000 người; BHYT là 76,1 triệu người, đạt tỷ lệ bao phủ 82% dân số.

Mặc dù số lượng người tham gia BHXH có tăng nhưng theo đánh giá của BHXH Việt Nam, hiện nay diện bao phủ BHXH mới chỉ đạt trên 20% lực lượng lao động, còn khoảng cách khá xa so với mục tiêu mà Nghị quyết số 21-NQ/TW của Bộ Chính trị đề ra là 50% lực lượng lao động tham gia BHXH vào năm 2020. Cùng với đó là tình trạng trốn đóng, nợ đọng BHXH vẫn còn phổ biến. Cụ thể số nợ BHXH ước tính hết tháng 2/2017 vào khoảng 14.800 tỷ đồng gồm cả số nợ trong năm 2016. Các doanh nghiệp có số nợ BHXH cao chiếm khoảng 6.000 tỷ đồng. Điều đáng lưu ý là trong số nợ đọng BHXH, có khá nhiều nợ khó đòi nằm trong các DN đã phá sản, giải thể, thậm chí DN đã bỏ trốn không tìm được.

Ông Doãn Mậu Diệp, Thứ trưởng Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội cho biết, có nhiều nguyên nhân dẫn đến việc nợ đọng BHXH. Nguyên nhân đầu tiên là do người sử dụng lao động cố tình chây ỳ, trốn đóng BHXH. Bên cạnh đó, còn do việc quản lý lao động chưa chặt chẽ, việc khai báo tăng giảm lao động của các DN thực hiện không nghiêm túc; lực lượng thanh tra còn mỏng và chế tài xử phạt DN trốn đóng BHXH chưa đủ sức răn đe.

Còn Giám đốc Văn phòng Tổ chức Lao động quốc tế (ILO) tại Việt Nam, ông Chang-Hee-Lee khẳng định, tình trạng trốn tránh trách nhiệm tham gia BHXH, BHYT, BH thất nghiệp cho người lao động của các DN ở Việt Nam vẫn còn diễn ra phổ biến, với nhiều hình thức khác nhau như: Không đăng ký, không ký hợp đồng hoặc đăng ký tham gia BHXH với mức lương thấp hơn thực tế; tình trạng chậm đóng, trốn đóng cũng diễn ra phổ biến, ảnh hưởng đến quyền lợi của người lao động.

Khởi kiện và công khai danh tính DN nợ đọng BHXH

Căn cứ theo Luật BHXH năm 2014, việc khởi kiện DN về các hành vi vi phạm pháp luật về BHXH gây ảnh hưởng về quyền lợi của người lao động, tập thể người lao động đã được chuyển giao từ ngành BHXH sang công đoàn. BHXH Việt Nam và Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam cũng đã ký Quy chế phối hợp về trao đổi, cung cấp thông tin, tài liệu trong việc khởi kiện ra Tòa án đối với các hành vi vi phạm pháp luật về BHXH, BHYT, BHTN, quyết tâm bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp chính đáng cho người lao động.

Tính đến tháng 2/2017, ngành BHXH đã chuyển giao cho Tổng Liên đoàn Lao động 1.177 bộ hồ sơ các DN nợ BHXH. Về phía Tổng Liên đoàn Lao động, thống kê từ 52 Liên đoàn Lao động tỉnh, thành cho thấy đã tiếp nhận 1.150 hồ sơ. Đến nay, đã có 39/63 Liên đoàn Lao động các tỉnh thành phố nộp đơn khởi kiện ra Tòa với 77 vụ DN nợ BHXH.

Ông Mai Đức Chính, Phó Chủ tịch Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam cho biết, việc gửi đơn khởi kiện của các Liên đoàn Lao động thành phố đã đạt được những kết quả nhất định. Tại các tỉnh thành, ngay khi Liên đoàn Lao động nộp đơn khởi kiện, một số DN đã mang tiền đến đóng số nợ BHXH. “Liên đoàn Lao động một số địa phương như Đồng Nai, Bình Dương trước khi khởi kiện đã thông báo tới chủ DN nếu không đóng nợ BHXH sẽ khởi kiện. Theo thống kê, sau khi có thông tin khởi kiện, DN nợ BHXH đã nộp được khoảng 299 tỷ đồng”, ông Mai Đức Chính thông tin thêm tại Hội nghị về tình hình khởi kiện các DN nợ BHXH diễn ra ngày 5/4/2017.

Tính đến hết tháng 2/2017, số người tham gia BHXH bắt buộc là 13 triệu người

Cũng liên quan đến DN nợ đọng BHXH, ông Phạm Lương Sơn, Phó Tổng Giám đốc BHXH Việt Nam cho biết, hàng quý cơ quan này gửi thông báo danh sách các DN nợ tiền lớn, thời gian kéo dài từ 3 tháng trở lên đến Chủ tịch UBND tỉnh, thành phố để phối hợp chỉ đạo công tác thu nợ. “Trước đây, do còn e dè việc công bố thông tin DN nợ BHXH sẽ ảnh hưởng đến việc kinh doanh, thương hiệu của DN nên BHXH Việt Nam chưa công bố danh sách tên DN nợ BHXH. Tuy nhiên, sau khi hoàn thiện hệ thống công nghệ thông tin, từ năm 2017, BHXH sẽ thông tin rộng rãi tình trạng DN nợ BHXH trên các phương tiện thông tin đại chúng. Đây cũng là giải pháp để giảm tình trạng nợ, trốn đóng BHXH hiện nay”, ông Phạm Lương Sơn cho biết thêm.

Tăng cường công tác thanh tra

Nhiều chuyên gia nhận định muốn giải quyết được vấn đề trốn đóng, nợ đọng BHXH cần rất nhiều giải pháp tổng thể, trong đó việc thanh tra chuyên ngành về đóng BHXH, BHYT, BHTN có một vai trò rất quan trọng.

Hiện nay, BHXH Việt Nam được giao chức năng thanh tra chuyên ngành đóng BHXH, BHYT, BHTN. Tuy nhiên, có một thực tế trong tổ chức thực hiện công tác thanh tra, kiểm tra được ông Trần Đức Long, Vụ trưởng Vụ Thanh tra - Kiểm tra (BHXH Việt Nam) chia sẻ là hiện nay, những biện pháp, chế tài của pháp luật xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực BHXH, BHYT, BHTN với mức phạt còn thấp. Hàng năm, số đơn vị được phối hợp thanh tra, kiểm tra chưa nhiều và chưa thường xuyên; chất lượng công tác thanh tra, kiểm tra của các đoàn phối hợp còn chưa cao; công tác phối hợp thanh tra, kiểm tra tại cấp huyện còn rất hạn chế; việc triển khai ứng dụng công nghệ thông tin trong công tác thanh tra, kiểm tra còn chậm; phối hợp chia sẻ thông tin giữa cơ quan BHXH với các cơ quan liên quan về quản lý DN còn chưa đáp ứng yêu cầu.

Ngoài ra các đối tượng kiểm tra đôi khi còn cản trở, không hợp tác; công tác thanh tra, kiểm tra hiện nay mới chỉ dừng ở phát hiện, kiến nghị, hiệu quả thực thi kết luận thanh tra, kiểm tra còn hạn chế. Cơ quan BHXH không còn được giao quyền khởi kiện các DN nợ BHXH, BHYT, BHTN, chức năng này đã được giao cho tổ chức công đoàn, nhưng các văn bản hướng dẫn thực hiện vẫn còn nhiều vướng mắc, nên việc thu hồi nợ đọng gặp nhiều khó khăn.

Theo ông Paguman Singh, chuyên gia quốc tế của ILO, tại hầu hết các nước trên thế giới hiện nay đều đang tồn tại 3 hình thức thanh tra, kiểm tra chính: Thanh tra định kỳ được thực hiện hàng năm; thanh tra theo dõi được tiến hành tiếp theo việc thanh tra định kỳ khi phát hiện tình trạng nợ đọng, chậm đóng; thanh tra khảo sát nhằm xác định các cơ sở mới thành lập, chủ sử dụng lao động và người lao động chưa đăng ký tham gia. Việc áp dụng hình thức thanh tra nào tùy thuộc vào việc tuân thủ pháp luật của chủ sử dụng lao động, nếu việc tuân thủ kém thì cần phải thanh tra nhiều lần và phải có những quyết định xử phạt đủ tính răn đe.

Đối với thực tế tại Việt Nam, ông Paguman Singh khuyến nghị, cần phải đẩy mạnh công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật về BHXH tới chủ sử dụng lao động và người lao động để nâng cao tính tuân thủ pháp luật; công khai các hành vi vi phạm pháp luật về BHXH; cung cấp thường xuyên về tình trạng đóng BHXH của chủ sử dụng lao động cho người lao động để họ chủ động trong việc theo dõi các quyền lợi của mình; có biện pháp xử phạt tức thời đối với người sử dụng lao động khi không tuân thủ pháp luật về BHXH.

Nhiều giải pháp đồng bộ để đảm bảo quyền lợi cho người lao động đã được các cơ  quan chức năng thực hiện và cùng chung tay tháo gỡ những vướng mắc còn tồn tại. Trong năm 2017, BHXH các tỉnh, thành phố sẽ tích cực tham mưu cho Tỉnh ủy, UBND tỉnh; phối hợp với các ngành chức năng trên địa bàn triển khai thực hiện nhiều giải pháp đẩy mạnh phát triển đối tượng; thu đúng, đủ, kịp thời, chống tồn đọng; giải quyết đầy đủ, kịp thời các quyền lợi về BHXH, BHYT cho người lao động; ngăn ngừa hành vi trục lợi; đảm bảo cân đối quỹ. Đối với một số vướng mắc về khởi kiện DN nợ đọng BHXH, các cơ quan chức năng cũng đã họp bàn và sẽ có chỉ đạo cụ thể trong thời gian tới.