Công tác tư pháp gắn bó và phục vụ đắc lực, thiết thực nhu cầu của người dân, đất nước

Bộ trưởng Bộ Tư pháp Hà Hùng Cường đã trao đổi với báo chí về công tác xây dựng pháp luật nhiệm kỳ khóa XIII. 

Phóng viên: Một trong những nhiệm vụ quan trọng hàng đầu được Đảng, Quốc hội và Chính phủ xác định trong nhiệm kỳ 2011-2016 là xây dựng và hoàn thiện thể chế. Bộ trưởng đánh giá thế nào về công tác xây dựng thể chế trong nhiệm kỳ qua? 

Bộ trưởng Hà Hùng Cường: Xây dựng và hoàn thiện thể chế với trọng tâm là tiếp tục đổi mới thể chế kinh tế thị trường đồng bộ với đổi mới chính trị đã được Nghị quyết Đại hội XI của Đảng xác định là một trong ba đột phá chiến lược và được đặt thành nhiệm vụ quan trọng hàng đầu trong Chương trình lập pháp của Quốc hội khóa XIII, cũng như Chương trình hành động của Chính phủ nhiệm kỳ 2011-2016. Với quyết tâm chính trị cao, trong suốt thời gian qua, Quốc hội, Chính phủ và cả hệ thống chính trị đã tập trung nhiều nỗ lực để thực hiện tốt nhiệm vụ lập hiến, lập pháp và đạt được kết quả nổi bật, hết sức quan trọng, góp phần tích cực vào công cuộc xây dựng, bảo vệ, phát triển đất nước, hội nhập quốc tế như Báo cáo công tác nhiệm kỳ khóa XIII của Quốc hội và Chính phủ đã khẳng định.

Bộ trưởng Bộ Tư pháp Hà Hùng Cường 

Dấu ấn sâu đậm nhất của nhiệm kỳ Quốc hội khóa XIII là việc thông qua Hiến pháp năm 2013 - Hiến pháp của thời kỳ đổi mới toàn diện đất nước, đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước và hội nhập quốc tế. Một số giá trị cốt lõi đúc kết từ gần 70 năm xây dựng, bảo vệ đất nước và gần 30 năm thực hiện đường lối Đổi mới được kế thừa, bổ sung, làm sâu sắc hơn và khẳng định tại Hiến pháp năm 2013 như nguyên tắc tất cả quyền lực nhà nước thuộc về Nhân dân, nguyên tắc ghi nhận, tôn trọng, bảo vệ và bảo đảm quyền con người, quyền công dân; nguyên tắc tổ chức thực hiện quyền lực của nhà nước pháp quyền, nguyên tắc tuân thủ tính tối thượng của Hiến pháp… Chỉ trong gần hai năm rưỡi qua, Quốc hội đã thông qua hơn 70 luật, pháp lệnh triển khai thi hành Hiến pháp, trong đó có những luật, bộ luật lớn làm nên ba trụ cột chính của hệ thống pháp luật là thể chế kinh tế thị trường (như Bộ luật Dân sự, Luật Doanh nghiệp, Luật Đầu tư, Luật Đất đai…), thể chế nhà nước pháp quyền (như các luật về tổ chức bộ máy nhà nước, Luật ban hành văn bản quy phạm pháp luật (hợp nhất), Bộ luật Hình sự, các luật, bộ luật tố tụng..) và đặc biệt là một số thể chế về các quyền con người lần đầu tiên được ban hành (như Luật Trưng cầu ý dân, Luật Tiếp cận thông tin, Luật Thi hành tạm giữ, tạm giam…). Chính tinh thần và các giá trị cốt lõi của Hiến pháp được cụ thể hóa trong các luật, bộ luật này sẽ góp phần tháo gỡ một bước quan trọng “nút thắt” thể chế đối với phát triển kinh tế- xã hội trong những năm tới. 

Phóng viên: Thưa Bộ trưởng, phải chăng “nút thắt” thể chế vẫn còn nên tại Đại hội XII của Đảng vừa qua, yêu cầu về đổi mới đồng bộ giữa kinh tế và chính trị vẫn tiếp tục được đặt ra? Theo Bộ trưởng phải làm gì tiếp trong nhiệm kỳ tới để chúng ta có thể cởi "nút thắt" đó một cách hiệu quả hơn, góp phần thúc đẩy đất nước phát triển và hội nhập? 

Bộ trưởng Hà Hùng Cường: Số lượng 100 luật, 10 pháp lệnh được Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội khóa XIII ban hành đã làm nên kỳ tích về khối lượng luật, pháp lệnh lớn nhất được thông qua trong một nhiệm kỳ so với 12 khóa trước của Quốc hội, phản ánh bước tiến quan trọng trong công tác lập pháp của Quốc hội. Bên cạnh đó cũng phải thẳng thắn nhìn nhận về những bất cập, tồn tại của hệ thống pháp luật nói chung, chất lượng của những văn bản mới được thông qua nói riêng. 

“Nút thắt” đó vẫn còn. Làm gì và làm như thế nào để tháo gỡ “nút thắt” thể chế một cách hiệu quả hơn là câu hỏi rất lớn và khó đối với công tác lập pháp của chúng ta, và có lẽ không chỉ của Quốc hội, Chính phủ nhiệm kỳ khóa tới. Câu trả lời, theo tôi phải ở cả 3 tầng có liên quan chặt chẽ với nhau - trước tiên là tư duy lập pháp, tư duy làm chính sách pháp luật dựa trên bằng chứng thực tiễn, mang tính hệ thống, nhất quán dựa trên nền tảng là các nguyên tắc hiến định. Sau đó là đến việc tuân thủ nghiêm quy trình và kỹ thuật lập pháp đã được đổi mới khá căn bản theo hướng dân chủ hơn, minh bạch hơn, kiểm soát chặt chẽ giữa các công đoạn và trách nhiệm giải trình nghiêm ngặt hơn từ phía các cơ quan nhà nước. Cuối cùng là việc tổ chức thi hành và bảo đảm các điều kiện thi hành hiệu quả các luật đã được thông qua, lắng nghe và kiểm chứng tác động của các chính sách pháp luật đến phát triển kinh tế, xã hội và việc thực hiện quyền, lợi ích của người dân, doanh nghiệp. 

Phóng viên: Còn điều gì Bộ trưởng cảm thấy băn khoăn trong việc xây dựng thể chế nhiệm kỳ qua? 

Bộ trưởng Hà Hùng Cường: Quá trình xây dựng các luật, pháp lệnh triển khai Hiến pháp năm 2013 là một quá trình không hề dễ dàng, nó thực sự là một cuộc đấu tranh giữa cái cũ và cái mới cả trong tư duy lẫn trong kỹ năng lập pháp ở ngay trong mỗi Ban soạn thảo, Hội đồng tư vấn hoặc ở mỗi giai đoạn thẩm định, thẩm tra, thảo luận cho ý kiến, chỉnh lý tiếp thu, giải trình... mà mục đích chỉ là để hiểu cho đúng, cho thống nhất và thể hiện đầy đủ, nhất quán, đồng bộ các nguyên tắc, các quy định và tinh thần của Hiến pháp trong các dự án luật, pháp lệnh được thông qua. Có những việc chủ trương đã rõ, đã có nghị quyết của Trung ương hay Bộ Chính trị, Hiến pháp cũng đã đặt các nguyên tắc nền tảng, từ việc đại sự như xây dựng cơ chế bảo vệ Hiến pháp, quản lý tòa án địa phương về mặt tổ chức, ngân sách đến những câu chuyện tưởng như nhỏ, nhưng vô cùng quan trọng đối với người dân và đất nước... Như việc tổ chức đăng ký tài sản của người dân khi mà quyền sở hữu tư nhân đã được hiến định. Ở nước ta tài sản đăng ký ở các đầu mối khác nhau. Bất động sản cũng vậy, động sản cũng vậy, không được kiểm soát một cách tập trung. Đó là một trong các lý do khách quan dẫn đến việc khó mà phòng chống được tham nhũng một cách hiệu quả, khó mà xóa được việc nợ về thi hành án dân sự. Nhưng dự án Luật đăng ký tài sản chưa được thông qua vì đụng chạm đến chức năng, quyền hạn của nhiều ngành. Vì vậy, đây vẫn là món “nợ” của tôi với Nhân dân… 

Phóng viên: Những đạo luật nào được Quốc hội thông qua mà Bộ trưởng cảm thấy hài lòng nhất? 

Bộ trưởng Hà Hùng Cường: Đó là những đạo luật mang tính đổi mới mạnh mẽ, thể hiện sâu sắc các giá trị cốt lõi tiến bộ, vì Nhân dân, vì Nhà nước pháp quyền của Hiến pháp năm 2013, đáp ứng tốt hơn yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội, củng cố quốc phòng, an ninh. Trong đó phải kể đến như Bộ luật Dân sự, Luật Doanh nghiệp, Luật Đầu tư, các luật về quyền con người như Luật Trưng cầu ý dân, Luật Tiếp cận thông tin, Luật Hôn nhân và gia đình, Luật Thi hành tạm giữ, tạm giam; trong lĩnh vực tư pháp thì có Bộ luật Hình sự, Bộ luật Tố tụng hình sự, Bộ luật Tố tụng dân sự, Luật Tố tụng hành chính, Luật Hộ tịch… Việc Quốc hội thông qua Luật Hộ tịch có thể coi là cuộc "cách mạng” trong công tác đăng ký, quản lý hộ tịch nói riêng và quản lý dân cư nói chung. Luật hộ tịch có nhiều nội dung mới mang tính đột phá, cải cách mạnh mẽ thủ tục hành chính như quy định việc cấp Số định danh cá nhân khi đăng ký khai sinh; sự liên thông giữa Cơ sở dữ liệu hộ tịch với Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư... Xin nói thêm, từ khi Luật hộ tịch có hiệu lực (01/01/2016) đến nay, tại 4 thành phố lớn (Hà Nội, Hải Phòng, Đà Nẵng, thành phố Hồ Chí Minh) thực hiện thí điểm đã có trên 60.000 trẻ em được cấp Số định danh cá nhân khi đăng ký khai sinh.

Những khó khăn, thách thức trong quá trình xây dựng dự án Luật này có nhiều, thú thực có lúc tôi đã nản lòng, nhưng đã không bỏ cuộc! Vì quản lý dân cư trong mọi xã hội từ cổ chí kim đều rất quan trọng, trong thế giới phẳng hiện đại lại càng quan trọng không chỉ đối với Nhà nước mà trước hết là để phục vụ Nhân dân, tạo cơ sở pháp lý để người dân bảo vệ các quyền nhân thân và tài sản hàng ngày của họ. Do đó, khó mấy cũng phải làm. Và việc xây dựng, trình Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Đề án “Đơn giản hóa thủ tục hành chính, giấy tờ công dân và Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư” (gọi tắt là Đề án 896) đã tháo gỡ hoàn toàn khó khăn đặt ra. Cuối cùng trong cùng một ngày (ngày 20/11/2014) Quốc hội đã thông qua đồng thời Luật Hộ tịch và Luật Căn cước công dân. Kinh nghiệm sâu sắc ở đây là phải kiên trì, bền bỉ thực hiện cải cách. Mình đã có nhận thức đúng rồi, có một định hướng tốt rồi, vấn đề còn lại là làm sao thuyết phục để có được sự đồng thuận trong ngành, ngoài ngành, từ người làm chính sách ở Trung ương đến người tác nghiệp cụ thể ở địa phương, cơ sở; phải thấm nhuần câu nói nổi tiếng của Bác Hồ là “Việc gì có lợi cho dân thì hết sức làm, việc gì có hại cho dân thì hết sức tránh”. 

Phóng viên: Nhìn lại 2 nhiệm kỳ làm Bộ trưởng, ông có cảm thấy hài lòng với những gì mà mình đã làm được không? Có điều gì ông muốn gửi gắm đến người kế nhiệm? 

Bộ trưởng Hà Hùng Cường: Có thể nói, trong 2 nhiệm kỳ qua, với tư cách là Bộ trưởng, tôi đã nỗ lực bằng tất cả tâm, trí và sức mình để làm tròn vai “Tư lệnh ngành Tư pháp”. Tôi cảm thấy rất hài lòng và có quyền tự hào về những điều đã làm được cho Ngành và đất nước. Điều tôi tâm đắc nhất là thấy Bộ Tư pháp, ngành Tư pháp đang dần trở lại vị thế cần thiết của mình đối với sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Chúng ta còn nhớ là sinh thời, Bác Hồ đã gọi Bộ Tư pháp là Bộ “trọng yếu của chính quyền”. Dù lịch sử thăng trầm, thậm chí có thời gian dài hơn 20 năm (1960-1981) đất nước không có Bộ Tư pháp, nhưng đến giờ, trong xã hội hiện đại, trong Nhà nước pháp quyền mà chúng ta đang xây dựng, có thể khẳng định, Bộ, ngành Tư pháp là một trong những bộ, ngành đóng góp ngày càng quan trọng vào quốc kế dân sinh. Tôi đã từng chia sẻ với báo chí, đầu tư một con đường, một chiếc cầu tốn hàng chục nghìn tỷ đồng có thể giúp cho người dân đi lại thuận tiện hơn, kinh tế-xã hội phát triển hơn, bộ mặt khởi sắc hơn, nhưng đó cũng chỉ là một con đường, một chiếc cầu giúp cho quốc kế dân sinh ở một khu vực. Còn việc xây dựng một hệ thống pháp luật, từ Hiến pháp trở xuống tới các bộ luật, các luật, nghị định, thông tư... có chất lượng, đúng hướng, vừa khai thác được đầy đủ tiềm năng của đất nước, sức sáng tạo của mọi người dân, vừa giữ được kỷ cương phép nước, tạo hành lang pháp lý cho sự phát triển dài lâu, bền vững của một đất nước, một dân tộc thì giá trị của nó không gì có thể so sánh được. 

Bên cạnh đó, không thể không kể đến công tác xã hội hóa các nghề tư pháp (luật sư, công chứng, thừa phát lại, quản tài viên và sắp tới đây là trợ giúp pháp lý…) đã và đang được thực hiện đúng hướng theo thể chế kinh tế thị trường định hướng XHCN, đóng góp không nhỏ cho công tác cải cách hành chính, tinh giản biên chế nhà nước, đồng thời mang lại cho xã hội, cho người dân những dịch vụ tư pháp ngày càng chuyên nghiệp hơn, chất lượng hơn. Những đóng góp, nỗ lực của Bộ, ngành Tư pháp với vai trò là cơ quan tham mưu, giúp Chính phủ trong quản lý nhà nước về xây dựng và thi hành pháp luật, quản lý công tác tư pháp đã và đang được Đảng, Nhà nước và Nhân dân ghi nhận. Chưa bao giờ công tác tư pháp lại gắn bó và phục vụ đắc lực, thiết thực nhu cầu hàng ngày của người dân như hiện nay. Dù nhiệm kỳ của Chính phủ khóa này có kết thúc sớm, cá nhân tôi vẫn cảm thấy mãn nguyện vì đã tận tâm hoàn thành trách nhiệm của mình cho đến ngày cuối cùng trên cương vị được Đảng và Nhân dân giao phó. 

Tôi mong muốn người kế nhiệm Bộ trưởng Bộ Tư pháp sẽ giữ vững và nâng cao hơn nữa vị thế của Bộ, ngành Tư pháp; kiên trì thực hiện các mục tiêu đã được đề ra trong các nghị quyết của Đảng, đặc biệt là Nghị quyết số 48 và Nghị quyết số 49 của Bộ Chính trị về cải cách pháp luật và cải cách tư pháp, góp phần để đất nước ta vững vàng bước vào giai đoạn phát triển mới với yêu cầu ngày càng cao về tính dân chủ và pháp quyền trong quản trị đất nước và phát triển kinh tế -xã hội, hội nhập quốc tế. 

Phóng viên: Xin cảm ơn Bộ trưởng!.