Chưa có luật thì lỗi của Nhà nước

Đại biểu Quốc hội tỉnh Đắk Lắk Trần Đình Sơn phát biểu ý kiến. (Ảnh: Phạm Kiên/TTXVN)

Tại diễn đàn Quốc hội, các đại biểu (ĐB) đều bị cuốn vào cuộc tranh luận về khoản 2, Điều 4, với quy định: “Tòa án không được từ chối yêu cầu giải quyết vụ việc dân sự vì lý do chưa có điều luật áp dụng”.

ĐB Trần Thị Quốc Khánh (Hà Nội) nói: Nếu quy định thế, khác gì xử không cần luật. Nếu cho áp dụng điều này, tôi e số vụ oan sai sẽ tăng. Ngoài ra, với quy định này lại phải chờ một nghị quyết của TANDTC về án lệ mới áp dụng thì tôi rất băn khoăn. Học theo kinh nghiệm nước ngoài, đưa cái mới vào mà không phù hợp với thực tế của nước ta thì không gọi là đổi mới được.

Tuy nhiên, nhiều ĐB đồng tình với khoản 2, Điều 4 và cho rằng đây là bước tiến mới. Quy định này hoàn toàn phù hợp với Hiến pháp mà không mâu thuẫn với khoản 2, Điều 103 của Hiến pháp vì Luật Tổ chức Tòa án cũng đã cho phép Tòa án thi hành, phát triển án lệ chứ không phải không có căn cứ pháp luật.

Một số ĐBQH khác cũng cho rằng quy định này phù hợp xu hướng tiến bộ của xã hội dân sự. Việc áp dụng án lệ, hay tập quán tương tự… nhiều nước phát triển đã áp dụng từ 60 - 70 năm trước, có hiệu quả trong bảo vệ quyền công dân.

Trung tướng Trần Văn Độ, nguyên Phó Chánh án TANDTC, Chánh án Tòa án quân sự Trung ương nhận xét đây là cơ hội vô cùng quý báu để thực hiện Hiến pháp 2013 và cải cách tư pháp. Nếu chúng ta không nắm bắt được những điểm đổi mới thì sẽ rất lâu nữa mới thực hiện tư tưởng đổi mới này. Cho nên cả Bộ luật Tố tụng dân sự và Bộ luật Hình sự đã rất mạnh dạn tiếp nhận điểm đổi mới. Đã là Nhà nước của dân, vì dân mà Tòa án nhân danh Nhà nước không bảo vệ dân thì ai bảo vệ?

Chánh án TANDTC Trương Hòa Bình sau khi nghe đầy đủ các ý kiến đã kết luận: “Cơ sở đặt ra vấn đề này là từ Nhà nước pháp quyền do dân vì dân. Việc gì mà dân yêu cầu chính đáng thì phải được giải quyết, chưa có luật thì lỗi của Nhà nước chứ không phải của dân”. Việt Nam đã tham gia công ước quốc tế các quyền chính trị, dân sự... có quy định quyền và lợi ích hợp pháp của dân mà luật chưa quy định thì nay phải có biện pháp khắc phục. “Đó là sự tiến bộ” - Chánh án Trương Hòa Bình khẳng định. Ý kiến này rất được các ĐB hoan nghênh.

Về nguồn án lệ, Chánh án Trương Hòa Bình cho biết, chúng tôi đã rà soát lại án giám đốc thẩm từ trước đến nay để những bản án chuẩn mực trở thành án lệ. TANDTC sẽ ban hành thông tư về phát triển án lệ, nguồn từ đâu, có hội đồng xét sơ bộ để thấy rằng có những yếu tố chuẩn mực để công bố. Khi công luận đồng ý, có hội đồng thẩm định thì đưa ra TANDTC đánh giá. Và ngay sau đó, Bộ trưởng Tư pháp Hà Hùng Cường tiếp lời, từ những năm 50-60 của thế kỷ trước, không những luật dân sự mà luật hình sự đã bắt buộc Tòa án cấp dưới phải tuân theo án lệ của Tòa án tối cao”.

Tuy nhiên các ĐBQH dù  đồng tình với dự luật nhưng cũng đề nghị bổ sung hoặc bỏ bớt một số điều để giảm bớt thủ tục, nhằm tạo thuận lợi tối đa cho người dân.