Iran thực hiện “bước thứ ba” rút khỏi JCPOA: Châu Âu “phải nhanh lên”

Iran kích hoạt máy ly tâm tiên tiến trong bước hạt nhân mới nhất

Cộng hòa Hồi giáo đang đe dọa từ bỏ các cam kết hạt nhân bằng việc đưa ra thời hạn cho các cường quốc châu Âu buộc các nước này phải hành động để bảo vệ Iran khỏi các lệnh trừng phạt của Mỹ.

Người phát ngôn của Tổ chức Năng lượng nguyên tử của Iran Behrouz Kamalvandi cho biết họ đã kích hoạt 20 máy ly tâm tiên tiến IR-4 và 20 IR-6. "Các máy ly tâm, khi chúng tham gia vào nghiên cứu và phát triển, sẽ giúp tăng kho dự trữ," ông nói. "Công suất của các máy này gấp nhiều lần so với các máy trước đó. Việc này bắt đầu từ hôm qua (thứ Sáu)", ông nói trong một cuộc họp báo ở Tehran. Theo Kế hoạch hành động toàn diện chung năm 2015 (JCPOA), Iran chỉ được sử dụng máy ly tâm thế hệ đầu tiên - hoặc IR-1 để làm giàu uraniu.

Người phát ngôn của Tổ chức năng lượng nguyên tử Iran, Behrouz Kamalvandi, nói chi tiết về các động thái hạt nhân mới nhất của Iran tại một cuộc họp báo ở Tehran

Uranium được làm giàu có thể được dùng để làm nhiên liệu trong lò phản ứng hạt nhân của nhà máy điện, nhưng cũng có thể được sử dụng để sản xuất vũ khí hạt nhân. Bình thường, Uranium được làm giàu ở cấp độ không bị coi là nguy hiểm, có thể được dùng để sản xuất điện hạt nhân. Tuy nhiên, một số chuyên gia lo ngại rằng, nếu lượng uranium được làm giàu ở cấp độ thấp tiếp tục tăng lên sẽ tạo điều kiện cho Iran một ngày nào đó có thể quyết định làm giàu ở cấp độ cao hơn, tới điểm mà nhiên liệu có thể được dùng trong đầu đạn hạt nhân. Một lượng lớn uranium được làm giàu ở cấp độ thấp có thể được tinh chế để chế tạo bom hạt nhân tương đối nhanh.

Căng thẳng đã leo thang giữa Iran và Hoa Kỳ kể từ tháng 5 năm ngoái khi Tổng thống Donald Trump rút khỏi hiệp định và bắt đầu áp dụng các biện pháp trừng phạt đã làm tê liệt nền kinh tế của Iran. Hai nước rơi vào tình trạng đối đầu căng thẳng nhất vào tháng 6 vừa qua khi Iran hạ một máy bay không người lái của Mỹ và Trump đã ra lệnh trả đũa trước khi hủy bỏ chúng vào phút cuối. Anh, Pháp và Đức đã nhiều lần nói rằng họ cam kết cứu vãn thỏa thuận bằng cách giúp Iran thoát khỏi các lệnh trừng phạt để đổi lấy sự kiềm chế trong chương trình hạt nhân của Iran, nhưng những nỗ lực của họ đã mang lại rất ít kết quả.

Iran cho biết hôm thứ Bảy, họ có khả năng làm giàu uranium vượt quá 20% nhưng hiện tại họ không có kế hoạch để làm điều đó. "Kế hoạch của chúng tôi là nếu các bên khác hành động theo cam kết của mình, chúng tôi cũng sẽ quay lại với các cam kết của mình", ông Kamalvandi nói.

IAEA hôm 1/7 khẳng định, Iran đã vi phạm giới hạn nước này chỉ được trữ tối đa 300 kg uranium được làm giàu. Sáu ngày sau đó, Iran bắt đầu làm giàu uranium ở mức 4,5% để có thể sản xuất nhiên liệu cho nhà máy điện Bushehr, trong khi giới hạn cho phép chỉ là 3,67%. Uranium ở cấp độ vũ khí là từ 90% trở lên.

Ngày 1/7, Iran tuyên bố lượng uranium được làm giàu đã vượt ngưỡng cho phép được nêu trong thỏa thuận hạt nhân do Trung Quốc, Pháp, Đức, Liên minh châu Âu, Iran, Nga, Anh và Mỹ ký năm 2015. Đây là vi phạm đầu tiên đối với thỏa thuận quốc tế sau khi chính quyền của Tổng thống Mỹ Donald Trump rút khỏi thỏa thuận này một năm trước.

Ngoại trưởng Iran Mohammad Javad Zarif ngày 1/7 tuyên bố nước này hiện có hơn 300 kg uranium được làm giàu ở cấp độ thấp. Ngưỡng tối đa cho phép được nêu trong thỏa thuận hạt nhân là 300 kg.

Theo thỏa thuận hạt nhân ký năm 2015, Iran phải giảm số lượng máy ly tâm uranium từ khoảng 19.000 xuống còn 5.060 trong vòng 10 năm.

Theo thỏa thuận năm 2015, Iran đã đồng ý cắt giảm số lượng máy ly tâm, được sử dụng để làm giàu uranium làm nhiên liệu hạt nhân nhưng cũng có thể được sử dụng để sản xuất bom nguyên tử

Mỹ “không ngạc nhiên”

Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Mark Esper cho biết ông "không ngạc nhiên khi Iran tuyên bố rằng họ sẽ vi phạm JCPOA". Ông gọi động thái của Iran là "đặc biệt đáng thất vọng tại thời điểm chúng tôi và các đối tác châu Âu và quốc tế đang nỗ lực để giảm căng thẳng".

Mặc dù đã quyết định hành động rút khỏi thỏa thuận năm 2015 lần thứ ba, Kamalvandi cho biết Iran sẽ cho phép các thanh sát viên Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế tiếp tục theo dõi chương trình hạt nhân của Iran, như đã thực hiện theo thỏa thuận năm 2015. "Việc theo dõi và kiểm tra của IAEA đối với chương trình hạt nhân của Iran (theo các cam kết của Iran) để đảm bảo tính minh bạch sẽ vẫn được tuân thủ như trước đây", người phát ngôn nói.

Liên minh châu Âu hôm thứ Sáu nhấn mạnh vai trò quan trọng của IAEA trong việc giám sát các hoạt động của Iran khi nước này bày tỏ "mối quan ngại lớn" đối với quyết định của Iran nhằm đẩy lùi các cam kết. Trong báo cáo mới nhất vào ngày 30 tháng 8, cơ quan giám sát cho biết họ vẫn tiếp tục kiểm tra sự tuân thủ cam kết thông qua camera và kiểm tra tại chỗ của các thanh sát viên. Hôm thứ Bảy, cơ quan nguyên tử của Liên hợp quốc đã ghi nhận động thái mới nhất của Iran và cho biết các thanh sát viên của họ đã sẵn sàng kiểm tra sự tuân thủ của nước này. "Các thanh tra cơ quan đang ở Iran và họ sẽ báo cáo bất kỳ hoạt động liên quan nào đến trụ sở IAEA ở Vienna", phát ngôn viên Fredrik Dahl nói.

Châu Âu “cần nhanh lên”

“Bước thứ ba” rút khỏi thỏa thuận JCPOA của Iran được đưa ra sau khi Anh, Pháp và Đức không thể tìm ra cách bù đắp thiệt hại mà các lệnh trừng phạt của Mỹ đối với đất nước này trước thời hạn 7 tháng 9 do nước cộng hòa Hồi giáo này quy định. "Nếu châu Âu muốn làm một cái gì đó, họ phải nhanh chóng, bởi vì quay trở lại tình hình trước khi giảm các cam kết có thể mất nhiều thời gian," Kamalvandi nói.

Tehran đã hai lần đưa ra các biện pháp đối phó để đáp trả việc Mỹ rút khỏi thỏa thuận.

Ngày 1/7, Iran tuyên bố lượng uranium được làm giàu đã vượt ngưỡng cho phép được nêu trong thỏa thuận hạt nhân do Trung Quốc, Pháp, Đức, Liên minh châu Âu, Iran, Nga, Anh và Mỹ ký năm 2015. Iran cho biết họ đã tăng dự trữ uranium đã làm giàu lên vượt quá mức tối đa 300 kg mà thỏa thuận này đưa ra. Đây là vi phạm đầu tiên đối với thỏa thuận quốc tế sau khi chính quyền của Tổng thống Mỹ Donald Trump rút khỏi thỏa thuận này một năm trước.

Một tuần sau, họ tuyên bố đã vượt quá giới hạn 3,67% về độ tinh khiết của trữ lượng uranium. Iran bắt đầu làm giàu uranium ở mức 4,5% để có thể sản xuất nhiên liệu cho nhà máy điện Bushehr. Uranium ở cấp độ vũ khí là từ 90% trở lên.

Theo thỏa thuận hạt nhân ký năm 2015, Iran phải giảm số lượng máy ly tâm uranium từ khoảng 19.000 xuống còn 5.060 trong vòng 10 năm. 
Sự phát triển vào hôm nay được thực hiện vào đêm trước chuyến thăm Iran của người đứng đầu IAEA, Cornel Feruta. Ông Kamalvandi cho biết Feruta sẽ gặp người đứng đầu Tổ chức Năng lượng nguyên tử của Iran, Ali Akbar Salehi và Bộ trưởng Ngoại giao Mohammad Javad Zarif.