Tiêu dùng thuốc lá làm lấn át chi tiêu cho giáo dục

Nhân Tháng hành động vì trẻ em (từ ngày 1/6 -30/6/2025) và Ngày Thế giới không thuốc lá (31/5/2025), Trung tâm Sáng kiến Sức khỏe và Dân số phối hợp cùng Bộ Giáo dục và Đào tạo tổ chức tọa đàm với chủ đề “Vạch trần sự hấp dẫn giả tạo của thuốc lá: tiếng nói từ trẻ em”.

Sự kiện là một hoạt động ý nghĩa nhằm huy động tiếng nói của học sinh vào nỗ lực phòng, chống tác hại thuốc lá, và gửi thông điệp mạnh mẽ tới Quốc hội Việt Nam trong bối cảnh chuẩn bị thông qua Luật sửa đổi thuế tiêu thụ đặc biệt ngày 13/6 tới.

Trẻ em và thầy cô giáo lên tiếng: Thuốc lá vẫn rình rập quanh trường học

Thông qua hai hình thức: cuộc thi kiến thức “Rung chuông vàng” và khảo sát thực địa với chủ đề “Thuốc lá đang rình rập chúng ta như thế nào?”, giáo viên và học sinh từ 6 trường trung học cơ sở và trung học phổ thông tại Hà Nội và Nghệ An đã ghi nhận nhiều vấn đề đáng lo ngại, đó là:

Trẻ em đang sống trong một môi trường đầy thuốc lá. Thuốc lá được quảng cáo, bày bán quanh trường học. Người lớn hút thuốc làm trẻ em bị phơi nhiễm ở nhiều môi trường như ở nhà, tại các nơi công cộng kể cả điểm vui chơi của trẻ em.

Học sinh có thể mua thuốc lá dễ dàng với giá thuốc lá chỉ từ hơn 10,000 đồng/bao, thậm chí nhiều nơi thuốc lá còn được bán điếu lẻ cho trẻ em.

Báo cáo năm 2021 của Tổ chức Y tế thế giới (WHO), thuốc lá đang gây ra tổn thất chi phí sức khỏe và kinh tế khổng lồ.

Theo đó, mỗi năm, tại Việt Nam, có khoảng 104.300 ca tử vong do hút thuốc chủ động và thụ động.

Ước tính, chi phí y tế và thiệt hại kinh tế do thuốc lá lên tới 108.000 tỷ đồng/năm, tương đương 1,14% GDP – cao gấp 5 lần thu ngân sách từ thuế thuốc lá (Báo cáo Hội Kinh tế Y tế 2023).

Hút thuốc không chỉ ảnh hưởng sức khỏe cá nhân mà còn gây suy giảm chất lượng nguồn lao động – 45 triệu người Việt Nam có nguy cơ mắc các bệnh liên quan đến thuốc lá.

Đối với trẻ em, thuốc lá có thể gây ra nhiều bệnh tật nguy hiểm, nicotine trong thuốc lá có thể gây ảnh hưởng đến sự phát triển não bộ của trẻ em.

Chi tiêu cho thuốc lá chiếm gần 2% chi tiêu hộ gia đình ở Việt Nam. Tiêu dùng thuốc lá làm lấn át chi tiêu cho giáo dục, nhất là ở các hộ có thu nhập thấp, ảnh hưởng đến quyền được học tập của trẻ em (Nghiên cứu của DEPOCEN).

Thuế thuốc lá đang rất thấp và không đủ mạnh để làm người hút bỏ thuốc

Hiện tại, thuế thuốc lá ở Việt Nam chỉ chiếm 36–38,8% giá bán lẻ, trong khi WHO khuyến nghị tối thiểu 75%. So với các nước trong khu vực, Việt Nam có mức thuế thấp nhất Đông Nam Á: Thái Lan (78,6%), Philippines (71,3%), Singapore (67,1%).

Một bao thuốc giá 10.000 đồng – rẻ hơn một hộp sữa – khiến trẻ em và người thu nhập thấp rất dễ tiếp cận.

Tọa đàm gửi thông điệp tới Quốc hội: Hành động mạnh mẽ hơn

Trong bối cảnh Quốc hội đang xem xét sửa đổi Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt, tọa đàm kêu gọi Quốc hội lựa chọn phương án thuế mạnh mẽ và sớm hơn. Đó là bên cạnh mức thuế tỷ lệ 75%, bổ sung một khoản thuế tuyệt đối là 5.000 đồng/bao thuốc vào năm 2026 và tiếp đó tăng theo lộ trình đến 15.000 đồng/bao đến năm 2030.

Đây là phương án được Bộ Y tế, Tổ chức Y tế thế giới và các tổ chức xã hội khuyến nghị và đã được chứng minh là có thể giảm đáng kể tiêu dùng thuốc lá, đặc biệt ở giới trẻ – nhóm nhạy cảm với biến động giá.

Tăng thuế thuốc lá là chính sách quan trọng để bảo vệ trẻ em một cách toàn diện. Nó vừa ngăn chặn trẻ em bắt đầu hút thuốc, giảm tiêu dùng thuốc lá do đó trẻ em cũng được bảo vệ khỏi phơi nhiễm với khói thuốc, chi tiêu gia đình cũng sẽ được đầu tư nhiều hơn cho trẻ em.

Ngân sách thu được từ việc tăng thuế với sản phẩm thuốc lá giúp đảm bảo chi trả cho các chương trình phục vụ các mục tiêu phát triển bền vững (SDG). Ví dụ, nguồn thu có thể hỗ trợ chi trợ cấp giáo dục (đồ dùng học tập) hoặc trợ cấp y tế cho hộ nghèo theo tính toán của Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (tháng 2/2025).

Trẻ em cần một môi trường không khói thuốc – và đó là trách nhiệm của toàn xã hội

Trẻ em đang lên tiếng. Các em đã khảo sát, phân tích, và gửi đi thông điệp: “Thuốc lá không hề hấp dẫn. Nó đang giết dần tuổi trẻ của chúng em.” Đây là lúc để các nhà lập pháp, giáo viên, phụ huynh và toàn xã hội hành động.

Tổng Bí thư Tô Lâm từng nhấn mạnh: “một xã hội khỏe mạnh không thể chỉ trông chờ vào bác sĩ. Phòng bệnh phải bắt đầu từ ý thức của mỗi người dân. Những yếu tố cơ bản của văn hóa lành mạnh đó là: Ăn uống lành mạnh, vận động thường xuyên, thể dục, thể thao, khám sức khỏe định kỳ; nói không với rượu bia, thuốc lá, chất kích thích; chăm sóc sức khỏe tinh thần, sống tích cực, yêu thương và chia sẻ... Đây chính là nền tảng cho một Việt Nam khỏe mạnh hơn trong tương lai”.

Trẻ em và các nhà giáo dục gửi gắm đến các đại biểu Quốc hội Việt Nam hãy Tăng thuế thuốc lá ngay và mạnh mẽ để xây dựng nguồn nhân lực có đủ sức khỏe về thể chất, tinh thần, trí tuệ và đạo đức để thực hiện mục tiêu đến năm 2030 Việt Nam trở thành nước đang phát triển, có thu nhập trung bình cao, đến năm 2045 trở thành nước phát triển, có thu nhập cao.