Thành lập Tòa án sơ thẩm chuyên biệt: Đáp ứng yêu cầu thực tiễn

Theo Ủy ban Thường vụ Quốc hội, việc thành lập các TAND sơ thẩm chuyên biệt để giải quyết các vụ việc đặc thù là cần thiết, đáp ứng yêu cầu thực tiễn.

Ủy ban Thường vụ Quốc hội đánh giá, án hành chính là loại việc khó và phức tạp, xảy ra ngày càng nhiều. “Nếu không có quy định phù hợp thì có thể ảnh hưởng đến tính độc lập của Thẩm phán và Hội thẩm nhân dân khi giải quyết loại án này”, Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp Lê Thị Nga nêu quan điểm của Ủy ban Thường vụ Quốc hội.

Cũng theo Ủy ban Thường vụ Quốc hội, vụ việc sở hữu trí tuệ và vụ việc phá sản tuy hiện nay số lượng chưa nhiều, nhưng tính chất phức tạp và ngày càng tăng theo sự phát triển kinh tế của đất nước. Giải quyết vụ việc sở hữu trí tuệ, phá sản cần có đội ngũ cán bộ chuyên sâu về pháp luật, hiểu biết về các lĩnh vực chuyên môn.

“Việc thành lập các TAND sơ thẩm chuyên biệt về Hành chính, Sở hữu trí tuệ, Phá sản để giải quyết các vụ việc đặc thù là cần thiết, đáp ứng yêu cầu thực tiễn”, báo cáo của Ủy ban Thường vụ Quốc hội nêu.

Sau khi cân nhắc về sự cần thiết, cơ sở chính trị, pháp lý, thực tiễn, ý kiến của nhiều vị đại biểu Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội tán thành việc thành lập TAND sơ thẩm chuyên biệt như dự thảo Luật trình Quốc hội xem xét, quyết định.

Căn cứ yêu cầu thực tiễn trong thời gian tới, TANDTC sẽ xây dựng đề án, phương án cụ thể đề xuất nơi đặt trụ sở, số lượng từng TAND sơ thẩm chuyên biệt… và báo cáo, xin ý kiến cấp có thẩm quyền cho chủ trương.

Trước đó, khi thảo luận về dự án Luật Tổ chức TAND (sửa đổi), nhiều ý kiến ĐBQH cho rằng việc thành lập Tòa án sơ thẩm chuyên biệt sẽ bảo đảm tính chuyên nghiệp trong giải quyết một số vụ án đặc thù.

Theo đại biểu Nguyễn Thị Thủy (đoàn Bắc Kạn), báo cáo giải trình tiếp thu dự án Luật Tổ chức TAND của Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã nêu rõ, trên thế giới việc thành lập tòa án chuyên biệt đã trở thành xu thế tất yếu. Đối với Việt Nam, cũng cần thiết thành lập Tòa án sơ thẩm chuyên biệt để giải quyết một số vụ án đặc thù như: hành chính, phá sản và sở hữu trí tuệ.

ĐBQH đoàn Bắc Kạn phân tích, về căn cứ thực tiễn đối với án hành chính là án rất phức tạp, xảy ra ngày càng nhiều ở hầu hết lĩnh vực quản lý Nhà nước. Ủy ban Tư pháp của Quốc hội cũng đã tổ chức giám sát án hành chính trong 6 năm qua và chỉ ra nhiều khó khăn với Thẩm phán.

“Đã là án hành chính, hầu hết người bị kiện là Chủ tịch UBND, trong khi mô hình Tòa án ở nước ta gắn với địa giới hành chính. Thẩm phán phải xử các quyết định hành chính, hành vi hành chính của Chủ tịch UBND tỉnh mình. Do đó, nếu không có quy định phù hợp có thể ảnh hưởng đến tính độc lập của Thẩm phán khi xét xử các vụ án này”, bà Thủy nói.

Đối với án phá sản và sở hữu trí tuệ, đại biểu Thủy cũng cho rằng, đây là án rất khó về chuyên môn: “Với Thẩm phán được phân công xét xử án này, không chỉ đòi hỏi có chuyên môn sâu pháp luật, mà còn đòi hỏi đào tạo chuyên sâu về kinh tế - tài chính. Đặc biệt, đối với án phá sản rất phức tạp, bởi vì cùng với tuyên bố doanh nghiệp phá sản, Thẩm phán phải giải quyết đồng bộ tất cả các quan hệ phát sinh từ việc phá sản này. Bao gồm quan hệ hành chính, hình sự, kinh tế, dân sự, lao động”.

Đại biểu đề nghị, trước mắt nên thành lập Tòa án sơ thẩm chuyên biệt ở 3 thành phố lớn là Hà Nội, Đà Nẵng và TP.HCM, bởi vì đây là địa phương nhiều án. Đồng thời, khi bản án có kháng cáo, kháng nghị sẽ do 3 TAND cấp cao tại đây xét xử theo trình tự phúc thẩm.

“Như vậy, vừa đảm bảo tập trung về nhân lực, vừa hạn chế phát sinh bộ máy, vừa đảm bảo tính chuyên môn, chuyên nghiệp cao. Đặc biệt, sẽ hạn chế nguy cơ ảnh hưởng đến tính độc lập của Thẩm phán khi xét xử các vụ kiện về quyết định hành chính, hành vi hành chính của Chủ tịch UBND các cấp”, đại biểu Thủy nhấn mạnh.

Đồng tình với ý kiến của ĐB Nguyễn Thị Thủy, đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga (đoàn Hải Dương) cũng cho rằng, việc thành lập 3 loại Tòa án sơ thẩm chuyên biệt này là cần thiết và xuất phát từ yêu cầu thực tiễn trong công tác xét xử.

“Thời gian qua, tỷ lệ giải quyết các vụ án hành chính, phá sản, sở hữu trí tuệ không cao... Vì vậy, đòi hỏi sự chuyên nghiệp, chuyên sâu trong công tác xét xử để đảm bảo hiệu quả xét xử các loại vụ án này. Đặc biệt, Tòa án sơ thẩm chuyên biệt hành chính nếu được thành lập tách biệt hẳn với đơn vị hành chính địa phương thì sẽ đảm bảo tính khách quan trong công tác xét xử, hạn chế được tâm lý nể nang, e ngại của thẩm phán khi giải quyết các vụ án hành chính”, đại biểu đoàn Hải Dương nêu ý kiến.

Trao đổi bên hành lang Quốc hội, đại biểu Nguyễn Tạo (Đoàn Lâm Đồng) cũng nhấn mạnh ý kiến thành lập thí điểm Tòa án chuyên biệt ở Hà Nội, TP.HCM và các thành phố trực thuộc Trung ương: “Hiện hình thành tòa án chuyên biệt tại 63 tỉnh, thành là rất khó, do vậy có thể tiến hành thí điểm. Với sở hữu trí tuệ, có thể thực hiện ở những địa bàn tập trung như Hà Nội, TP.HCM và các thành phố trực thuộc trung ương, nơi tranh chấp, khiếu nại về sở hữu trí tuệ rất lớn. Chúng ta cần lộ trình 3-5 năm để đánh giá thí điểm, rút kinh nghiệm”.

Giải trình trước Quốc hội về những vấn đề đại biểu quan tâm về dự thảo Luật Tổ chức TAND (sửa đổi), Chánh án TANDTC Nguyễn Hoà Bình đề cập đầu tiên đến Tòa án chuyên biệt.

Chánh án TANDTC nêu cụ thể về Tòa sở hữu trí tuệ, với thực tế liên quan đến Gạo ST.25, Cà phê Trung Nguyên, Bưởi Năm roi, Nước mắm Phú Quốc đăng ký sở hữu tại nước ngoài nhưng các doanh nghiệp trong nước không làm gì được. Do vậy, rất cần một thiết chế tư pháp để bảo vệ những doanh nghiệp và những thương hiệu quốc gia.

Theo Chánh án, tất cả ý kiến phát biểu tại hội trường đều ủng hộ thành lập Tòa án chuyên biệt để tăng tính chuyên nghiệp và việc này các nước đều có. Tuy nhiên, Tòa chuyên biệt thành lập như thế nào sẽ phải báo cáo Ủy ban Thường vụ Quốc hội quyết định và chắc chắn không thành lập tràn lan, chỗ nào cũng có.