Thách thức khi phát triển TOD của TP.HCM

TOD (mô hình phát triển đô thị theo định hướng giao thông công cộng hay còn gọi đô thị nén) là một nội dung mà TP.HCM được trao cơ chế đặc thù trong Nghị quyết 98. Nếu triển khai tốt, mô hình này có thể trở thành động lực thúc đẩy phát triển kinh tế, giúp thành phố đạt mục tiêu tăng trưởng 2 con số và tạo hiệu ứng lan tỏa đến nhiều lĩnh vực khác.

Theo kế hoạch đề ra, đến năm 2035, TP.HCM sẽ phát triển 335 km đường sắt đô thị và thí điểm phát triển 11 khu đô thị TOD. Tuy nhiên quá trình hiện thực hóa kế hoạch của thành phố đang gặp nhiều khó khăn, tốc độ triển khai chậm. Theo đánh giá của giới chuyên gia, nếu duy trì tốc độ hiện tại, thành phố có thể mất tới 100 năm để đạt được mục tiêu này.

Nhận diện những khó khăn mà TP HCM đang đối mặt khi phát triển mô hình TOD, Tiến sĩ Trần Du Lịch, cho rằng có 5 thách thức lớn cần giải quyết gồm: cơ chế, quy hoạch, ngân sách, nguồn lực và quỹ đất.

Cơ chế triển khai TOD hiện nay, theo đánh giá của ông Trần Du Lịch, phân mảnh và rời rạc, thủ tục pháp lý chồng chéo, đa khâu, liên đới nhiều sở, ban, ngành khiến quá trình phê duyệt thủ tục, phát triển dự án khó khăn.

Công tác quy hoạch của TP HCM khó xử lý, hiện trạng không khác gì một trang giấy đã bị vẽ lung tung, muốn điều chỉnh lại còn khó hơn vẽ mới.

Về cơ chế vốn và nguồn lực, hiện nay nguồn vốn vay làm TOD bị bó hẹp với quy định tổng mức dư nợ vay không vượt quá 120% số thu ngân sách thành phố được hưởng. Trong khi đó, đặc thù phát triển TOD đòi hỏi quỹ đất lớn, thời gian dài, chi phí tốn kém. Ngoài ra, các đô thị lớn như Hà Nội và TP HCM đang áp dụng mô hình TOD chủ yếu qua nghiên cứu độc lập dựa trên kinh nghiệm và tài liệu của các nước đi trước, nhà nước chưa có khung tiếp cận chung và nghiên cứu riêng.

Cuối cùng, thách thức khó nhằn và tốn kém nhất để làm TOD là việc giải phóng mặt bằng, tạo quỹ đất. Ông Lịch nhận định giá đất TP HCM đang rất cao, dự kiến chi phí bồi thường, tạo lập quỹ đất sẽ rất lớn. Cùng với cơ chế vốn bó hẹp, tính khả thi và sức hấp dẫn của TOD đối với cả khu vực nhà nước và tư nhân bị giảm sút.

Đồng quan điểm, ông Lê Hoàng Châu, Chủ tịch Hiệp hội bất động sản TP HCM, cho rằng công tác tạo lập quỹ đất là thách thức lớn nhất khi làm TOD. Thành phố đang có khoảng 64.000 ha đất có thể phát triển đô thị nén. Trong đó có 32.000 ha đất trống không ảnh hưởng, hoặc ảnh hưởng ít đến dân cư; 9.000 ha đất nông nghiệp, sản xuất có thể chuyển đổi công năng và 23.000 ha đất có dân cư hoặc các khu chức năng. Tỷ lệ đất cần giải phóng mặt bằng hiện khá lớn.

Đất xung quanh nhà ga metro thường được xem là "đất vàng", "đất kim cương" và thu hút sự quan tâm của các nhà đầu tư bất động sản. Dự án metro triển khai dài hạn, giới đầu cơ bất động sản thường lợi dụng thông tin để đi trước gom đất, thổi giá tăng cao gấp hàng chục lần, dẫn đến doanh nghiệp, nhà nước phải gánh chi phí bồi thường mặt bằng cao.