Sự độc hại của thuốc lá thế hệ mới và nửa sự thật còn lại

Thuốc lá thế hệ mới: Độc hại vì buôn gian bán lậu

Đến nay, thị trường thuốc lá thế hệ mới được chia làm hai loại thuốc lá làm nóng và thuốc lá điện tử. Trong đó, thuốc lá làm nóng dùng nguyên liệu thuốc lá và khoa học để chỉ làm nóng mà không đốt cháy thuốc lá bên trong và đồng thời tạo ra hơi nicotin. Trong khi đó, thuốc lá điện tử lại không nguyên liệu thuốc lá mà chỉ có dung dịch có hoặc không có chứa nicotin. Khác hoàn toàn với thuốc lá điện tử, với thuốc lá làm nóng, người dùng không thể tùy biến, hoặc thêm hương vị vào trong trong sản phẩm do nhà sản xuất cung cấp.

Do khác nhau về bản chất sản phẩm giữa hai sản phẩm, nên thuốc lá điện tử thường dễ bị biến tướng, trục lợi bởi những tay buôn hàng lậu. Đến nay, chưa có bất kỳ thuốc lá thế hệ mới nào được phép kinh doanh tại Việt Nam, nhưng thị trường thì lại mọc lên như nấm từ cửa hàng trực tuyến (các trang mạng, kênh online) đến cửa hàng trực tiếp. Trẻ em cũng có thể mua và sử dụng thuốc lá điện tử lậu, dưới vỏ bọc bút bi, thỏi son, USB hay vô vàn hình thù khác cùng những mùi hương và vị được quảng cáo hấp dẫn không phép trên các trang mạng xã hội. Theo sau đó là những hình ảnh trẻ em vị thành niên phì phèo khói thuốc ở nơi công cộng, chốn học đường và nhiều vụ ngộ độc do “hút thuốc lá điện tử có phối trộn chất kích thích” gây ra.

Hình ảnh trẻ vị thành niên mua thuốc lá điện tử nhập lậu với giá rẻ, được đăng trên một nhóm cộng đồng Facebook về Vape tháng 3/2021 (Nguồn ảnh: Facebook).

Đến nay, không khó để tìm thấy bất kỳ sản phẩm thuốc lá thế hệ mới nào trên thị trường chỉ bằng một cú nhấp chuột là hàng loạt kết quả được trả về từ công cụ tìm kiếm Google. Dù là hàng lậu nhưng việc buôn bán lại diễn ra công khai và sôi động, từ trên các trang mạng đến các cửa hàng mà người bán có thể công khai mở và trưng bày các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới. Không khó để tìm kiếm những cửa hàng này trên các tuyến đường trọng điểm ở Hà Nội lẫn TP HCM. Thậm chí tại Nguyễn Cư Trinh, con đường nằm ngay trung tâm Quận 1, một cửa hàng chuyên bán các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới với tên bảng hiệu được đánh tráo bằng tên nhà hàng. Nhiều cửa hàng nằm ở mặt tiền đường lớn với tên gọi “Vape Club”, “Vape Việt Nam” thường xuyên đón khách lui tới để xem, trải nghiệm và lựa chọn các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới.

Nhưng 100% sản phẩm thuốc lá thế hệ mới tại Việt Nam là buôn gian bán lậu. Điều này giải thích vì sao những ca ngộ độc do hút thuốc lá điện tử lậu ngày càng có dấu hiệu xuất hiện thường xuyên hơn. Bởi hiện chưa luật hay văn bản nào đưa thuốc lá thế hệ mới vào quản lý. Hệ lụy tất yếu, thuốc lá điện tử nhập lậu, kém chất lượng tràn vào thị trường kèm theo những độc chất, ma túy, cần sa, các chất kích thích thần kinh được các tay buôn hàng thêm vào Trong đó, không thể không kể đến việc hàm lượng nicotin có trong thuốc lá điện tử lậu cũng cao gấp 10 – 20 lần so với quy chuẩn quốc tế thông thường như các cơ quan y tế đã cảnh báo.

Chờ luật quản lý: Lợi cho buôn lậu, hại cho người dùng và xã hội

Gần 4 năm qua, Chính phủ đã 3 lần đề nghị các bộ ban ngành phối hợp đề xuất phương thức sản xuất thuốc lá thế hệ mới nhằm góp phần phòng chống buôn lậu, nhưng đến nay một chính sách quản lý chính thức là điều tất cả vẫn đang phải chờ. Trong bối cảnh trì hoãn dài hạn này, chỉ có các tổ chức, cá nhân buôn lậu là có lợi vì tỷ suất lợi nhuận đối với các sản phẩm thuốc lá điện tử nhập lậu vào Việt Nam siêu hấp dẫn, đủ để giới buôn lậu liều lĩnh đánh đổi.

Chính trong giai đoạn chờ luật quản lý, tỷ lệ trẻ vị thành niên sử dụng thuốc lá điện tử tăng lên 2,6% (năm 2019), đây thực sự là con số đáng báo động cho những nhà quản lý và lại là tín hiệu cho thấy thị trường đang phình to nhanh chóng và là miếng mồi ngon đối với giới tham gia buôn lậu mặt hàng này.

Rõ ràng, việc nhanh chóng đưa ra chính sách quản lý những sản phẩm thuốc lá thế hệ mới là rất cần thiết và tối quan trọng. Vì thực tế đã cho thấy, trì hoãn càng lâu sẽ càng tạo ra nhiều hệ lụy khôn lường trong đó giới trẻ sẽ là mục tiêu đầu tiên của các tay buôn lậu.

Hiện đã có nhiều tổ chức là những người dùng lên tiếng cho việc cần phải công tâm hơn đối với các sản phẩm giảm thiểu tác hại (thuốc lá thế hệ mới) và có hệ thống quản lý đối với các sản phẩm này.Cụ thể liên minh Những Người Ủng hộ Giảm thiểu Tác hại Thuốc lá tại Khu vực Châu Á Thái Bình Dương (CAPHRA) đã trao đổi về tính cấp thiết của các chính sách y tế cộng đồng hiệu quả, nhằm ứng phó vấn nạn hút thuốc lá điếu đốt cháy, thông qua việc ứng dụng nền tảng khoa học. Theo đại diện của tổ chức này, bà Nancy Loucas, Giám đốc Điều hành của Liên minh CAPHRA nhấn mạnh cần phải giảm thiểu nguy cơ đối với nơi nào mà nguy cơ hiện hữu. Bà cũng nêu lên quan điểm của mình về việc n ếu chính phủ các quốc gia tin tưởng vào khoa học [Giảm thiểu Tác hại] khi ứng phó với đại địch COVID, tại sao họ lại không tin tưởng vào nền tảng khoa học của chiến lược Giảm thiểu Tác hại Thuốc lá .

Đến nay, thuốc lá vẫn là ngành hàng kinh doanh hợp pháp và vì vậy những sản phẩm nằm trong ngành hàng này cũng đang cần được đưa vào quản lý để đưa ra các định hướng tuyên truyền, các báo tác hại một cách đúng đắn nhằm mục đích bảo vệ sức khỏe của người dùng nói chung, và thế hệ trẻ nói riêng. Trong đó, việc sớm đưa ra cơ chế quản lý là điều không thể thiếu nhưng lại bị bỏ ngỏ trong gần 4 năm qua.