Siết chặt quản lý bán hàng đa cấp

Theo nhận định của ông Bạch Văn Mừng, Cục trưởng Cục Quản lý Cạnh tranh Bộ Công Thương đây là hoạt động kinh doanh rất khó kiểm soát bởi các doanh nghiệp đăng ký tại địa phương, nhưng khi có giấy phép hoạt động lại thường đưa về các thành phố lớn. Chính vì vậy, Nghị định 42/2014/NĐ-CP ra đời để thay thế Nghị định 110/2005/NĐ-CP, quy định chặt chẽ và chi tiết hơn sẽ góp phần giúp quản lý chặt hơn ngành bán hàng đa cấp.  

Những chiêu trò ngoạn mục  

Bán hàng đa cấp là phương thức bán hàng tiên tiến, phục vụ khách hàng tiện lợi, hiệu quả đã tồn tại và phát triển 8 thập niên nay trên nhiều quốc gia ở các châu lục. Ở Việt Nam ngành bán hàng đa cấp tồn tại, phát triển gần 15 năm nay, đem lại nhiều hiệu quả về kinh tế - xã hội. 67 doanh nghiệp kinh doanh hàng đa cấp đang hoạt động, phát triển, thu hút gần 1,2 triệu người lao động tham gia. Tuy nhiên, ngành bán hàng đa cấp cũng đã bộc lộ nhiều yếu kém, có không ít sai phạm, thậm chí vi phạm pháp luật, do sự biến tướng, núp bóng bán hàng đa cấp theo mô hình kim tự tháp, không được pháp luật thừa nhận. Một số doanh nghiệp bán hàng đa cấp biến tướng đã bị thu hồi giáy phép kinh doanh, hoặc phá sản, tự đóng cửa. Những vụ lừa đảo ở các công ty Tâm Mặt Trời hay muaban24.vn… là những minh chứng chưa cũ.

Tò mò muốn xem hoạt động này bày trò ra sao, một ngày đầu tháng 8, được ông anh họ làm “đại lý” dẫn dắt, chúng tôi cũng hòa vào dòng người đến địa điểm trên để “học” làm đại lý . Đúng 14 giờ (mỗi ngày có 2 ca thuyết giảng: 14 giờ và 18 giờ), khi nhân viên Công ty xuất hiện trên bục, hơn 300 người ngồi kín khán phòng đồng loạt đứng dậy vỗ tay để đón chào. Cô gái mở màn bằng lời giới thiệu các sản phẩm “tuyệt hảo” có công dụng trị bá bệnh mà chỉ công ty này mới có: trà thảo mộc hỗ trợ tuyệt vời cho người bị tim mạch, huyết áp, tiểu đường, làm chậm quá trình lão hóa, giúp trẻ lại nhanh chóng, ngăn ngừa mất trí nhớ, chống loãng xương. Đặc biệt hơn, theo lời cô gái này, sản phẩm trên còn đốt được mỡ thừa và chúng thông minh đến độ đốt khắp cơ thể, chỉ chừa lại vòng 1 và vòng 3 để thân hình chị em thêm phần hấp dẫn.

Giống như những điểm chuyên chiêu dụ người tham gia bán hàng đa cấp mà chúng tôi từng thâm nhập trước đây, sau màn quảng bá sản phẩm, hàng loạt gương “người thật việc thật” được người của công ty này xướng tên thay nhau bước lên bục để chia sẻ kinh nghiệm làm giàu. Cùng với đó là hàng loạt các bệnh nhân thay nhau cảm ơn công ty vì nhờ sử dụng các sản phẩm của công ty mà chữa hết nhiều bệnh...  

Sau đó, xuất hiện một thanh niên được người của công ty giới thiệu là “chỉ học đến lớp 6, chẳng công việc gì nên thân nhưng sau thời gian ngắn làm “đại lý”, giờ đã có thu nhập 40.000 USD/tháng và anh ta vừa thực hiện các chuyến du lịch đến Đức, Tây Ban Nha do công ty thưởng”. Một người khác được giới thiệu đến từ Campuchia, mù chữ, có mức thu nhập trên 14.000 USD/tháng… Cứ thế, những “tấm gương” thành đạt liên tục được “xô hàng”, bên dưới hàng trăm cánh tay giơ lên hưởng ứng.  

Anh Lê Nhật Minh, nhân vật được giới thiệu là người thành đạt nhất, bước lên đề nghị mỗi người bên dưới đóng 200.000 đồng gọi là phí tham gia cùng 2 hình thẻ, CMND và số tài khoản cá nhân để thuận tiện cho việc chuyển tiền sau này. Theo anh Minh, chỉ cần người tham gia mua hàng và giới thiệu 10 người khác vào đường dây của mình thì cứ thế ung dung ngồi rung đùi chơi để 10 “đại lý con” hoạt động cũng bằng cách mỗi người giới thiệu tiếp 10 người khác.

Vậy là chỉ 1 người ban đầu cho đến tầng thứ 5, mạng lưới đã có đến hàng ngàn người tham gia. Chỉ cần mỗi người mua sản phẩm có giá trị 1 triệu đồng thì người đầu tiên cứ thế hưởng chênh lệch 4 tỉ đồng. Kết thúc buổi hội thảo, mọi người tụ thành từng nhóm để các “đại lý” hướng dẫn thủ tục tham gia, sau đó rồng rắn xếp hàng chờ mua các sản phẩm của Công ty này với mục đích được chính thức bước vào con đường... làm giàu. Nhưng họ đâu biết rằng đó chỉ là những ảo vọng, còn lợi nhuận từ bán hàng, “phí tham gia” cuối cùng chảy hết vào túi đơn vị tổ chức.

Lấp đầy những khoảng trống

Nhận định xung quanh vấn để này, ông Bạch Văn Mừng cho biết: Bên cạnh những kết quả đã đạt được thì hoạt động bán hàng đa cấp vẫn tồn tại những bất cập nhất định từ đó tạo nên những hình ảnh xấu cho mô hình này và gây ảnh hưởng tới quyền lợi người tiêu dùng. Chẳng hạn như một số doanh nghiệp thực hiện kinh doanh đa cấp bất chính, bán hàng đa cấp không đăng ký với cơ quan chức năng gây những ảnh hưởng xấu cho các doanh nghiệp chân chính, mắc sai phạm trong quá trình hoạt động, vi phạm nguồn gốc xuất xứ, ghi nhãn hàng hóa, vi phạm về điều kiện vệ sinh an toàn thực phẩm, vi phạm về quảng cáo…Mặt khác, có những doanh nghiệp cung cấp những mặt hàng có chất lượng không đảm bảo gây thiệt hại cho các nhà phân phối và tiêu dùng.

Chính vì lẽ đó, ông Bạch Văn Mừng cho rằng những ảnh hưởng của hoạt động kinh doanh bán hàng đa cấp không tốt tới đời sống xã hội nên sẽ thay đổi về quy định cấp giấy phép. Cụ thể, giấy phép sẽ do Bộ Công Thương trực tiếp cung cấp thay vì giao cho địa phương cấp phép như hiện nay nhằm quản lý chặt chẽ hơn.  Ngoài ra, nghiêm cấm loại hình kinh doanh đa cấp theo mô hình kim tự tháp- bản chất là mô hình hàng hóa không đến tay người tiêu dùng, không xuất phát từ sản phẩm mà chủ yếu từ việc đóng phí của người tham gia được yêu cầu phát triển của hệ thống, dẫn hạn chế trong quá trình phát triển mạng lưới cũng như bán hàng của người tham gia. Việc này sẽ khiến người tham gia rời bỏ mạng lưới, chuyển sang tham gia vào mạng lưới của các doanh nghiệp khác. Vì vậy, Nghị định mới đưa ra những quy định mới nhằm hạn chế những hành vi sai trái về bán hàng đa cấp. Ví dụ trước đây doanh nghiệp bán hàng đa cấp ký quỹ vốn rất thấp và kiếm lời trong thời gian ngắn rồi tự giải tán. Tuy nhiên, với nghị định mới, các cơ quan chức năng có tiêu chí để quản lý, đảm bảo quyền lợi và trách nhiệm người tiêu dùng và doanh nghiệp bán hàng đa cấp.

Ông How Kam Chiong - Tổng giám đốc công ty TNHH Amway Việt Nam đánh giá cao hiệu quả Nghị định 42/2014 bởi những quy định mới về việc cấp chứng chỉ cho đào tạo viên có thể nói là một thách thức đối với doanh nghiệp, vì bản thân các doanh nghiệp phải có bước chuẩn bị để theo kịp với quy định mới, cụ thể là việc đào tạo phải đáp ứng đầy đủ những yêu cầu của Bộ Công Thương.

Tuy nhiên, cũng theo ông How Kam Chiong, đây chính là cơ hội lớn giúp các doanh nghiệp củng cố lại kiến thức của đội ngũ đào tạo viên, nâng cao và phổ biến những quy chuẩn mới của luật pháp cho họ. Những động thái này sẽ mang lại những hiệu quả tích cực trong thời gian sắp tới, tạo động lực cho những công ty kinh doanh bán hàng đa cấp chân chính, tin tưởng, gắn bó và đầu tư lâu dài, cụ thể là việc mở rộng quy mô sản xuất hoặc xây dựng nhà máy tại Việt Nam.

Đại diện phía người tiêu dùng, ông Nguyễn Mạnh Hùng, Phó Chủ tịch Hội Bảo vệ người tiêu dùng cho rằng: Những người tham gia kinh doanh ngành bán hàng đa cấp sẽ phải có trách nhiệm hơn và tuân thủ luật pháp trong quá trình tham gia hoạt động bán hàng đa cấp. Đây chính là cột mốc để tất cả các doanh nghiệp kinh doanh đa cấp chân chính chấn chỉnh và tuân thủ luật pháp một cách chặt chẽ, cùng nhau làm “trong sạch hóa” loại hình bán hàng đa cấp đối với cộng đồng.