Săn "vàng ròng" trên bãi biển

Nhộn nhịp khi thuỷ triều xuống

Chẳng biết tự khi nào và có từ bao giờ, nhưng cứ đời này tiếp đời khác, những người dân nơi đây bám lấy nước thuỷ triều để bắt đầu cho cuộc mưu sinh một ngày. Họ bắt đầu từ lúc thuỷ triều rút cạn, với chiếc thuổng trên vai, chiếc rá tòng teng bên mình là có thể nuôi sống cả gia đình.

Chúng tôi có mặt tại bãi biển thuộc huyện Vân Đồn (Quảng Ninh) khi cái nắng đã bắt đầu ngả sang chiều, trên bãi bồi nước rút Chương Xá là hình ảnh nhộn nhịp bởi những người phụ nữ đến từ các xã lân cận như Đông Xá, Đài Xuyên, Đoàn Kết… bắt đầu cuộc sống mưu sinh của mình – Đào sá sùng trên cát.

Với một cái giậm chân, phóng mai thật nhanh là những "tay mai" chuyên nghiệp đã bắt được hàng chục sá sùng đỏ hỏn 

“Mùa này, thuỷ triều xuống muộn nên công việc chỉ bắt đầu vào đầu giờ chiều. Nước rút đến đâu, chúng tôi đi đào đến đấy. Mỗi buổi nhiều cũng được 2-3kg, ít thì hơn 1kg, thu nhập đủ sống, chú ạ” – chị Hoa, một người dân Đông Xá cho biết.

Cũng theo chị Hoa, việc đào sá sùng trên cát không tốn sức nhiều, nhưng họ phải dầm mình dưới cái nắng hanh hao cuối thu đầu đông hay như thiêu như đốt của trưa hè. Tuy nhiên: “có ngày “gặp hên” đào được nhiều, cũng kiếm được khoảng 1 triệu/buổi. 

Theo quan sát của phóng viên, mưu sinh bằng cái nghề “bới cát” này cũng không hề dễ dàng. Những người phụ nữ phải nai nịt rất kỹ, từ khẩu trang đến gng tay, chân cũng phải đi ủng để che chắn đi cái nắng, cái gió…, đảm bảo cho sức khoẻ của mình suốt nhiều giờ đồng hồ trên biển. “Phải thật tinh mắt mới phát hiện được đâu là tổ của sá sùng, đâu là tổ của những loài vật khác” - chị Hoa chia sẻ.

Khi thủy triều rút là những phụ nữ lại bắt đầu hành trang bắt sá sùng

Với hơn 20 năm trong nghề đào sá sùng mưu sinh, chị Lục Thị Bình trú thôn Đông Thành xã Đông Xá (huyện Vân Đồn, Quảng Ninh) vừa chăm chăm nhìn xuống bãi cát vừa thoăn thoắt tay đào vừa tiết lộ, sá sùng là loại thân mềm, sinh sống ở vùng bãi cát ven biển, đặc biệt là nơi thuỷ triều lên xuống tạo ra những roi cát. Sá sùng có da trơn, thân tròn màu hồng nhạt, dài khoảng 12-20cm. Ở giữa thân có 30 sợi cơ dọc bao quanh, các cơ trên thân thắt lại đan chéo với cơ vòng trở thành hình vuông. Cũng bởi vậy, nên tổ của chúng thường được phát hiện bởi những hình hoa văn trên cát, trung tâm là một lỗ nhỏ có bong bóng thở lên.

“Phát hiện tổ của chúng, phải đào thật nhanh, chỉ cần chậm một chút là chúng sẽ biến mất trong cát…”, chị Bình nói.

Phập phù theo… giá vàng

Theo nhưng ngư dân nơi đây, mỗi một kg sá sùng tươi mua tại bãi bồi sau khi được bắt lên có giá từ 250 – 400 nghìn đồng, tuỳ theo mùa và theo kích cỡ. Điều đặc biệt, giá một kg sá sùng khô có thể được niêm yết như một chỉ vàng thời điểm ấy. “Giá một chỉ vàng hiện tại sẽ tương đương 1kg sá sùng, chú ạ. Như hiện tại, vàng 4,1 triệu/chỉ thì tương đương 1kg sá sùng khô”, chị Bình cười nói.

Cũng theo chị Bình, hồi tháng 7 vừa qua, chị đào sá sùng về không bán mà chỉ đem sơ chế và phơi khô để chờ thị trường vàng tăng giá sẽ bán ra. Tuy nhiên, đến thời điểm bán ra thì đột nhiên giá vàng trên thị trường lại rớt nên đành ngậm ngùi xả hàng. “Nó phập phù theo con nước từng mùa thôi chú ạ, nước lên thì ngày công mình cũng lên thôi mà” – chị Bình chia sẻ

Chị Bình nói thêm: “Hai tháng gần đây, giá vàng lên 4,0 - 4,1 triệu đồng/chỉ đang là tháng thu nhập của chúng tôi, chứ không như hồi tháng 7 vừa qua, giá vàng xuống mức 3,9 triệu đồng/chỉ, giá sá sùng cũng tụt theo…”.

Tuy nhiên, cũng theo người dân mưu sinh bằng nghề bắt sá sùng, vài năm trở lại đây, “nghề” của họ gặp rất nhiều khó khăn bởi diện tích cát bồi dần bị thu hẹp, hiện trạng xấm lấn thảm thực vật ngày càng lớn. “Thậm chí, có ngư dân còn mang theo máy sục đào sá sùng, khi phát hiện thì phải báo chính quyền địa phương để can thiệp kịp thời. Bởi đào sá sùng bằng máy rất dễ hỏng thảm bãi cát bồi, nước biển sẽ xâm lấn…”, một ngư dân cho hay.

Niềm vui trên đôi mắt sau một ngày lao động vất vả

Cách đấy hơn một giờ đi thuyền tại xã Quan Lạn, trên bãi bồi cuối giờ chiều, hàng chục phụ nữ đang làm việc tích cực cho một ngày mưu sinh trên cát. Trên những giỏ “thành quả” mang theo đã đong đầy những vật phẩm thu về. “Cách đây chừng 2 năm thôi, mỗi buổi đi đào cũng phải được từ 3-4 kg, nhưng giờ cả buổi nhiều chỉ 2 -2,5kg, có khi cả buổi chỉ được non 1kg vì các công trình mọc lên như nấm” - chị Phạm Thị Duyên (xã Quan Lạn) chia sẻ.

Chị Duyên cũng cho biết, đào sá sùng là công việc chính của chị, cũng là nguồn thu nhập chính trong gia đình với 2 người con, cháu lớn học cấp 3 và đứa nhỏ đang học lớp 7. “Chồng tôi làm công nhân trong đất liền, lương tháng chẳng là bao nhưng đi về lâu dài ổn định. Gần như, mọi sinh hoạt trong gia đình đều dựa vào cồn cát này” – chị Duyên chia sẻ.

Cần giữ vững bãi sá sùng tự nhiên

Những lao động đi khai thác sá sùng tự nhiên có không ít những người dân là đồng bào dân tộc thiểu số. Những thành viên trong gia đình qua nhiều thế hệ lớn từ cồn cát, bởi thu nhập chính bằng nghề này. Anh Phạm Văn Hoàn (Tân Phong, Quan Lạn, (huyện Vân Đồn) chia sẻ: Nghề săn sá sùng đã gắn bó với nhiều đời người dân ở Quan Lạn. Tuổi thơ anh luôn gắn liền với chiếc mai, chiếc rổ đi đào, đi soi sá sùng.

Dẫn chúng tôi đi dọc bờ biển Quan Lạn, anh Hoàn chia sẻ: “Thế hệ chúng tôi, bất kẻ trai hay gái, cứ khoảng hơn mười tuổi là chúng tôi bắt đầu làm quen với nghề săn thứ “vàng của biển” này rồi. Kinh nghiệm khai thác cứ được bồi đắp từ đời này qua đời khác và những buổi dãi nắng, dầm sương.

“Sá sùng không chỉ nhiều dinh dưỡng, được nhiều du khách quan tâm, ăn thịt sá sùng rất tốt cho sức đề kháng của trẻ nhỏ, người già. Sá sùng khô cho nấu cháo, trẻ biếng ăn thành chăm ăn…”- anh Hoàn cho biết.

Những năm trước, khi du lịch còn chưa phát triển thì nghề đào sá sùng được coi như nghề kiếm ra vàng ở Vân Đồn nói chung và vùng Quan Lạn nói riêng. Ngày đó, vào thời cao điểm, một “tay mai” (người đào sái sùng) có thể nuôi sống cả gia đình.

“Nghề này tuy không giàu, nhưng là nghề cứu cánh của cả gia đình trong những thời kỳ kinh tế khó khăn. Bây giờ, hàng ngàn người dân vẫn lấy nghề đào sá sùng làm mưu sinh cho cả gia đình, cho nên rất mong các cơ quan chức năng sẽ quy hoạch, giữ vững các bãi sá sùng tự nhiên…”, một ngư dân đã ngoài 70 tuổi bày tỏ mong muốn.

Theo báo cáo mới nhất của UBND huyện Vân Đồn, huyện Vân Đồn hiện có 3 địa điểm khai thác nguồn lợi sá sùng tự nhiên: Bãi sá sùng xã Minh Châu, bãi sá sùng xã Quan Lạn, bãi sá sùng Chương Xá (xã Đông Xá).

Diện tích bãi sá sùng tự nhiên xã Minh Châu khoảng 447 ha, khu vực này nằm trên bãi triều giữa đảo Trà Bản và đảo Cảnh Cước. Đây là nguồn lợi sá sùng tự nhiên từ lâu đời, được người dân khai thác bảo vệ. Bãi sá sùng xã tự nhiên xã Quan Lạn có diện tích khoản 1342hecta, nằm trên bãi triều giữa đảo Man và đảo Cảnh Cước. Đây cũng là khu vực có nguồn lợi sá sùng tự nhiên từ lâu đời, được người dân khai thác, bảo vệ. Bãi sá sùng Chương Xá (xã Đông Xá) có diện tích vùng bảo vệ là 500 hécta. Khu vực này, nằm trên bãi Chương nổi giáp với luồng lạch giữa Cửa Ông và Vân Đồn. Đây là nguồn lực có sá sùng tự nhiên nhiều, được khai thác thường xuyên của người dân Vân Đồn, Cửa Ông và Văn Châu (Câm Phả).

Báo cáo của UBND huyện Vân Đồn cho biết về đề xuất phạm vi, ranh giới để bảo vệ, khai thác nguồn lợi thuỷ sản, diện tích bãi sá sùng Chương Xá khoảng 478 hecta. Mặc dù, khu vực này chưa nằm trong khu vực bảo vệ, phát triển nguồn lợi sá sùng tự nhiên theo quy hoạch ngành nông nghiệp nhưng đây là nguồn lợi sá sùng tự nhiên nhiều, được khai thác thường xuyên và là kế sinh nhai lâu đời của người dân Vân Đồn, Cửa Ông và Văn Châu (Cẩm Phả).

Hiện tại, có một số lượng cộng đồng dân cư trên địa bàn khoảng 800 người đang sinh sống bằng nghề khai thác sá sùng và các thuỷ sản khác tại khu vực. “Từ cơ sở trên, UBND huyện Vân Đồn đề xuất đưa khu vực bãi sá sùng này vào vùng bảo vệ, khai thác nguồn lợi thuỷ sản trong giai đoạn đến năm 2035, từng bước chuyển đổi cơ cấu nông nghiệp, an sinh xã hội cho người dân…”, văn bản của UBND huyện Vân Đồn nêu rõ.