Những định hướng, nội dung quan trọng của Dự thảo Luật Tổ chức TAND sửa đổi (kỳ 5)

Đồng thời bảo đảm các điều kiện cần thiết để Tòa án nhân dân tối cao có thể hoàn thành tốt nhiệm vụ chính trị với những chức năng cụ thể hết sức quan trọng như giám đốc thẩm, tái thẩm, bảo đảm áp dụng thống nhất pháp luật trong xét xử, tham gia xây dựng, hoàn thiện chính sách, pháp luật về tư pháp, quản lý các Tòa án về tổ chức...

Bài 5:  Về cơ cấu tổ chức của Tòa án nhân dân tối cao

Theo Nghị quyết số 49-NQ/TW và Kết luận số 79-KL/TW thì cần xây dựng tổ chức bộ máy của Tòa án nhân dân tối cao theo hướng tinh gọn với số lượng Thẩm phán từ 13-17 người, là những chuyên gia đầu ngành về pháp luật, có kinh nghiệm xét xử và có uy tín cao trong xã hội.

Theo quy định của Hiến pháp mới thì Tòa án nhân dân được giao thực hiện quyền tư pháp; Tòa án nhân dân tối cao là cơ quan xét xử cao nhất của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam; các Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao do Quốc hội phê chuẩn và Chủ tịch nước bổ nhiệm. Bên cạnh các định hướng và quy định mới của Hiến pháp về địa vị pháp lý của Tòa án nhân dân tối cao nêu trên thì cơ cấu tổ chức của Tòa án nhân dân tối cao hiện nay đã và đang bộc lộ nhiều hạn chế, bất cập; các đơn vị của Toà án nhân dân tối cao hiện nay chủ yếu được tổ chức, cơ cấu thành các đơn vị tham mưu, giúp việc cho lãnh đạo Toà án nhân dân tối cao trong việc điều hành các hoạt động của Tòa án mà chưa được tổ chức theo hướng thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Tòa án được Quốc hội giao.

Chính vì vậy, quan điểm của Ban soạn thảo là tổ chức công tác xét xử của Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao cần được thiết kế lại theo hướng “tinh gọn”, đúng định hướng đã được xác định trong Nghị quyết số 49-NQ/TW và Kết luận số 79-KL/TW; bộ máy giúp việc cho Chánh án Tòa án nhân dân tối cao và Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao cần được tổ chức hợp lý để thực hiện có hiệu quả các chức năng, nhiệm vụ được giao, bảo đảm địa vị pháp lý của Tòa án nhân dân tối cao là cơ quan xét xử, thực hiện quyền tư pháp cao nhất của quốc gia và để phù hợp với quy định của Hiến pháp về việc Quốc hội phê chuẩn việc bổ nhiệm Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao.

Toàn cảnh một buổi hội thảo về Luật Tổ chức TAND (sửa đổi)

Theo đó, trong dự thảo Luật, cơ cấu tổ chức của Tòa án nhân dân tối cao không tổ chức các Tòa chuyên trách như hiện nay. Chức năng xét xử của Tòa án nhân dân tối cao do Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao đảm nhiệm và được tổ chức thực hiện theo hướng: Các Hội đồng chuyên trách gồm 3 hoặc 5 Thẩm phán thực hiện nhiệm vụ giám đốc thẩm, tái thẩm các vụ việc theo sự phân công của Chánh án Tòa án nhân dân tối cao; Hội đồng toàn thể Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao thực hiện giám đốc thẩm, tái thẩm đối với những vụ án đặc biệt quan trọng liên quan đến quyền con người, lợi ích quốc gia và hàm chứa những mối quan hệ phức tạp trong vụ án. Các quyết định giám đốc thẩm của Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao trong những trường hợp này sẽ trở thành chuẩn mực pháp lý, có giá trị hướng dẫn chung đối với Tòa án các cấp theo nguyên tắc “các vụ án tương tự phải được xét xử và phán quyết như nhau”.

Bên cạnh đó, để bảo đảm thực hiện được vai trò là cơ quan cao nhất trong hệ thống Tòa án với các chức năng, nhiệm vụ quan trọng trong việc thực hiện quyền tư pháp, thì bộ máy giúp việc về chuyên môn, nghiệp vụ, hành chính tư pháp, quản lý và xây dựng ngành (bao gồm quản lý cán bộ, cơ sở vật chất, kinh phí hoạt động, đào tạo, bồi dưỡng cán bộ...) của Tòa án nhân dân tối cao được thiết kế theo hướng có địa vị pháp lý, cơ cấu tổ chức hợp lý, khoa học để giúp Tòa án nhân dân tối cao thực hiện tốt công tác xét xử, tổng kết thực tiễn xét xử, bảo đảm áp dụng thống nhất pháp luật và chỉ đạo, lãnh đạo, điều hành nhanh gọn, thông suốt, có hiệu lực và hiệu quả cao các mặt công tác khác của ngành Tòa án.

Theo đó, địa vị pháp lý của Văn phòng Tòa án nhân dân tối cao được nâng cấp với cơ cấu tổ chức gồm các vụ chuyên môn và các đơn vị làm công tác hành chính quản trị. Đồng thời thành lập một số đơn vị mới để thực hiện chức năng, nhiệm vụ cụ thể như:

Thành lập Tổng cục quản lý Tòa án có nhiệm vụ quản lý biên chế, kinh phí, cơ sở vật chất của các Tòa án, giúp Chánh án Tòa án nhân dân tối cao trong công tác quản lý nhân sự và thực hiện chế độ, chính sách đối với cán bộ, công chức các Tòa án.

Thành lập Ủy ban pháp chế Tòa án nhân dân tối cao có nhiệm vụ tham mưu, giúp việc cho Chánh án Tòa án nhân dân tối cao và Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao về hướng dẫn áp dụng thống nhất pháp luật trong công tác xét xử, xây dựng các văn bản quy phạm pháp luật, tổng kết thực tiễn xét xử, xây dựng và phát triển án lệ.

Thành lập Học viện Tòa án để thực hiện tốt hơn công tác đào tạo, bồi dưỡng cán bộ Tòa án, đào tạo nguồn nhân lực có chất lượng cao để tuyển dụng, bổ nhiệm vào các chức danh tư pháp trong Tòa án nhân dân, đào tạo, bồi dưỡng các chuyên gia trong lĩnh vực xét xử, lãnh đạo quản lý trong Tòa án nhân dân và nghiên cứu khoa học xét xử.

Theo Ban soạn thảo, việc cơ cấu lại tổ chức của Tòa án nhân dân tối cao theo phương án nêu trên phù hợp với các quan điểm, định hướng đã được xác định trong các văn kiện của Đảng về chức năng, nhiệm vụ của Tòa án nhân dân tối cao; bảo đảm các điều kiện cần thiết để Tòa án nhân dân tối cao có thể hoàn thành tốt nhiệm vụ chính trị với những chức năng cụ thể hết sức quan trọng như giám đốc thẩm, tái thẩm, bảo đảm áp dụng thống nhất pháp luật trong xét xử, tham gia xây dựng, hoàn thiện chính sách, pháp luật về tư pháp, quản lý các Tòa án về tổ chức .... Việc đổi mới tổ chức và hoạt động của Tòa án nhân dân tối cao theo phương án này cũng là điều kiện cần thiết để bảo đảm phục vụ kịp thời sự chỉ đạo nhanh nhạy và thông suốt của Chánh án Tòa án nhân dân tối cao đối với công tác Tòa án, phù hợp với địa vị pháp lý của Tòa án nhân dân tối cao đã được ghi nhận trong Hiến pháp là cơ quan xét xử cao nhất của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam và các Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao do Quốc hội phê chuẩn, Chủ tịch nước bổ nhiệm. Bên cạnh đó, việc cơ cấu lại tổ chức của Tòa án nhân dân tối cao sẽ được tiến hành trên cơ sở kiện toàn đội ngũ cán bộ, công chức và nâng cấp các đơn vị hiện có; bởi vậy, sẽ không làm phát sinh nhu cầu lớn về cơ sở vật chất cũng như biên chế cán bộ, công chức mới. 

Về nhiệm vụ của Tòa án nhân dân tối cao, Dự thảo Luật cũng đã quy định bổ sung nhiệm vụ của Tòa án nhân dân tối cao là phát triển án lệ, trong đó, án lệ được xác định là các quyết định giám đốc thẩm của Hội đồng thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao có nội dung, lập luận để giải thích các vấn đề, sự kiện pháp lý và chỉ ra các quy tắc hoặc quy phạm pháp luật cần áp dụng trong vụ việc đó. Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao sẽ lựa chọn những quyết định giám đốc thẩm chuẩn mực nhất ban hành làm án lệ để các Tòa án áp dụng, bảo đảm áp dụng thống nhất pháp luật trong xét xử. Tòa án nhân dân tối cao có thể linh hoạt thay đổi án lệ khi có những thay đổi, phát triển của xã hội và pháp luật. Hơn nữa, việc công bố án lệ sẽ giúp người dân nắm rõ đường lối xét xử, dự báo được kết quả những vụ việc có liên quan đến quyền và lợi ích của họ. Về phía Tòa án, tham khảo án lệ, phân tích thiếu sót trong những vụ án xét xử trước đó cũng sẽ giúp Thẩm phán rút kinh nghiệm, hạn chế việc kết án oan sai…

(Kỳ sau: Về chế định Thẩm phán và Hội thẩm nhân dân)