Người xóa bỏ hủ tục “chôn sống con theo mẹ”

Quặn lòng một tập tục

Trên địa bàn 18 thôn bản của xã Thượng Trạch (huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình) đều là nơi cư trú của người Ma Coong. Người Ma Coong ở đây chỉ có 2 họ duy nhất, con trai thì lấy họ Đinh, còn con gái thì lấy họ Y. Vì là người thiểu số, sống ở nơi hiu quạnh, vùng khí hậu khắc nghiệt… nên đồng bào Ma Coong nơi đây phát sinh nhiều hủ tục lạc hậu. Ngoài các hủ tục như ở sụ (ở rể), hút thuốc… thì có một hủ tục đến nay, khi được nghe kể lại ai nấy đều kinh hãi, đó là hủ tục chôn sống trẻ theo mẹ.

Vợ chồng anh Diệu cùng đứa con nuôi và Thiếu tá Hoàng Minh Đức, cán bộ biên phòng cắm bản

Hủ tục này được thực hiện khi một người phụ nữ xấu số nào đó từ giã cõi đời, nếu con họ sinh ra chưa đầy 3 tháng tuổi thì phải chôn sống cùng mẹ. Lệ tục là lệ tục, bất biết có một sự can thiệp nào, gia đình người ta có đồng ý hay không thì đứa trẻ đó bắt buộc phải chung số phận với người mẹ. Nhiều thầy giáo đã từng lên đây dạy học, nhiều cán bộ cắm bản mà tôi đã từng tiếp xúc vẫn còn “xanh mặt” khi kể chuyện này.

Đứng trước hủ tục này, nhiều người muốn can thiệp để cứu lấy những đứa trẻ vô tội. Thế nhưng, đây là một việc làm không thể. Bởi, chỉ cần người nào có hành động ngăn cản thì sẽ bị người dân Ma Coong loại bỏ ra khỏi thôn bản, bị đánh đập, trả thù.

Lý giải về sự phát sinh của tập tục này, ông Đinh Hợp, Chủ tịch UBND xã Thượng Trạch cho biết: “Ngày xưa, người Ma Coong chôn trẻ theo mẹ là do cuộc sống khó khăn quá. Đứa trẻ Ma Coong sinh ra, lớn lên chỉ nhờ nguồn sữa mẹ. Đường, sữa, bột lúc đó không có, người ta cũng chưa biết nuôi trẻ nhỏ, trước sau gì thì đứa bé ấy cũng sẽ chết do đói ăn. Do đó, tập tục chôn sống trẻ theo mẹ ra đời”.

Vẫn theo ông Hợp, thêm một nguồn gốc nữa để lý giải cho tập tục là trẻ Ma  Coong sinh ra, sau 3 tháng, nghĩa là lúc nó biết “ăn cơm của người lớn” thì gia đình mới đặt tên cho trẻ. Lúc này, trẻ mới là cá nhân riêng biệt, mới được coi “là người”. Còn từ 3 tháng tuổi đổ lại, trẻ chưa có tên, nghĩa là nó vẫn là “của trời, của đất”. Vì là “của trời, của đất” nên khi mẹ nó mất đi sẽ “rất nhớ”, vì “nhớ” nên “hồn ma” của mẹ nó sẽ theo thằng bé, ám ảnh và đem họa đến cho xóm làng.

Vì tập tục này, những năm trước, đã có rất nhiều những đứa trẻ bị chôn sống theo kiểu này. Đi khắp 18 thôn bản của người Ma Coong ngày nay, người ta không thể thống kê được có bao nhiêu ngôi mộ như vậy.

Người hồi sinh cho trẻ

Giữa những năm âm u của hủ tục, anh Nguyễn Xuân Diệu đã có mặt. Anh Diệu (SN 1962), anh quê gốc tại thôn Vĩ Dạ (nay là phường Vĩ Dạ, huyện Hưng Phú, tỉnh Thừa Thiên - Huế). Do quê nhà đói kém, năm 1990, anh Diệu theo bạn lên kiếm sống tại khu vực Đồn biên phòng 593. Nghề nghiệp của anh lúc này là kết hợp với đồn biên phòng buôn bán, tiêu thụ nông lâm sản cho bà con.

Trong quá trình giao thương đi lại, tiếp xúc với người Ma Coong, anh đã chứng kiến hủ tục chôn sống trẻ. Đau xót, anh để tâm và quyết định tìm cách để xóa bỏ hủ tục, cứu sống cho được những đứa trẻ vô tội. Anh Diệu tâm sự: “Lúc đó, tôi nghĩ rằng để có tiếng nói với người Ma Coong, chỉ còn cách duy nhất là tôi phải trở thành người Ma Coong. Từ đó, khi nào rảnh việc là tôi lại tìm đến những thôn bản có người Ma Coong để chuyện trò và học tiếng Ma Coong”.

Trong thời gian đi lại ở bản Cà Ròong 1, anh Diệu có quen và để ý đến Y Nhoong. Y Nhoong vốn là cô gái thùy mị, nết na nhất bản Cà Roòng 1, nhưng đường tình duyên lại trắc trở. Cô lấy chồng, sinh được 2 con, nhưng do chồng bê tha rượu chè nên tình duyên đứt gánh. Cô ở vậy nuôi con. Cám cảnh, anh Diệu thường đến động viên và giúp đỡ. Hai người coi nhau như anh em. Năm 1987, anh Diệu bị sốt rét. Anh được đưa đến trạm xá của đồn biên phòng, nhưng do cơ thể suy nhược nên các y tá ở đây đã bó tay, anh cầm chắc cái chết. Nghe tin, Y Nhoong đã cùng cha đẻ tất tả tìm lên. Bằng những bó lá thuốc cổ truyền cùng sự chăm sóc của Y Nhoong và cha cô, lạ thay anh đã hồi tỉnh.

Nhờ sự cứu mạng này, để trả ơn, anh nhận ông Đinh Keo làm bố nuôi và quyết định lấy Y Nhoong làm vợ. Lấy Y Nhoong anh vừa trả được ơn, vừa có điều kiện giúp cô, vừa trở thành người Ma Coong để tuyên chiến với hủ tục chôn sống trẻ. Sau khi lấy Y Nhoong, 7 năm sau, năm 1994, trong bản Cà Roòng có một người đàn bà điên tên là Y Soang. Do bệnh tật, vệ sinh và ăn ở kém nên Y Soang đã chết ngay sau khi đứa con vừa chào đời. Theo lệ tục, đứa trẻ này sẽ bị chôn sống cùng mẹ.

Không nề hà, anh Diệu đã cùng vợ tìm đến. Anh lên tiếng can thiệp và gặp ngay sự phản ứng quyết liệt của dân bản. Không chịu bó tay, sau một ngày trời thương thuyết, anh đã được người Ma Coong ở Cà Roòng 1 cho nhận đứa trẻ làm con nuôi cùng một “cam kết”: Anh sẽ phải chịu phạt vạ, nộp hiện vật để cúng Giàng nếu như có điều xấu xảy ra hay để cho đứa trẻ chết.

Nghe tin anh là người đầu tiên thương thuyết thành công và cứu được đứa trẻ suýt bị chôn sống cùng mẹ, nên chỉ huy đồn biên phòng đóng trên địa bàn đã cử người xuống hỗ trợ. Sữa, đường theo chế độ ốm đau của bộ đội đồn biên phòng đã được anh em nhất trí dồn lại gùi xuống để anh nuôi đứa trẻ.

Sau 3 tháng, bằng nguồn sữa, đường của bộ đội, bằng sự tận tâm chăm sóc của vợ chồng anh Diệu, thằng bé đã qua được tình trạng suy dinh dưỡng ban đầu. Lễ đặt tên cho đứa trẻ được anh và Y Nhoong tổ chức, có rượu mời khắp dân  bản. Người Ma Coong rầm rập kéo đến, uống rượu để chứng kiến một đứa trẻ được coi là “con của ma” lần đầu tiên thành người mà xóm làng không gặp tai họa gì. Đứa trẻ sống được là nhờ đường, sữa của bộ đội biên phòng nên vợ chồng anh Diệu đã quyết định đặt tên cháu là Nguyễn Xuân Đường. Đường là thằng bé người Ma Coong đầu tiên có họ người Kinh ở đất này.

Ân nhân chốn rừng già

Là người Kinh đầu tiên lấy vợ Ma Coong, là người đầu tiên dám dấn thân, tuyên chiến và xóa bỏ đi một hủ tục khủng khiếp nên giờ đây, anh Diệu trở thành ân nhân của nhiều đứa trẻ Ma Cong. Nói về vai trò của anh Diệu, ông Quách Văn Tâm, Bí thư Đảng ủy UBND xã Thượng Trạch tâm sự: “Nếu không có sự hy sinh cao cả của anh Diệu, hết lòng vì dân, vì trẻ Ma Coong thì không biết đến bao giờ hủ tục chôn trẻ theo mẹ mới được loại bỏ trên đất này. Nhờ anh Diệu mà nhiều đứa trẻ đã được cứu sống, lớn lên thành người”.

Ông Tâm cho biết thêm, từ ngày anh Diệu nhận bé Đường làm con đến nay, không còn trẻ bị chôn sống theo mẹ nữa. Nếu ai có ý định đó thì người ta lại lấy anh Diệu và bé Đường ra làm gương để thuyết phục. Nhờ hành động cao cả của anh Diệu mà gần 20 năm nay, hủ  tục này đã bị người dân quên dần.