Người nặng lòng với câu hát dân ca

Nghệ nhân Cao Xuân Thưởng được sinh ra và lớn lên ở làng Phượng Lịch, xã Diễn Hoa, huyện Diễn Châu (Nghệ An), nơi có dòng sông Bùng tươi mát êm đềm đã từng đi vào nhạc, vào thơ và làm mềm những câu hát phường vải từ bao đời trên mảnh đất này.

Bởi vậy, không phải chất văn thơ của nghệ nhân Cao Xuân Thưởng đến nay mới có mà đó là sự đam mê từ khi cậu bé Thưởng theo cha nghe hát phường vải tại đình làng Phượng Lịch quê ông. Tuy nhiên chỉ khi ông bước vào tuổi nghỉ hưu, ông mới thỏa mãn được niềm say mê thơ ca, dành nhiều thời gian cho sáng tác dân ca ví giặm.

Nhìn ông ai cũng nghĩ sáng tác dân ca thật nhàn hạ, thảnh thơi, chỉ là thú giải trí tao nhã của người về hưu nhưng thực ra đó là cả một quá trình lao động vất vả và nghiêm túc của nghệ nhân Cao Xuân Thưởng.

Ông dành nhiều thời gian cho việc sưu tầm nghiên cứu mảng văn hóa dân gian. Qua nghiên cứu ông nhận thấy ngoài những làn điệu cổ cần được giữ gìn thì cũng nên có những tác phẩm mới gần gũi hơn với cuộc sống hiện tại... thì dân ca mới có sức sống mãnh liệt hơn.

Nghệ nhân Cao Xuân Thưởng tâm sự: "Tôi viết không phải nệ theo bài cổ nhưng không làm giả chất dân ca đi mà làm cho cái men dân ca trong các làn điệu nó gần gũi với đời sống bây giờ, hoặc nó có tính trào phúng, trào lộng để gây tiếng cười làm cho cuộc sống này vui tươi, đậm đà tình nghĩa, thông cảm với nhau hơn.

Chính vì lẽ đó, tôi đã viết các tác phẩm: Khúc ca đồng ruộng, trên bến sông quê, trẩy hội Đền Cuông… mà những anh bạn tận Sài Gòn nghe được thì gọi điện nói “Nghe dân ca bạn sáng tác thì nhớ quê vô cùng”. Và mình rất mừng vì điều đó".

Những bài dân ca, những hoạt cảnh vui được ra đời đến tay những “nghệ sĩ” nông dân ở xã Diễn Hoa quê ông. Ai cũng thích, họ chuyền tay nhau rồi những ngày lễ, hội làng... đều mang ra diễn.

Trung tâm văn hóa huyện cũng như “bắt được vàng” khi xem những tác phẩm của ông Thưởng, bởi lâu nay đội ngũ sáng tác dân ca trên địa bàn huyện có chăng chỉ là những bài hô hào, cổ động thiếu vắng những tác phẩm chất lượng để có thể đi thi ở các nơi.

Những bài dân ca của nghệ nhân Cao Xuân Thưởng thường là những mảnh đời trong cuộc sống của cộng đồng dân cư làng xã, thật gần gũi dễ đi vào lòng người. Lời ca giản dị, thuần khiết, đằm thắm, thường kể về một công việc đồng áng, chuyện tình yêu lứa đôi, chuyện ăn ở cho phải đạo làm người, chuyện sống sao cho nên tình, nên nghĩa... hay những vui buồn của người nông dân chân lấm tay bùn,... mang đậm chất dân gian.

Người ta thích dân ca của Cao Xuân Thưởng không chỉ là những vấn đề đang diễn ra trong xã hội mà còn bởi những câu hò ví von hóm hỉnh, lối chơi chữ thâm thúy, vui tươi, hay sự tếu táo, trêu đùa đầy ẩn ý bất ngờ, thú vị mà đậm nghĩa, đậm tình.

Chị Cao Thị Bích Lâm - người đã biểu diễn nhiều lần tác phẩm của nghệ nhân Cao Xuân Thưởng chia sẻ: "Đối với những bài hát trước đây thì đi biểu diễn xong thường quên ngay nhưng đối với tác phẩm của bác Thưởng thì để lại cho chúng tôi ấn tượng sâu sắc, hầu như là thuộc lòng các làn điệu bác viết.

Ở nhiều nơi, sau khi biểu diễn xong khán giả ùa vào theo và hỏi tác phẩm của ai viết và chúng tôi nói là của bác Thưởng là người con quê hương Diễn Châu và họ khen là tác phẩm rất độc đáo".

Xem các tác phẩm của Cao Xuân Thưởng, bà con nhân dân khen ngợi bởi lâu mới có những bài hát, những hoạt cảnh dân ca hóm hỉnh, gần gũi, đi vào lòng người đến như vậy, còn các văn nghệ sỹ, những người có chuyên môn, thì coi đó như là một sự tươi mới, độc đáo làm cho dân ca hấp dẫn hơn và đến gần hơn với đời sống người dân.

Bà Trịnh Hồng Lựu, Giám đốc Trung tâm Nghệ thuật truyền thống Nghệ An cho biết: "Qua các cuộc liên hoan dân ca xứ Nghệ cấp cụm và tỉnh (Nghệ An và Hà Tĩnh), tôi vui mừng thấy bác Cao Xuân Thưởng có những tác phẩm rất chất lượng, có thể nói là chất lượng cao, có thể nâng lên tầm chuyên nghiệp được.

Từ những câu dân ca cổ và vốn văn học dân gian, bác đã biến nó thành cái phù hợp với cuộc sống đương đại như ngày hôm nay. Và phải nói dân ca muốn mới được, muốn phát huy được trong cuộc sống như ngày hôm nay cần đòi hỏi phải có lời mới thì bác Cao Xuân Thưởng đã làm được việc này".

Tại Liên hoan dân ca ví giặm xứ Nghệ 2013, cả 3 tác phẩm do ông sáng tác cho đoàn Diễn Châu mang đi tham gia là hoạt cảnh “o hàng bán rượu” “chuyện ngày hè”, hát đối “trên bến sông quê”, đã gây được tiếng vang tại liên hoan, được trao giải nhất toàn đoàn, được ban tổ chức liên hoan đưa đi lưu diễn. Riêng Cao Xuân Thưởng được trao giải tác giả xuất sắc. Hiện ông đang được đề nghị để phong tặng danh hiệu nghệ nhân dân ca.

Sáng tác rồi tự tập luyện cho CLB xã, các trường học dường như chiếm hết thời gian của ông, Ai cũng bảo ông nghỉ hưu rồi còn “tham công tiếc việc” nhưng đối với Cao Xuân Thưởng cái sâu lắng lấp lánh trong những câu hát dân ca luôn cuốn hút ông miệt mài để cho ra những tác phẩm mới. Ông tâm sự: "Nếu vì đãi ngộ thì chắc tôi không làm bởi nhuận bút tác giả không đáng là bao".

Nhiều người gọi vui ông Thưởng là “nhạc sỹ dân ca”, ông thấy thích cái tên đó, bởi nó như là thành quả của sự lao động miệt mài, sự ấp ủ cả cuộc đời. Ông tham mưu cho TTVH thành lập các CLB đàn hát dân ca ở cơ sở. Ông trực tiếp hướng dẫn cách thức hoạt động, tổ chức các buổi tập, sáng tác những bài dân ca mới mang đặc trưng của địa phương cho các CLB.

Từ sự lăn lộn của ông với dân ca mà đến nay Diễn Châu đã thành lập được 8 CLB dân ca ví giặm. Đây là điều mà chính quyền các địa phương đang rất quan tâm thực hiện trong công cuộc xây dựng nông thôn mới - một vùng nông thôn văn minh, hiện đại mà vẫn mang đậm hồn quê với những làn điệu dân ca đằm thắm ân tình.

Đình làng Phượng Lịch - nơi cậu bé Thưởng từng đi nghe cha hát phường vải thì hôm nay cũng chính nơi này, ông đang miệt mài cho những buổi tập hát dân ca. Một sự kế thừa mà qua bao năm ấp ủ đến nay ông mới làm được.

Đình Phượng Lịch đã lâu rồi mới lại có lại cái không khí rộn ràng của những câu hát dân ca làm say đắm lòng người. Những câu hát đưa ta về với hình ảnh mềm mại của dòng sông Bùng quê ông vào đêm trăng sáng, hình ảnh những cô thôn nữ làng Phượng Lịch (nói riêng) và các làng quê xứ Nghệ (nói chung) đang rộn ràng trong tiếng thoi đưa. Thấp thoáng trong đó còn có cả bóng dáng của những cô gái quê thời hiện đại - tươi mới, hồn nhiên mà đằm thắm ân tình.

Ông Cao Xuân Thưởng tiếp tục tâm sự: "Với xã hội thì tôi muốn dân ca này không chỉ là phong trào mà phải làm sau để nó đi vào lòng quần chúng, đi vào cuộc sống. Để nó thường xuyên được thì phải tự nhiên hoá chứ không phải sân khấu hoá. Bắt đầu từ trẻ yêu dân ca thì lớn lên nó mới có cái hồn của dân tộc.

Tôi đã có kế hoạch và đề xuất với Phòng Giáo dục là tạo điều kiện để tôi đi nói chuyện về dân ca, về ca trù và văn học địa phương. Về phía tôi và anh em nghệ nhân thì đã sẵn sàng. Điều đó là cơ sở rất lớn cho dân ca tồn tại lâu dài".

Nghệ nhân Cao Xuân Thưởng vẫn miệt mài, thầm lặng cóp nhặt để vốn thơ ca ngày càng dày thêm. Thời gian vô cùng mà đời người thì có hạn nhưng mạch nguồn dân ca một khi đã đi vào máu thịt, đi vào lòng người thì nó sẽ chảy mãi, chảy mãi với thời gian.

Đã gần với cái tuổi “xưa nay hiếm”, chắc hẳn nghệ nhân Cao Xuân Thưởng cũng phần nào yên tâm vì mình đã góp phần khơi được mạch nguồn dân ca xứ Nghệ chảy giữa lòng dân không chỉ cho hôm nay mà còn cả những đời sau.