Khám phá kiến trúc độc đáo của nhà cổ Huỳnh Phủ

Nhà cổ Huỳnh Phủ còn có tên gọi khác là nhà cổ Hương Liêm do ông Huỳnh Ngọc Khiêm, chủ nhân ngôi nhà xây dựng. Ngôi nhà như một minh chứng do sự thịnh vượng, giàu có của gia chủ lúc bấy giờ, dù trải qua biết bao biến đổi của thời cuộc, đến nay, vẫn còn gần như nguyên vẹn.

Theo tìm hiểu, do điều kiện mưu sinh, gia đình ông Huỳnh Ngọc Khiêm là người miền Trung chọn di cư vào Nam để sinh sống lập nghiệp. Lúc bấy giờ, gia đình ông di chuyển vào Nam bằng một chiếc ghe bầu có gắn tay chèo.

Khi di chuyển trên địa phận Sông Hàm Luông, đến cửa một con rạch vào làng Đại Điền thì quai chèo bị đứt. Để tiếp tục hành trình thì ông nối lại quai chèo nhưng vẫn bị đứt.

Khi ấy, cả gia đình loay hoay trên ghe để nối lại quai chèo. Đây như là một cơ duyên để gia đình ông dừng lại tiến bước lên bờ, cố gắng khai hoang mở đất.

Nhờ vào sự cần cù, chịu khó, sau một thời gian, gia đình ông Khiêm đã trở nên giàu có nhất vùng, có hàng nghìn mẫu đất. Với cơ ngơi của mình, ông nghĩ đến việc cần xây dựng một ngôi nhà cho thật xứng đáng.

Để làm được điều đó, ông Khiêm đã lặn lội quay trở về miền Trung tìm mua những loại gỗ quý, thuê thợ chạm khắc nổi tiếng cùng mình trở về Nam làm nhà.

Năm 1890, ngôi nhà được bắt đầu xây dựng trên khu đất rộng 500m2. Sau hơn 10 năm thì ngôi nhà mới được hoàn thành với khuôn viên là một dãy tường dài, vững chắc bao quanh ngôi nhà; phía trước sân có một bức bình phong, có ý nghĩa như một vật định, khẳng định rằng mảnh đất này đã có gia chủ, mang phước lộc.

Ngôi nhà cổ được xây dựng theo lối kiến trúc xuyên trính hình chữ nhật, có hai cột ở trung tâm, kèo nằm về hai phía đối xứng đòn đông và được nối với nhau bằng một thanh dầm ngang còn được gọi là trính hay trến. Đây là một kiến trúc độc đáo hiếm hoi trên địa bàn tỉnh Bến Tre nói riêng và miền sông nước nói chung.

Mái nhà lợp ngói theo kiểu âm dương, thể hiện hòa quyện đất trời. Mái vòm mang kiểu kiến trúc Roman Pháp. Mỗi miếng ngói đều được vẽ các hình như: chú bụt đồng cưỡi trâu, hoa quả, chim chóc, bông lúa.

Trên đỉnh nhà là những hình hoa sen hướng lên, vách nhà được thiết kế xây bằng gạch xi măng, thể hiện lối kiến trúc kết hợp giữa nét cổ điển và phương Tây thời bấy giờ.

Ngoài ngôi nhà chính còn có 5 căn nhà phụ như: nhà kho, nhà máy xay lúa, nhà khách... Nhà khách được thiết kế nối với nhà chính, theo kiểu hình chữ Đinh, kiến trúc Huế (kiến trúc rắn thần Roma), thể hiện sự uy nghi, dũng mạnh, bảo vệ, phù hộ cho gia chủ.

Bên trong ngôi nhà, thềm 5 cấp ngụ ý cho sinh, lão, bệnh tử, sinh, thể hiện dòng luân hồi, quy luật tự nhiên, phát triển của sự sống.

Nhà cổ Huỳnh Phủ có 48 cây cột tròn dựng từ gỗ lim và căm xe nguyên khối, 32 cột bằng xi măng, được chạm khắc, hoa văn bằng ốc xà cừ, thể hiện các đề tài như: bát bửu, tứ linh, tứ quý, sen hạt.

Mái nhà lợp ngói âm dương, bên dưới là lớp ngói có hoa văn. Mái ngói cũng được trang trí hoa văn là các vật, sinh vật gần gũi đời sống người dân Nam Bộ như: chim, cá, bông lúa, quả mướp.

Bên trong nhà chia thành hai phần, gian chính và gian phụ. Phía tả thờ Phật, chính giữa thờ cửu quyền thất tổ, phía hữu thờ ông bà Huỳnh Ngọc Khiêm. Bàn thờ tổ tiên được đặt trang trọng giữa nhà.

Tất cả những phiến gỗ bàn thờ đều được chạm trổ tỉ mỉ và sơn son thếp vàng. Bộ liễn ốp cột cẩn ốc xà cừ là một tác phẩm độc đáo trong ngôi nhà.

Khánh thờ Phật bà Quan Âm chạm trổ long lân quy phụng theo lối song phụng tranh châu. Nền đế là hai kỳ lân đối diện, cùng nhe nanh, mặt hướng ra ngoài. Chân trụ chạm rồng ba móng, mặt hướng lên trên (theo truyền tụng rồng ba móng thường dành cho dân thượng lưu, rồng bốn móng dành cho quan lại, rồng năm móng dành cho vua).

Bằng giá trị kiến trúc lịch sử của mình, nhà cổ Huỳnh Phủ và khu mộ đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là Khu di tích kiến trúc nghệ thuật quốc gia vào năm 2011.

Để đảm bảo bảo tồn một di sản văn hóa độc đáo, UBND tỉnh Bến Tre đã xây dựng dự án trùng tu lại ngôi nhà vào đầu năm 2013 và đến năm 2015 hoàn thành với giá trị 25 tỷ đồng.

Hiện, nhà cổ Huỳnh Phủ không những là điểm du lịch nổi tiếng, mà còn là biểu tượng cho lịch sử và văn hóa của vùng đất Bến Tre thu hút du khách trong và ngoài tỉnh đến tham quan, tìm hiểu.

Ngoài ra, nơi đây còn là địa điểm tổ chức các sự kiện văn hóa đặc sắc của người dân địa phương.