Hoa Kỳ ủng hộ Israel xây khu định cư Do Thái - hành động ngăn chặn tiến trình hòa bình?

Một hàng rào tại khu định cư của người Do Thái Kiryat Arba ở Hebron, ở Bờ Tây do Israel chiếm đóng.

Những tuyên bố không nhất quán

Ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo ngày 18/11 thông báo, Washington hiện không còn xem các khu định cư của Israel ở Bờ Tây là "không phù hợp với luật pháp quốc tế" như các tuyên bố năm 1978 của Bộ Ngoại giao nước này nữa.

Thông báo của Ngoại trưởng Mike Pompeo là một chiến thắng của Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu, người đang đấu tranh để duy trì quyền lực sau hai cuộc bầu cử không có hồi kết của Israel trong năm nay, và là một thất bại cho người Palestine.

Tuy nhiên, động thái  này có thể khiến kế hoạch tìm kiếm hòa bình Israel-Palestine thậm chí còn khó thực hiện hơn. Nó dường như giáng một đòn mới vào những nỗ lực của Trump để giải quyết cuộc xung đột giữa Israel và Palestine thông qua kế hoạch hòa bình đã được thực hiện trong hơn hai năm qua nhưng đã thu hút sự hoài nghi lan rộng ngay cả trước khi được tiến hành.

Ông Pompeo nói rằng các tuyên bố của Hoa Kỳ về các khu định cư ở Bờ Tây, mà Israel chiếm được năm 1967, đã không nhất quán - Tổng thống Dân chủ Jimmy Carter cho rằng chúng không phù hợp với luật pháp quốc tế còn Tổng thống Cộng hòa Ronald Reagan nói ông không coi chúng là bất hợp pháp.

Thành lập các khu định cư dân sự của Israel không phải là không phù hợp với luật pháp quốc tế, ông Pomp Pompeo nói với các phóng viên tại Bộ Ngoại giao, đảo ngược tuyên bố chính thức của Hoa Kỳ dưới thời Tổng thống Carter năm 1978.

Phản ứng nhận lại

Thông báo này nhận được lời khen ngợi từ ông Netanyahu, người nói rằng đó là quyền sai lầm lịch sử, nhưng lại bị nhà đàm phán Palestine Saeb Erekat chỉ trí rằng Washington đang đe dọa thay thế luật pháp quốc tế bằng “luật rừng”.

Người Palestine lập luận rằng lập trường của Hoa Kỳ đã bỏ qua luật pháp quốc tế. Cộng đồng quốc tế coi việc chuyển dân thường của bất kỳ quốc gia nào sang đất đai nước khác là bất hợp pháp theo Công ước Geneva lần thứ tư năm 1949 và các nghị quyết của Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc.

Nave Abu Rudeineh, người phát ngôn của Tổng thống Palestine Mahmoud Abbas cho biết, Hoa Kỳ không đủ tư cách cũng như không được phép phủ nhận các nghị quyết hợp pháp quốc tế và không có quyền thừa nhận sự hợp pháp của việc định cư của người Israel.

Ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo

Chỉ vài giờ sau khi Ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo nói rằng Washington không còn coi các hành động của phía Israel là bất hợp pháp, Liên minh châu Âu (EU) đã lên án chính sách xây dựng các khu định cư của Israel trên lãnh thổ Palestine bị chiếm đóng. Đại diện cấp cao của EU về chính sách an ninh và đối ngoại Federica Mogherini tuyên bố quan điểm của EU về chính sách định cư của Israel trong lãnh thổ Palestine bị chiếm đóng là rõ ràng và nhất quán, và cho rằng, chính sách này "làm xói mòn khả năng tồn tại của giải pháp 2 nhà nước và triển vọng cho một nền hòa bình lâu dài".

Hoa Kỳ cho biết lập trường của họ có thể thúc đẩy bạo lực, cảnh báo người Mỹ trong khu vực cần thận trọng hơn vì những người phản đối hành động này có thể nhắm vào các cơ sở của chính phủ Hoa Kỳ cũng như cơ sở riêng của công dân Hoa Kỳ.

Bộ trưởng Ngoại giao của Jordan, Ayman Safadi, cho biết sự thay đổi chính sách này sẽ gây ra hậu quả nguy hiểm, cản trở triển vọng đàm phán hòa bình bởi các khu định cư này là vi phạm luật pháp quốc tế.

Ông Pompeo nói rằng hành động này không nhằm làm ảnh hưởng đến tình trạng của Bờ Tây, mà là để cho người Israel và người Palestine tự đàm phán. Ông nói rằng quyết định của Hoa Kỳ không có nghĩa là bắt buộc một kết quả cụ thể cũng như không tạo ra bất kỳ trở ngại pháp lý nào cho việc đàm phán để đạt được một nghị quyết.

Mặc dù nói rằng chính quyền đang chấp nhận quan điểm của Reagan rằng các khu định cư không thực sự là bất hợp pháp, ông ông Pompeo vẫn né tránh trả lời câu hỏi về việc ông có chia sẻ quan điểm của Reagan rằng họ không được khuyến khích và cản trở hòa bình hay không.

Giống như nhiều động thái ủng hộ Israel của chính quyền Trump, thông báo về các khu định cư có khả năng hấp dẫn các Kitô hữu truyền giáo, một phần quan trọng trong cơ sở chính trị mà ông Trump đang hi vọng giúp ông giành chiến thắng trong cuộc bầu cử lại vào năm 2020.

Việc này có thể giúp Netanyahu chịu được thách thức từ đối thủ hàng đầu trong nước Benny Gantz hai ngày trước khi Gantz đối mặt với thời hạn thành lập chính phủ sau cuộc bầu cử không có hồi kết.

Khoét sâu xung đột

Các nhà phân tích chỉ trích động thái này, nói rằng nó sẽ khiến việc giải quyết cuộc xung đột hơn 70 năm giữa Irarel và Palestine trở nên khó khăn hơn.

Thông báo này là trường hợp quan trọng thứ ba chính quyền Tổng thống Trump đứng về phía Israel và chống lại người Palestine.

Năm 2017, chính quyền ông Trump công nhận Jerusalem là thủ đô của Israel và năm 2018, Hoa Kỳ chính thức mở một đại sứ quán ở đó. Trước đó, chính sách của Hoa Kỳ là tình trạng của Jerusalem sẽ được quyết định bởi các bên tham gia cuộc xung đột.

Và vào tháng 3 năm 2019, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã ký tuyên bố công nhận chủ quyền của Israel đối với Cao nguyên Golan. Israel chiếm đóng Cao nguyên Golan của Syria trong thời gian xảy ra chiến tranh Trung Đông năm 1967 và sau đó sáp nhập vào lãnh thổ của mình năm 1981 mà không được cộng đồng quốc tế công nhận.Quyết định này đã gây ra phản ứng gay gắt từ Damascus.

Khu định cư của người Do Thái Kyriat Arba ở Hebron thuộc Bờ Tây do Israel chiếm đóng 

Động thái của ông Trump có thể nhằm giúp Tổng thống Netanyahu duy trì quyền lực. Sau hai cuộc bầu cử không có hồi kết trong năm nay, ông Netanyahu và đối thủ Gantz đều phải vật lộn để củng cố một liên minh cầm quyền.

Theo CNN, tương tự như việc di dời Đại sứ quán Mỹ từ Tel Aviv đến Jerusalem vào năm 2017, lập trường gây tranh cãi trên về các khu định cư Do Thái tại những vùng đất bị Israel chiếm đóng tiếp tục tước đoạt các lợi ích của người Palestine, đồng thời xác nhận mối quan hệ thân thiết giữa Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu với lãnh đạo Nhà Trắng đúng vào thời điểm quan trọng đối với người đứng đầu chính phủ Do Thái.

Lâu nay, cả Liên Hợp Quốc và Liên minh châu Âu (EU) đều coi việc Israel xây dựng các khu định cư tại Bờ Tây là bất hợp pháp. Giới quan sát nhận định, việc đột ngột thay đổi chính sách kéo dài hơn 4 thập niên qua của Mỹ có lẽ rất quan trọng đối Tổng thống Trump. Quyết định nhiều khả năng là quà tặng của ông Trump dành cho các cử tri bảo thủ ủng hộ Israel vì các lí do tiên tri trong Kinh Thánh cũng như các nhà tài trợ ông tại Mỹ, những đối tượng ủng hộ các chính trị gia cánh hữu ở Israel.