Nhiều năm nay, cặp Cửa khẩu phụ Khẹo (xã Bát Mọt, huyện Thường Xuân, tỉnh Thanh Hóa) và Tha Lấu (cụm Phôn Xay, huyện Sầm Tớ, tỉnh Hủa Phăn, nước bạn Lào) đã tạo điều kiện thuận lợi để người dân hai tỉnh Thanh Hóa và Hủa Phăn qua lại thăm thân, khám chữa bệnh, trao đổi hàng hóa.
Năm 2022, tại cửa khẩu này có hơn 4 nghìn lượt người và trên 2 nghìn lượt phương tiện xuất nhập cảnh. Năm 2023, con số này tăng cao, đạt gần 8 nghìn lượt người và gần 5 nghìn lượt phương tiện xuất nhập cảnh (chủ yếu là xe máy của cư dân biên giới). Song, hoạt động thương mại còn rất khó khăn.
Để phục vụ giao thương, phát triển kinh tế, tuyến đường đến cửa khẩu phụ Khẹo đã được nâng cấp, mở rộng, kết nối với tuyến đường mòn Hồ Chí Minh và các tuyến đường huyết mạch khác nên rất thuận lợi cho phương tiện đi lại. Phía bên kia, tuyến đường nối cửa khẩu cũng đã được nước bạn Lào đầu tư rất quy mô, có thể đáp ứng mọi nhu cầu giao thương giữa hai nước.
Tuy nhiên, do đây mới là cửa khẩu phụ, chưa được nâng cấp lên cửa khẩu chính và còn vướng một số quy định khác, nên các hoạt động thông qua cửa khẩu Khẹo vẫn còn nhiều khó khăn, hạn chế và chưa khai thác hết tiềm năng, thế mạnh sẵn có. Hoạt động thương mại qua đây mới chỉ dừng lại ở mức hàng hóa trao đổi, mua bán của cư dân biên giới, thuộc diện miễn thuế.
Trong khi, khoảng cách giao thông từ cửa khẩu này về đường Hồ Chí Minh, hoặc TP Thanh Hóa ngắn hơn, thuận lợi hơn so với 2 cửa khẩu còn lại trên địa bàn tỉnh Thanh Hóa là Cửa khẩu Quốc tế Na Mèo (Quan Sơn) và Cửa khẩu chính Tén Tằn (Mường Lát).
Ông Ngô Văn Thành, Chi cục trưởng Chi cục Hải quan cửa khẩu Cảng Thanh Hóa, cho biết: Dù được phép hoạt động thương mại, nhưng chưa được phép hoạt động liên vận là nguyên nhân trực tiếp của tình trạng không có hàng hóa xuất nhập khẩu phát sinh thuế hải quan qua Cửa khẩu phụ Khẹo.
Quy định này bắt buộc phương tiện vận tải hàng hóa từ Lào sang Việt Nam, hoặc ngược lại buộc phải quay đầu trước khu vực kiểm soát liên ngành. Trong khi từ khu vực kiểm soát của cả hai nước đến biên giới vẫn còn một quãng đường (khoảng 200m).
Do vậy, nếu có hạ tải tại khu vực kiểm soát cửa khẩu thì cũng chẳng có cách nào đưa hàng hóa qua bên kia biên giới. Vậy nên, hoạt động thương mại qua cặp Cửa khẩu phụ Khẹo - Tha Lấu mới chỉ dừng lại ở nhu cầu trao đổi hàng hóa của cư dân biên giới.
Được biết, Sở Công Thương tỉnh Thanh Hóa cũng đã kiến nghị với UBND tỉnh, giao cơ quan có chức năng liên quan nghiên cứu, tham mưu, đề xuất thỏa thuận, ký kết văn bản giữa hai tỉnh Thanh Hóa - Hủa Phăn, tạo điều kiện cho phương tiện của hai tỉnh được phép qua lại cặp cửa khẩu này vận chuyển hàng hóa xuất nhập khẩu, làm cơ sở để các cơ quan chức năng quản lý Nhà nước tại cửa khẩu triển khai thực hiện. Và thông báo nội dung cho chính quyền tỉnh Hủa Phăn biết và chủ động triển khai các thỏa thuận giữa hai nước.
Theo Quyết định số 1201/QĐ-TTg, ngày 14/10/2023 của Thủ tướng Chính phủ về Phê duyệt Quy hoạch cửa khẩu trên tuyến biên giới đất liền Việt Nam - Lào thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050, thì Cửa khẩu phụ Khẹo được quy hoạch nâng cấp lên cửa khẩu chính trong giai đoạn 2023 - 2030 và tầm nhìn đến năm 2050 là cửa khẩu quốc tế.
Hiện tại các cơ quan chức năng của tỉnh Thanh Hóa đã tiến hành khảo sát và đánh giá các yếu tố để xem xét, đề xuất thực hiện quy hoạch của Thủ tướng Chính phủ.