Dự thảo Luật Đất đai (sửa đổi): Bổ sung nhiều quy định có lợi cho người bị thu hồi đất

Trình bày tờ trình của Chính phủ về Dự án Luật Đất đai (sửa đổi), Phó Thủ tướng Chính phủ, Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường Trần Hồng Hà cho biết, dự thảo luật lấy ý kiến nhân dân có trên 12 triệu lượt góp ý. Việc tổ chức lấy ý kiến nhân dân đã được triển khai nghiêm túc, đảm bảo công khai, minh bạch.

Dự thảo Luật được nhân dân quan tâm và góp ý vào các nội dung: Bồi thường, hỗ trợ, tái định cư với trên 1,23 triệu lượt ý kiến; Giao đất, cho thuê đất, chuyển mục đích sử dụng đất với trên 1 triệu lượt ý kiến; Tài chính đất đai, giá đất với trên 1,03 triệu lượt ý kiến; Quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất với trên 1 triệu lượt ý kiến.

Việc tiếp thu, giải trình ý kiến của nhân dân để hoàn thiện dự án Luật được Chính phủ thực hiện ngay trong quá trình lấy ý kiến.

Minh bạch các quy định thu hồi đất, bồi thường

Theo đó, dự thảo Luật Đất đai hoàn thiện gồm 16 chương, 247 điều, trong đó tăng 3 mục, bổ sung mới 24 điều, bỏ 13 điều so với dự thảo Luật lấy ý kiến nhân dân; đã bổ sung tại Điều 32 quy định người sử dụng đất đang được Nhà nước cho thuê đất trả tiền một lần cho cả thời gian thuê được lựa chọn chuyển sang thuê đất trả tiền thuê đất hàng năm và tiền thuê đất đã nộp được khấu trừ vào tiền thuê đất hàng năm phải nộp.

Đồng thời, được chỉnh lý theo hướng không quy định các nội dung liên quan đến quy hoạch sử dụng đất quốc gia, quy hoạch sử dụng đất quốc phòng, quy hoạch sử dụng đất an ninh tại Chương V mà sửa đổi, bổ sung các quy định này trong Luật Quy hoạch và đề xuất sửa đổi một số điều khoản của Luật Quy hoạch tại Điều 245.

Về thu hồi, trưng dụng đất, đây là nội dung nhận được nhiều ý kiến của nhân dân, dự thảo Luật đã sửa đổi toàn bộ nội dung của Điều 75 theo hướng: Nhà nước thu hồi đất để thực hiện các dự án phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng nhằm phát huy nguồn lực đất đai, nâng cao hiệu quả sử dụng đất, phát triển hạ tầng kinh tế - xã hội.

Về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất, cũng đã được luật hóa một số quy định trong các nghị định hướng dẫn thi hành Luật Đất đai hiện hành đã được thực tế chứng minh là phù hợp đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp của người có đất thu hồi, tạo sự đồng thuận, giảm khiếu kiện; đồng thời tạo điều kiện thuận lợi cho các địa phương trong tổ chức thực thi.

Dự thảo Luật cũng đã làm rõ nguyên tắc định giá đất, giá đất thị trường, căn cứ định giá đất, thông tin đầu vào để xác định giá đất, các phương pháp định giá đất. Bổ sung quy định về tư vấn thẩm định giá đất. Đồng thời, rà soát, bổ sung thời hạn sử dụng đất ở của người Việt Nam định cư ở nước ngoài được sở hữu nhà ở tại Việt Nam theo quy định của pháp luật về nhà ở, đối với đất sử dụng cho hoạt động khoáng sản.

Quy định thời hạn sử dụng đất đối với các trường hợp dự án thời hạn hoạt động trên 50 năm theo quy định của Luật Đầu tư; thời hạn cho thuê đất công ích là 10 năm.

Bồi thường có tính toán đến địa tô chênh lệch

Trình bày báo cáo Thẩm tra dự án Luật Đất đai (sửa đổi) đã được chỉnh lý trên cơ sở tiếp thu, giải trình ý kiến đại biểu Quốc hội tại kỳ họp thứ 4 và ý kiến nhân dân, Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế (UBKT) của Quốc hội Vũ Hồng Thanh cho biết, ngày 10/5/2023, cơ quan này đã có Báo cáo thẩm tra theo Tờ trình của Chính phủ.

Về thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng (Điều 75), Chủ nhiệm UBKT cho biết có 2 loại ý kiến: Loại ý kiến thứ nhất cơ bản tán thành quy định tại dự thảo Luật như Chính phủ đã trình; đề nghị tiếp tục rà soát, hoàn thiện, bảo đảm quy định đầy đủ, rõ ràng.

Loại ý kiến thứ hai đề nghị cân nhắc cách quy định theo hướng liệt kê các trường hợp thu hồi đất như dự thảo Luật, chưa bảo đảm tinh thần của Nghị quyết số 18-NQ/TW về thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng; khó bảo đảm đầy đủ các trường hợp, nhất là các trường hợp có thể phát sinh trong tương lai.

Thường trực UBKT cơ bản tán thành loại ý kiến thứ hai và xin báo cáo UBTVQH xem xét, cho ý kiến.

Đối với quy định về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất, UBKT đề nghị nghiên cứu bảo đảm việc bồi thường bằng đất khác mục đích sử dụng với loại đất thu hồi phải có giá trị tương đương với đất thu hồi để bảo đảm quyền lợi của người có đất thu hồi. Trong xác định mức bồi thường, hỗ trợ, tái định cư cho người có đất thu hồi cần tính toán để điều tiết, phân phối phần địa tô chênh lệch, bảo đảm hài hòa lợi ích của Nhà nước, người bị thu hồi đất và nhà đầu tư.

Tiếp tục rà soát để quy định thống nhất theo hướng “bồi thường” bao gồm các khoản Nhà nước phải chi trả để bù đắp cho thiệt hại cho người sử dụng đất khi bị thu hồi đất; “hỗ trợ” là những khoản mà Nhà nước chi trả thêm để hỗ trợ thêm cho người bị thu hồi đất.

Phát biểu thảo luận, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật (UBPL) Trần Hồng Nguyên cho biết, dự thảo Luật Đất đai (sửa đổi) lần này đã thay đổi nhiều so với dự thảo Luật trình Quốc hội cho ý kiến lần trước.

Theo Phó Chủ nhiệm UBPL, dự án Luật Đất đai có mối quan hệ chặt chẽ với Luật Dân sự, nên cần quy định quyền sử dụng hạn chế thửa đất liền kề. Quyền hạn chế thửa đất liền kề được tiếp cận theo Luật Dân sự 2015 và cách tiếp cận này mới hơn, nhưng dự thảo Luật Đất đai chưa cập nhật theo hướng tiếp cận mới này. Bên cạnh đó, quyền đối với bất động sản liền kề được xác định xác lập do địa thế tự nhiên theo quy định của luật theo thỏa thuận, theo di chúc và được quy định tại Điều 246 của BLDS.

Bà Nguyên cũng cho rằng Luật đất đai có quan hệ mật thiết với Luật Nhà ở, nhưng dự thảo hiện vẫn đang có điểm khác nhau về thu hồi đất, dự án cải tạo, xây dựng lại nhà chung cư, về thu tiền sử dụng đất cho nhà ở công vụ… Do đó, cần rà soát và bổ sung thêm cho phù hợp.

Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp (UBTP) Lê Thị Nga đánh giá, dự thảo Luật đã tiếp thu nhiều ý kiến liên quan đến giải quyết tranh chấp về đất đai, trong đó quy định 5 hình thức hòa giải. Nhưng đối với trường hợp hòa giải thành mà có sự thay đổi hiện trạng về ranh giới, người sử dụng đất, chỉ quy định về trình thự, thủ tục công nhận sự thay đổi đối với 2 hình thức hòa giải tại UBND xã và tại Tòa án. Như vậy, đối với 3 hình thức hòa giải còn lại sẽ không có phương án xử lý. Vì vậy cần bổ sung cho phù hợp.

Ngoài ra, Chủ nhiệm UBTP cũng đề nghị quy định cụ thể, minh bạch quá trình, tiêu chí, điều kiện thu hồi đất để đảm bảo đúng tiêu chí, tránh khiếu kiện, vì đây là vấn đề mà nhân dân quan tâm nhất. Tiếp đến là làm rõ khái niệm thế nào là “phục vụ mục đích quốc phòng, an ninh”, thế nào là “phục vụ mục đích phát triển kinh tế xã hội, vì lợi ích quốc gia, vì lợi ích công cộng”. Cần quy định cụ thể, dự liệu các trường hợp xảy ra trong thực tế để đảm bảo tính chặt chẽ và khả thi trong áp dụng pháp luật.

Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định cũng đánh giá cao cơ quan soạn thảo và cơ quan thẩm tra đã chuẩn bị báo cáo khá công phu, nghiêm túc, kỹ lưỡng. Dự thảo luật đủ điều kiện trình Quốc hội tiếp tục thảo luận tại Kỳ họp thứ 5 tới.