Định hướng nghề nghiệp và áp lực chọn tổ hợp khi xét tuyển đại học?

Chênh lệch giữa việc chọn tổ hợp Khoa học tự nhiên (KHTN) và Khoa học xã hội (KHXH)

Theo thống kê của Bộ GD-ĐT, trong số 100 thí sinh có điểm thi tốt nghiệp THPT cao nhất thì có tới 97 thí sinh thuộc tổ hợp KHXH, điều này cũng phản ánh thực tế số lượng thí sinh chọn tổ hợp KHXH áp đảo hẳn so với tổ hợp KHTN.

Kỳ thi tốt nghiệp THPT 2024 có 37% thí sinh chọn tổ hợp KHTN trong khi 63% chọn bài thi Khoa học xã hội (KHXH), mức tăng cao nhất trong 7 năm trở lại đây. Học dễ hơn, số lượng ngành và chỉ tiêu dành cho KHXH và kinh tế nhiều hơn KHTN là những nguyên nhân chính dẫn đến xu hướng này.

Tính ở mức độ toàn quốc, số thí sinh nhập học khối ngành kỹ thuật năm 2023 chỉ bằng 1/3 khối ngành kinh tế. Trong khi đó, số lượng thí sinh chọn bài thi KHXH ngày càng tăng khiến cho sự mất cân đối nhân lực các ngành nghề có thể xảy ra. Đây là xu hướng đáng lo ngại bởi kỹ thuật công nghệ là lĩnh vực nòng cốt trong quá trình phát triển hiện nay.

Thực tế, số lượng thí sinh xét tuyển vào các ngành khoa học xã hội rất lớn, trong khi ở khối kỹ thuật công nghệ, ngoại trừ các trường lớn, uy tín thì các trường đa ngành đều khó tuyển sinh. Do đó, với cơ chế tự chủ tuyển sinh, các trường sẽ có xu hướng mở nhiều tổ hợp KHXH hơn để đáp ứng nhu cầu của thí sinh.

Vào sáng 31/10, ông Huỳnh Văn Chương, Cục trưởng Quản lý chất lượng, Bộ Giáo dục và Đào tạo cũng nêu nhận định này tại Hội nghị tổng kết kỳ thi tốt nghiệp THPT giai đoạn 2020-2024.

Theo ông Chương, giai đoạn 2020-2024, mỗi năm cả nước có khoảng 900.000 đến một triệu thí sinh thi tốt nghiệp THPT. Các em thi ba môn bắt buộc là Toán, Văn, Ngoại ngữ, cùng một bài thi tổ hợp (Khoa học tự nhiên hoặc Khoa học xã hội).

Số chọn bài thi Khoa học tự nhiên luôn thấp hơn Khoa học xã hội, trừ ở TP HCM theo chiều ngược lại (khoảng 61% chọn thi Khoa học tự nhiên).

Thống kê cho thấy điểm trung bình các môn Khoa học xã hội (Văn, Sử, Địa, Giáo dục công dân) các năm đều tăng nhẹ hàng năm. Ngược lại, các môn Khoa học tự nhiên (Lý, Hóa, Sinh học) có điểm ổn định và thấp hơn.

Ý kiến của ông Chương trong bối cảnh không ít trường đang xét tuyển nhiều tổ hợp cho cùng một ngành, song lại lấy cùng mức điểm chuẩn, khiến các thí sinh đăng ký bằng tổ hợp có môn Tự nhiên thua thiệt.

Đây là một trong những nguyên nhân khiến thí sinh có xu hướng chọn bài thi Khoa học xã hội, để có lợi thế khi đăng ký xét tuyển đại học.

"Đây cũng là yếu tố có phần bất lợi giữa các tổ hợp khi xét tuyển đại học. Chúng tôi đang nghiên cứu để có giải pháp công bằng", ông nói.

Rõ ràng, xu hướng bất cân bằng giữa tổ hợp KHTN và KHXH trong ngắn hạn có thể chưa có nhiều tác động, nhưng về lâu dài, nếu không có sự điều chỉnh, có thể gây mất cân bằng nguồn nhân lực trong tương lai.

Thay đổi để đánh giá toàn diện năng lực của học sinh

Theo các chuyên gia, sự chênh lệch tỉ lệ trong lựa chọn khối học/khối thi tuy an toàn với thí sinh, nhưng đang có nguy cơ gây mất cân đối các ngành nghề đào tạo.

Ông Nguyễn Quang Trung - Phó Trưởng phòng Truyền thông và Tuyển sinh, Trường ĐH Thương mại (Hà Nội) phân tích: "Kết quả đăng ký thi tốt nghiệp THPT cho thấy, lĩnh vực KHXH đang chiếm ưu thế, trong khi số thí sinh lựa chọn KHTN ngày càng giảm. Thực trạng này có thể dẫn nguồn tuyển các trường đào tạo về khoa học, công nghệ, kỹ thuật bị giảm sút và ngày càng khan hiếm. Nếu tình trạng này tiếp tục tái diễn thì tương lai có thể dẫn đến mất cân đối nguồn nhân lực và khoa học, công nghệ, kỹ thuật có thể phải đối diện với việc thiếu lực lượng lao động có trình độ cao."

Đồng quan điểm, PGS.TS Nguyễn Hoàng Hải - Phó Giám đốc ĐH Quốc gia Hà Nội dự báo: "Sang năm 2025 tỉ lệ này sẽ tiếp tục tăng theo chiều hướng nghiêng về các môn KHXH. Có nhiều lý do dẫn đến thực trạng trên.

Tuy nhiên, trước yêu cầu về nguồn nhân lực chất lượng cao và đẩy mạnh chuyển đổi số thì sự chênh lệch như trên là không thuận lợi, thậm chí mang đến nhiều thách thức, bởi trong khi nhu cầu đào tạo và sử dụng lao động qua đào tạo khối ngành kỹ thuật công nghệ rất lớn nhưng nhiều trường sẽ khó tuyển sinh. Ông Hải cho biết, trước mắt ĐH Quốc gia Hà Nội sẽ tăng hình thức xét tuyển sao cho tạo thế cân bằng giữa 2 lĩnh vực KHTN và KHXH."

Trước thực trạng chênh lệch tỉ lệ khối thi như hiện nay, nhiều cơ sở đào tạo mong muốn các sở GDĐT, các trường THPT cần có định hướng về nghề nghiệp sớm cho học sinh, tạo thế cân bằng trong việc học sinh chọn tổ hợp KHTN và KHXH trong việc học/thi.

Vì một trong những nguyên nhân chính khiến học sinh ưu tiên chọn tổ hợp KHTN là do suy nghĩ rằng các ngành khoa học tự nhiên mang lại cơ hội nghề nghiệp tốt hơn. Để khắc phục điều này, các nhà trường và chuyên gia tư vấn nên cung cấp thông tin toàn diện về triển vọng nghề nghiệp của cả hai tổ hợp, đồng thời giới thiệu về những lĩnh vực KHXH có nhu cầu cao nhưng chưa được học sinh quan tâm đúng mức.

Chẳng hạn, các ngành như tâm lý học, truyền thông, kinh tế học, công tác xã hội, luật và nhiều lĩnh vực KHXH khác đang trở nên cần thiết trong thời đại mới. Việc cập nhật và truyền tải thông tin về triển vọng của các ngành này sẽ giúp học sinh có cái nhìn thực tế và cân bằng hơn khi lựa chọn.

Nhiều học sinh e ngại chọn tổ hợp KHXH bởi các môn học trong tổ hợp này thường bị coi là khô khan và khó học thuộc. Vì vậy, cải thiện phương pháp giảng dạy KHXH là yếu tố then chốt.

Nhà trường cần khuyến khích giáo viên đổi mới cách tiếp cận môn học, chẳng hạn như lồng ghép các tình huống thực tế, tổ chức thảo luận nhóm, diễn kịch lịch sử hay sử dụng các công cụ truyền thông để tạo ra những trải nghiệm học tập sinh động.

Bằng cách đưa học sinh đến gần hơn với đời sống thực tế, các môn học KHXH sẽ trở nên gần gũi và thu hút hơn. Khi cảm nhận được tính ứng dụng của các môn KHXH, học sinh sẽ dần thay đổi quan niệm và nhìn nhận giá trị thực sự của tổ hợp này.

Các chuyên gia hướng nghiệp nên chủ động tổ chức các buổi tư vấn và trò chuyện trực tiếp với học sinh, giúp các em nhìn nhận ưu, nhược điểm của bản thân để từ đó chọn lựa tổ hợp môn học phù hợp nhất.

Tư vấn hướng nghiệp không chỉ đơn thuần là gợi ý chọn ngành mà còn giúp học sinh xác định năng lực của mình trong cả hai lĩnh vực KHTN và KHXH. Khi được hướng dẫn một cách chi tiết, nhiều em sẽ không còn e ngại chọn tổ hợp KHXH chỉ vì quan niệm thiếu chính xác.

Tại Hội nghị tổng kết kỳ thi tốt nghiệp THPT giai đoạn 2020-2024, Cục trưởng Quản lý chất lượng, Bộ Giáo dục và Đào tạo cũng cho biết, năm 2025 sẽ có những thay đổi về cách tính điểm xét tốt nghiệp.

Ông chia sẻ: 2025 là năm đầu tiên kỳ thi tốt nghiệp THPT theo chương trình mới. Thí sinh thi hai môn bắt buộc Toán và Ngữ văn; hai môn lựa chọn nằm trong các môn Hóa học, Vật lý, Sinh học, Ngữ văn, Địa lý, Lịch sử, Giáo dục kinh tế và pháp luật, Tin học, Công nghệ và Ngoại ngữ.

Bộ dự kiến thay đổi cách tính điểm xét tốt nghiệp, theo hướng tăng tỷ lệ sử dụng kết quả học tập (học bạ) của học sinh ở lớp 10, 11 và 12 lên 50%.

Các năm trước, kết quả học bạ chiếm 30% và chỉ dùng điểm lớp 12; 70% còn lại dựa vào điểm các môn thi tốt nghiệp THPT. Đạt từ 5 trở lên, thí sinh đỗ tốt nghiệp. Tỷ lệ đỗ trong 5 năm qua đều đạt 98,3-99,4%.

Theo ông Chương, thay đổi nhằm đánh giá toàn diện các năng lực của học sinh theo chương trình giáo dục phổ thông mới.