Đau đớn vấn nạn “Cô dâu tiền” ở châu Phi

Trong một cộng đồng dân cư ở Nigeria, những người cha mù chữ biết được rằng con trai của họ dùng Facebook như là một công cụ tốt nhất để rao bán những người chị em gái trong gia đình cho khách hàng có nhu cầu.

Bán cô dâu để… trả nợ

Monica sống ở Obanliku (Nigeria), em 16 tuổi, là một trong hai chị em gái được bán làm vợ cho những người đàn ông khi họ tìm thấy những bức ảnh của hai chị em trên trang facebook của cha họ và liền liên lạc với ông. Monica và người em gái 14 tuổi của mình chưa hề muốn đi lấy chồng cho đến khi cả hai cùng học xong trường trung học ở Ogbakoko - một ngôi làng nhỏ ở Khu chính phủ tự trị Obanliku (bang Cross River ở miền Nam đất nước Nigeria).

Thế rồi chị em họ trở thành nạn nhân của một thứ văn hóa kỳ quặc: đối tượng nhắm đến là những trẻ gái vị thành niên, thường từ 10 tuổi trở lên và trở thành nô lệ thông qua một truyền thống gọi là “Đám cưới tiền”.

Một người vợ ở cộng đồng Becheve. Ảnh nguồn: Al Jazeera

Chị em của Monica thuộc về cộng đồng Becheve (một cộng đồng bộ lạc lớn gồm 17 ngôi làng ở Obanliku, nơi vây bủa lấy những cô gái trẻ bằng cái truyền thống cưới xin lạ lẫm), các “cô dâu” thường được gọi là “phụ nữ tiền” hay “những bà vợ tiền”, hiểu nôm na thì họ thường được bán để đổi lấy thực phẩm, gia súc hay tiền mặt, hoặc chỉ đơn giản là trừ nợ.

Giống như hàng trăm hay có lẽ là hàng ngàn cô gái khác từ bộ lạc Becheve, chị em Monica là nạn nhân của hôn nhân tiền, Monica và người em gái bị cha bán mà không có sự đồng ý của con. Người cha muốn trả hết nợ nần từ một người họ hàng xa. Hai chị em lần lượt lên xe hoa cách nhau 1 tháng với những người chồng mà họ không  hề yêu và có khi bằng cả tuổi ông nội của các em.

Những chàng rể tương lai đã liên lạc với nhạc phụ sau khi vô tình dòm facebook của ông, nơi ông đưa lên những bức ảnh của 6 đứa con gái để thu hút sự chú ý từ những người đàn ông khác trong bộ lạc. Ngày hôm nay, cánh đàn ông trong bộ lạc đã biết dùng mạng xã hội để tìm kiếm ý trung nhân và cũng để thỏa mãn cho dục vọng của họ.

Monica kể với cánh phóng viên báo chí: “Cha tôi có biết facebook là gì đâu cho đến khi ông anh cả mua cho ông 1 cái điện thoại thông minh và thuyết phục ông dùng facebook, đăng ảnh của chúng tôi lên bất kỳ khi nào ông thích. Mỗi lần muốn đăng ảnh tụi tôi lên facebook, cha lại mua quần áo mới và bắt chúng tôi mặc vào”. 

Thường trong cộng đồng Becheve, cha mẹ của các “cô dâu tiền” thường gả con gái cho những chàng rể có khả năng trả tiền cho con gái họ thì mới đủ tiêu chuẩn rước nàng về dinh, hay chờ đợi một chàng rể hoàn hảo để sắp xếp hôn nhân.

Nhưng trong những tháng gần đây, các gia đình rất nóng lòng muốn tống khứ thật nhanh con gái họ để lấy tiền, và họ lạm dụng facebook như một công cụ để tiếp cận khách hàng tiềm năng.

Không đầy một năm làm dâu, Monica đã trốn khỏi nhà chồng để sống với một người bạn, cô kể: “Chính mấy thanh niên đã thuyết phục các ông già tìm vợ trên facebook. Người đàn ông cưới tôi nói rằng con cả của ông cho ông xem ảnh của tôi trên facebook và để ông ấy tiếp xúc với cha tôi”. Những người đàn ông bán con và cả những chàng rể tương lai dùng facebook công khai, nhưng lại bí mật về số tiền giao dịch hay đổi chác hàng hóa.

Đau đớn phận làm vợ

Phát ngôn viên của facebook khẳng định rằng họ lấy làm lạ bởi hiện tượng này khi nó đang tồn tại trong bộ lạc Becheve. Trong các nền văn hóa khác, nơi các cô dâu bị bán đấu giá trực tuyến và facebook đã can thiệp kịp thời bằng việc chặn các giao dịch. Các báo cáo từ facebook cho thấy mạng xã hội này đã bị lạm dụng thành một công cụ cho hôn nhân trẻ con như ở Nigeria.

Nhà cửa của người dân ở làng Obanliku thuộc cộng đồng bộ lạc Becheve ở Nigeria. Ảnh nguồn: Channels TV

Tháng 11-2018, mạng xã hội facebook bị “ném đá” dữ dội khi đăng một thảo luận về việc bán một cô gái 16 tuổi ở Nam Sudan. Nạn nhân bị cha đẻ bán để đổi lại việc ông ta nhận được 530 con bò, 3 chiếc xe hơi Land Cruiser V8 và 10.000 USD tiền mặt.

Cô gái bị bỏ thầu bởi 5 người đàn ông bao gồm các quan chức cao cấp thuộc Chính phủ Nam Sudan. Facebook xác nhận họ đã gỡ bỏ bài đăng này sau khi biết tin vào ngày 9-11-2018, nhưng nạn nhân Nyalong Ngong Deng Jalang đã trở thành người vợ thứ 10 của người đàn ông có tên là Kok Alat vốn là một doanh nhân giàu sụ từ thủ đô Juba, vào ngày 3-11-2018.

Bài đăng về cô gái trẻ đã được công bố vào ngày 25-10-2018. Sau khi công bố giá trúng thầu, Deng Jalang đã được truyền thông địa phương gọi là “người phụ nữ đắt giá nhất ở Nam Sudan”. Nhưng “những người vợ tiền” của cộng đồng bộ lạc Becheve hiếm khi được công khai tên tuổi, và họ thường chịu đựng những tháng ngày khổ sở, làm vợ mà như làm nàng hầu. Họ không được chồng cho phép đi học và có thể bị bán cho gã đàn ông khác nếu một khi chồng chán…

Nếu người chồng có “vợ tiền” qua đời, người thân của ông chồng sẽ trở thành chồng mới của người vợ. Phong tục Becheve ra quy định rằng nếu “người vợ tiền” qua đời mà không có con cái, thì cha mẹ của cô phải mang một người con gái khác tới thế chỗ cho người quá cố. Ngay cả khi nhà chồng đối xử tệ hại thì “người vợ tiền” cũng không được phép quay trở lại nhà cha mẹ đẻ.

Ông Magnus Ejikang, tù trưởng của cộng đồng Ogbakoko, giải thích: “Cách thức hỏi vợ này giúp tăng cường vị thế của người đàn ông trong cộng đồng Becheve. Người đàn ông càng có nhiều vợ thì địa vị của họ sẽ càng được tôn kính trong cộng đồng”.

Nhưng với những “người vợ tiền” trong cộng đồng Becheve thì đời sống làm dâu đúng là thảm họa, đã xuất hiện nhiều báo cáo về tình trạng chồng vũ phu đánh đập vợ và bị lạm dụng tình dục. Được chồng mua với cái giá 20.000 Naira (tiền tệ Nigeria tương đương 50 USD), 2 con dê, 1 con lợn và một ít khoai mỡ.

Monica than: “Khi ông ấy lấy tôi, ông biến tôi thành con ở hay cái bao để ông đấm đá. Ông nói ông bỏ nhiều tiền mới rước được tôi vì thế tôi phải làm việc quần quật ngoài đồng ruộng để chứng minh rằng mình là người vợ đảm đang”. 

Monica và người em gái – cô này kết hôn với ông già 65 tuổi – không phải là những trẻ gái vị thành niên duy nhất bị cưỡng hôn sau khi ảnh của họ bị quăng lên facebook. Regina cũng đến từ cộng đồng Becheve, cô bị bán vào tháng 1-2019, làm vợ gã đàn ông đã có 2 vợ và 11 đứa con.

Ảnh của Regina thình lình xuất hiện trên tài khoản của ông chú – người nổi tiếng hay lấy ảnh của những người phụ nữ họ hàng để đăng lên trang của mình nhằm thu hút cánh đàn ông trong bộ lạc Becheve đang tìm kiếm cô dâu. Người chú hám tiền đã gây sức ép cho cha mẹ của Regina buộc phải bán con gái đi.

Cuộc sống hôn nhân rất cơ cực với Regina, ngoài việc phải nghỉ học, cô còn phải làm việc nhà quần quật và chăm sóc cả đàn gia súc và thường xuyên bị “chồng” đánh đập nếu không hoàn thành công việc. Phàn nàn với anh trai qua điện thoại, Regina nói: “Đêm qua, lão ta đánh em, em không thể làm chuyện ấy mỗi đêm khi lão mò về nhà”.

Facebook rất phổ biến ở Nigeria: 1/5 trong tổng số 98 triệu cư dân nước này dùng mạng xã hội, nhưng tại các vùng nông thôn như trong cộng đồng Becheve, thì facebook lại khá phổ biến với lớp người trẻ. Bà Queen Eteng, một nhà nghiên cứu tại tổ chức phi chính phủ nữ quyền Nigeria, phát biểu: “Phần lớn những người cha không hề biết xài facebook, cho đến khi các thành viên nam nhỏ tuổi trong nhà lập ra nhiều trang mạng xã hội và đăng ảnh. Trong cộng đồng  người Becheve, tục tảo hôn vốn ăn sâu vào phong tục, tập quán, xem ra khó mà trị dứt được trong ngày một ngày hai”.