Cần bổ sung chế định tha tù trước thời hạn có điều kiện

Đối với người phạm tội, chủ trương này cần được ưu tiên thực hiện vì thực tiễn áp dụng chế tài hình sự đối với người phạm tội hiện nay vẫn còn nặng tính giam giữ.

Biện pháp tha tù trước thời hạn có điều kiện của hình phạt tù chính là một giải pháp cho phép sớm đưa người phạm tội bị xử phạt tù quay trở về với cộng đồng để phục thiện, sửa chữa lỗi lầm với sự giúp đỡ và giám sát của gia đình, các cơ quan, đoàn thể xã hội. Đây là một biện pháp được áp dụng tại nhiều nước trên thế giới dưới các tên gọi như phóng thích có điều kiện hay trả tự do có điều kiện.

Tha tù trước thời hạn có điều kiện là chế định hoàn toàn mới, chưa được quy định trong BLHS. Xét về bản chất thì tha tù trước thời hạn có điều kiện là một trong những giải pháp để rút ngắn thời hạn phải chấp hành hình phạt trong trại giam của người phạm tội bị áp dụng hình phạt tù có thời hạn. Thực tế, BLHS hiện hành cũng đã quy định một số giải pháp rút ngắn thời hạn chấp hành hình phạt đối với người chưa chấp hành hình phạt tù trong trại giam, đó là những quy định về miễn, giảm hình phạt. Theo đó, người bị kết án tù có thời hạn nếu có đủ điều kiện luật định thì tùy trường hợp có thể được miễn chấp hành toàn bộ hình phạt, miễn chấp hành phần hình phạt còn lại hoặc giảm thời hạn chấp hành hình phạt.  

Những phạm nhân đáp ứng các điều kiện của pháp luật sẽ được tha tù trước thời hạn

Việc miễn chấp hành toàn bộ hình phạt tù đối với người phạm tội được quy định tại Điều 57 BLHS. Riêng đối với người chưa thành niên phạm tội thì vấn đề này còn được quy định tại Điều 76 BLHS.

Ngoài ra, theo quy định của Luật Đặc xá, người đang chấp hành hình phạt tù có thời hạn mà thỏa mãn các điều kiện về ý thức chấp hành nội quy, quy chế trại giam, thái độ lao động, học tập, xếp loại cải tạo cũng như điều kiện về thời gian đã thực tế chấp hành hình phạt tù thì được đề nghị Chủ tịch nước quyết định đặc xá (Điều 10). 

Như vậy, có thể thấy rằng, pháp luật hình sự hiện hành đã có nhiều quy định nhằm tạo điều kiện cho người phạm tội bị kết án phạt tù nhanh chóng trở về với xã hội. Điều kiện về miễn chấp hành hình phạt tù đối với người phạm tội nhìn chung dựa trên ba tiêu chí là thời gian thực sự chấp hành hình phạt, thái độ cải tạo phục hồi (như lập công, có nhiều tiến bộ, chấp hành tốt nội quy, quy chế trại giam, xếp loại cải tạo) và lý do nhân đạo (như mắc bệnh hiểm nghèo). Việc áp dụng những quy định này trong thực tiễn đã góp phần đáng kể vào việc động viên người bị kết án yên tâm cải tạo, tích cực sửa chữa lỗi lầm để trở thành công dân có ích cho xã hội. Tuy nhiên, qua nghiên cứu bước đầu cho thấy những quy định trên vẫn còn có một số khiếm khuyết nhất định:

Thứ nhất, các quy định về miễn chấp hành hình phạt tù đối với người phạm tội chưa thực sự chú trọng đến việc phòng ngừa tái phạm.  Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng, việc thực hiện tội phạm hoặc tái phạm chính là kết quả của nhiều yếu tố nguy cơ, trong đó có yếu tố từ gia đình, từ bạn bè, từ nhà trường, và từ cả bản thân người đó. Do vậy, việc chấp hành hình phạt phải hướng tới việc giải quyết những yếu tố nguy cơ đó mới có thể bảo đảm phòng ngừa tái phạm. Vì vậy, yếu tố nguy cơ là vấn đề không thể bỏ qua khi thiết kế và thi hành các quy định về miễn chấp hành hình phạt tù đối với người phạm tội.

Nghiên cứu từ góc độ đó, có thể thấy một số quy định nêu trên vẫn chưa bảo đảm được yêu cầu này.  Bên cạnh đó, quy định về miễn chấp hành toàn bộ hoặc phần còn lại của hình phạt tù còn lại hiện nay đều được tiến hành trên cơ sở không có ràng buộc gì đối với người phạm tội được trả tự do trong khi những yếu tố nguy cơ của người đó chưa chắc đã được giải quyết một cách đầy đủ như vừa phân tích ở trên

Thứ hai, đối tượng được miễn chấp hành toàn bộ hoặc phần còn lại của hình phạt tù còn khá hạn chế, chủ yếu tập trung vào đối tượng lập công hoặc mắc bệnh hiểm nghèo. Mặc dù Luật Đặc xá có mở ra khả năng trả tự do sớm cho tất cả những người phạm tội đang chấp hành hình phạt tù mà thỏa mãn những yêu cầu về thời hạn thực tế chấp hành hình phạt, thái độ cải tạo, ý thức học tập, lao động v.v., về nguyên tắc, đặc xá chỉ được tiến hành trong những dịp đặc biệt chứ không mang tính chất thường xuyên.

Chính sách tha tù trước thời hạn có điều kiện nhằm đáp ứng các mục tiêu về cải cách tư pháp mà Bộ Chính trị đã đề ra nhằm nâng cao hiệu quả phòng ngừa và tính hướng thiện trong việc xử lý người phạm tội; Khuyến khích người đang chấp hình hình phạt tù tích cực học tập, lao động, cải tạo tốt, sống có trách nhiệm, có kỷ luật, tăng quyết tâm sửa chữa lội lầm, khắc phục nguyên nhân và điều kiện phạm tội để sớm trở về cộng đồng; Nâng cao hiệu quả trong công tác phòng ngừa tái phạm; Đảm bảo hơn nữa các quyền cơ bản của con người;   Giảm tình trạng quá tải tại các cơ sở giam giữ;  Đáp ứng yêu cầu của các chuẩn mực quốc tế về việc đưa người chưa thành niên vào trại giam phải trong một thời gian ngắn nhất có thể được.

Tha tù trước thời hạn có điều kiện có thể áp dụng đối với người bị kết án đang chấp hành hình phạt tù có thời hạn khi có đủ một số tiêu chí nhất định, như điều kiện về thời gian thực tế đã chấp hành hình phạt tù; điều kiện về thái độ học tập, cải tạo (có thể với một số loại tội phạm sẽ không được áp dụng chế định này).

Khi được áp dụng chế định này, người bị kết án đang chấp hành hình phạt tù cần phải tuân thủ một số điều kiện nhất định (trình diện trước cơ quan có thẩm quyền khi được yêu cầu; không đi khỏi nơi cư trú khi không được phép; báo cáo định kỳ với cơ quan, tổ chức giám sát; không được làm một số công việc nhất định…) do cơ quan có thẩm quyền xác định trong một thời gian ấn định hay còn gọi là thời gian thử thách và chịu sự giám sát của một cơ quan, tổ chức nhất định (có thể là các tổ chức đoàn thể xã hội).

Nếu trong thời gian thử thách này mà người phạm tội vi phạm các điều kiện đặt ra thì tùy từng trường hợp cụ thể, cơ quan có thẩm quyền có thể thay đổi điều kiện thử thách hoặc có thể buộc người đó phải chấp hành nốt thời hạn còn lại của hình phạt tù trong trại giam.