Bông Sen Vàng 2023: Hài hoà giữa phim nghệ thuật và phim thương mại

Khả năng chinh phục công chúng

Liên hoan phim Việt Nam lần thứ 24 diễn ra ở Đà Lạt (Lâm Đồng) từ ngày 21 đến 25/11, với chủ đề "Xây dựng công nghiệp điện ảnh Việt Nam giàu bản sắc dân tộc, hiện đại và nhân văn". Như các kỳ trước, Ban tổ chức chỉ công bố đề cử trong đêm bế mạc.

Trong 16 phim dự thi, một số tác phẩm gây chú ý về doanh thu hoặc chất lượng nội dung, nghệ thuật. Như các tác phẩm: "Đất rừng phương Nam", "Người vợ cuối cùng", "Nhà bà Nữ", “Kẻ ẩn danh”, “Tro tàn rực rỡ” hay “Em và Trịnh”…

Như vậy, trong Liên hoan phim Việt Nam 2023 lần này, Ban tổ chức đã hài hoà khi chọn các tác phẩm “đình đám” tại rạp. Bên cạnh đó, dù tác phẩm không có doanh thu cao, nhưng mang tính nghệ thuật cao cũng được đưa vào danh sách để bình chọn.

Có nhiều người ủng hộ nhưng cũng không ít người đặt câu hỏi: Liệu đưa hai dòng phim này vào cùng một hệ đánh giá thì có hợp lý hay không?

Phim thị trường hay bị gắn với tên "mì ăn liền”. Phim làm ra với mục đích kiếm lời nhưng lại không có giá trị thương mại. Nội dung hay bị đánh giá hời hợt, non kém về tay nghề. Còn những bộ phim có nhiều tìm tòi và sáng tạo về nghệ thuật, phản ánh được chiều sâu tâm hồn Việt Nam và sự chuyển mình của đất nước hôm nay. Ðó là những phim vừa có giá trị nghệ thuật, vừa có giá trị xã hội.

Tuy nhiên, chất lượng của các bộ phim chiếu rạp trong thời gian gần đây đã chứng minh phim thị trường cũng có những sức hút riêng. Dù mục đích có càng nhiều người xem càng tốt, nhưng "Đất rừng phương Nam", "Người vợ cuối cùng" hay "Nhà bà Nữ” đều có những đầu tư bài bản từ nghệ thuật, bối cảnh cho đến cốt chuyện.

Chính vì vậy, mọi sự phân biệt đều chỉ mang ý nghĩa tương đối, nhất là trong hơn một thập kỷ nay, ranh giới giữa phim thương mại và phim nghệ thuật ngày càng trở nên không rõ ràng.

Cùng “vị nhân sinh”…

Các nhà làm phim nghệ thuật và phim thương mại, phim tư nhân và phim Nhà nước đã từng có những tranh cãi quyết liệt và dường như không có điểm dừng về dòng phim mà mình theo đuổi. Mỗi dòng phim có một mục đích riêng, và có những tiêu chí riêng, nhưng dù bằng cách nào, thì mục đích cuối cùng của điện ảnh vẫn là hướng tới khán giả và hướng tới những giá trị Chân – Thiện – Mỹ của cuộc sống.

Tự nhận mình là người “thuộc cả hai phe”, từng làm cả phim nghệ thuật và phim thương mại, đạo diễn Lê Hoàng cho rằng, cả hai dòng phim này đều đáng được trân trọng. Tuy nhiên ở Việt Nam hiện nay vẫn xuất hiện tình trạng hai phe công kích nhau, các nhà làm phim nghệ thuật thường đánh giá thấp phim thương mại và gán cho phim thương mại hai chữ “rẻ tiền”.

Nhiều phim lợi nhuận cao kỷ lục nhưng không ai dám khẳng định đó chỉ là phim thương mại, bởi nó giành nhiều giải thưởng lớn mà tất cả các nhà làm điện ảnh đều phải mơ ước. Như vậy, cách đi của nhiều nhà làm phim nổi tiếng là đưa yếu tố hấp dẫn vào các bộ phim nghệ thuật và đầu tư sự tìm tòi nghệ thuật vào phim thương mại.

Doanh thu là thước đo sự nổi tiếng và khả năng tiếp cận công chúng của một bộ phim. Mặt khác, các giải thưởng nghệ thuật cũng chính là công cụ marketing phim vô cùng hiệu quả. Những bộ phim có nhiều tìm tòi và sáng tạo về nghệ thuật, phản ánh được chiều sâu tâm hồn Việt Nam và sự chuyển mình của đất nước hôm nay... đáng được khuyến khích hàng đầu.

Giá trị của một tác phẩm điện ảnh cần được xét từ hai khía cạnh: một là nâng cao và hai là phổ cập. Khía cạnh thứ nhất là nâng cao nhận thức, chú trọng đến giáo dục và bồi dưỡng thẩm mỹ cho người xem; khía cạnh thứ hai là đáp ứng nhu cầu và thị hiếu của công chúng. Những tác phẩm thuộc loại thứ nhất thường được sự đón nhận của các khán giả chọn lọc, còn loại thứ hai sẽ được quảng đại quần chúng hưởng ứng. Một nền điện ảnh có nhiều dòng, nhiều loại phim cùng tồn tại, và mỗi tác phẩm điện ảnh đều phát huy được giá trị của mình trong xã hội thì đó là một nền điện ảnh phát triển vững chắc.

Sinh thời, đạo diễn, Nghệ sĩ Nhân dân Bạch Diệp đã nói tại một hội thảo: “Đừng cố gắng phân biệt phim nghệ thuật và phim thị trường, chỉ có phim hay hoặc phim không hay. Phim hay thì ai xem cũng sẽ thấy hay. Cái không hay, không làm cho đại chúng rung cảm thì chắc chắn bộ phim ấy có khiếm khuyết”.