Bài học cho cả thế giới về làn sóng Covid-19 thứ hai khi vội vã nới lỏng hạn chế

Hòn đảo phía Bắc Nhật Bản Hokkaido đã cho cả thế giới một “bài học nghiệt ngã” trong giai đoạn tiếp theo của trận chiến chống lại Covid-19 khi vội vã dỡ bỏ các biện pháp hạn chế để rồi gánh chịu làn sóng virus corona thứ hai quay trở lại và mạnh mẽ hơn chỉ sau 3 tuần dỡ bỏ tình trạng khẩn cấp. 26 ngày sau, hòn đảo này một lần nữa đã buộc phải ban bố tình trạng khẩn cấp.

“Cảm giác an toàn” không chính xác

Dịch bệnh bắt đầu bùng phát ở Hokkaido từ ngày 31/1, tại lễ hội tuyết hàng năm ở thủ đô Sapporo của đảo. Hơn hai triệu người đã tới tham dự lễ hội mùa đông, để chiêm ngưỡng những tác phẩm điêu khắc băng khổng lồ và ăn món ăn đặc sản của vùng – lẩu cua. Nhiều người trong số đó là khách du lịch Trung Quốc, đang đi nghỉ Tết Nguyên đán. Bệnh nhân đầu tiên nhiễm nCoV được phát hiện là một người phụ nữ đến từ Vũ Hán, Trung Quốc. Sau đó, một số khách du lịch Trung Quốc cũng được xác nhận nhiễm bệnh. Virus nhanh chóng lây lan ra cộng đồng.

Ngày 28/2, đúng một tháng sau trường hợp đầu tiên được báo cáo, 66 trường hợp khác được xác nhận tại Hokkaido - số ca nhiễm cao nhất trong các quận ở Nhật Bản và có xu hướng gia tăng. Thống đốc Suzuki nhanh chóng tuyên bố tình trạng khẩn cấp. Trong một cuộc họp báo, bác sĩ Kiyoshi Nagase đã ca ngợi phản ứng nhanh chóng của chính quyền Hokkaido và cho rằng đây là mô hình để toàn quốc học tập chống virus.

Thống đốc Hokkaido Naomichi Suzuki (phải) tuyên bố tình trạng khẩn cấp lần thứ hai trong cuộc họp về Covid-19 mới ở quận Hokkaido ngày 28/2/2020.

Các trường học đã đóng cửa, nhiều nhà hàng, doanh nghiệp ngừng hoạt động. Tại Nhật Bản, Chính phủ không thể sử dụng cảnh sát, quân đội để thực thi lệnh phong tỏa toàn quốc. Điều đó một phần vì hiến pháp của đất nước, được viết sau Chiến tranh thế giới thứ hai với sự giúp đỡ của người Mỹ, đã bảo vệ nghiêm ngặt các quyền tự do dân sự để tránh sự quay trở lại chủ nghĩa phát xít. Tuy nhiên, hầu hết người dân Hokkaido rất nghiêm túc trong việc thực hiện lệnh phong tỏa, cộng với thời tiết lạnh trong năm nên mọi người cũng thích ở yên trong nhà với hệ thống sưởi ấm hơn là ra ngoài.

Đến giữa tháng 3, khi Covid-19 dần ổn định, các trường hợp nhiễm mới tại bệnh viện ở mức thấp, thậm chí không có ca lây nhiễm trong một số ngày, điều này khiến các đơn khiếu nại từ doanh nghiệp gia tăng yêu cầu phá bỏ các lệnh hạn chế.

Hai ngành công nghiệp chính của Hokkaido là nông nghiệp và dịch vụ đã bị tàn phá nghiêm trọng. Quá nhiều nông sản bị hỏng vì các chương trình ăn trưa tại nhà trường không đặt hàng. Ước tính có khoảng 50 công ty chế biến thực phẩm bị phá sản. Ngành công nghiệp sữa của Hokkaido cũng bị ảnh hưởng nặng nề đến mức Bộ Nông nghiệp đã phải phát động một chiến dịch vận động người dân tiêu thụ sữa nhiều hơn bằng một clip quay một quan chức của bộ này đang mặc quần áo hình còn bò.

Tương tự, du lịch cũng bị giảm sút những hạn chế đi lại. Tại Kutchan, khu vực nghỉ dưỡng có lượng tuyết nhiều hơn hầu hết mọi nơi trên trái đất, “Không có người trượt tuyết cũng như khách du lịch, cũng không có phòng khách sạn nào được đặt. Các doanh nghiệp nhỏ bị thiệt hại nặng nề", Thị trưởng Kazushi Monji nói.

Doanh thu của Rishiriya Minoya - một công ty sản xuất rong biển 30 năm tuổi ở Otaru - giảm 95% so với năm ngoái. Kazuomi Minoya, 50 tuổi, chủ sở hữu Rishiriya Minoya đã phải vật lộn để có thể duy trì hoạt động của công ty bởi có rất ít khách du lịch và khách hàng đến mua hàng.

Vào tháng 3, Thống đốc của Hokkaido – ông Naomichi Suzuki – đã phải đấu tranh giữa việc quyết định sẽ duy trì các lệnh hạn chế và chịu đựng những thiệt hại của kinh tế hay dỡ bỏ lệnh hạn chế và đối mặt với những nguy cơ hậu quả sức khỏe của người dân. Suzuki được bầu làm Thống đốc Hokkaido với tỷ lệ tán thành gần 90%. Ở tuổi 39, ông là thống đốc trẻ nhất nước Nhật. Ông cũng có mối quan hệ chặt chẽ với Chính phủ quốc gia, nhận được sự hỗ trợ mạnh mẽ từ khu vực kinh doanh, điều đó có nghĩa cũng chịu áp lực không nhỏ từ các doanh nghiệp. Aya Hasegawa, một phóng viên của tờ báo Hokkaido Shimbun cho biết, các khu vực kinh doanh tại Hokkaido đã phản đối tình trạng khẩn cấp và mong chờ việc dỡ bỏ các biện pháp giãn cách xã hội. Tuy nhiên bên cạnh đó, Thống đốc Suzuki cũng muốn Hokkaido trở thành một hình mẫu cho các phần còn lại của Nhật Bản về cách kiểm soát virus.

Ngày 18/3, Suzuki đã tổ chức một cuộc họp với các cố vấn của mình và quyết định đã đến lúc phải giảm bớt các hạn chế. Nagase, bác sĩ giúp điều phối hoạt động của chính phủ trong phòng chống Covid-19 nói rằng, vào thời điểm đó, các quan chức chưa thực sự hiểu rõ về virus cũng như tốc độ lây lan nhanh chóng của chúng trong cộng đồng. "Hokkaido là ổ dịch lớn đầu tiên của Nhật Bản. Chúng tôi không có đủ dữ liệu và thông tin. Các bác sĩ đều cho rằng chủng virus này cũng như virus gây bệnh cúm mùa ", Nagase nói và bày tỏ sự hối hận khi không kiểm tra ngay từ đầu.

Ngày hôm sau, Thống đốc Suzuki tuyên bố sẽ dỡ bỏ tình trạng khẩn cấp, nhưng yêu cầu người dân nên hạn chế giao tiếp xã hội và nên ở nhà nếu cảm thấy không khỏe. Ông cũng cho biết, vẫn sẽ đóng cửa 34 cơ sở do Chính phủ điều hành cũng như nhiều trường học chưa thể mở cửa trở lại. Ông gọi nó là “Mô hình Hokkaido” - nơi cư dân sẽ có những biện pháp ngăn ngừa lây nhiễm trong khi vẫn tiếp tục các hoạt động kinh tế và xã hội.

Làn sóng lây nhiễm thứ hai?

Các hạn chế được gỡ bỏ ngay trước kỳ nghỉ cuối tuần khiến người dân Hokkaido tràn ra đường và tụ tập tại các quán cà phê ăn mừng kết thúc những ngày bị "giam cầm" kéo dài. “Chính điều này đã khởi đầu cho làn sóng lây nhiễm thứ hai”, Nagase nói.

Một hiện tượng nữa cũng góp phần thúc đẩy làn sóng thứ hai của dịch bệnh, đó là người dân tại các vùng khác của Nhật Bản bắt đầu đến Hokkaido du lịch khi thấy lệnh hạn chế được dỡ bỏ. Một số sinh viên tại các thành phố lớn đã trở về Hokkaido khi các lớp học bị hủy vào tháng 4. Vào thời điểm đó trong năm, nhiều nhân viên, công nhân của các công ty lớn bắt đầu luân chuyển công việc mới. Khi tình trạng khẩn cấp được dỡ bỏ, các doanh nghiệp đã gửi nhân viên mới từ Tokyo và Osaka đến Hokkaido.

Điều đó có khả năng gieo mầm thậm chí lây lan mạnh hơn và chẳng mấy chốc đợt bùng phát thứ hai đã nở rộ. Đến ngày 9/4 chính xác ba tuần sau khi lệnh phong tỏa được gỡ bỏ, số trường hợp mới đã tăng kỷ lục: 18 ca trong một ngày. Hironori Sasada, giáo sư chính trị Nhật Bản tại Đại học Hokkaido cho biết: "Các quan chức Nhật Bản nghĩ rằng những người trở về từ nước ngoài là nguy cơ lây lan nCoV, nhưng không bao giờ nghĩ việc di cư trong nước cũng có thể mang virus trở lại".

Vào ngày 14/4, Hokkaido đã buộc phải thông báo tình trạng khẩn cấp lần thứ hai. Hòn đảo này lúc đó đã báo cáo 279 trường hợp dương tính với virus corona, tăng khoảng 80% kể từ khi Thống đốc dỡ bỏ lệnh phong tỏa đầu tiên chưa đầy một tháng trước đó.

“Các doanh nghiệp đang chuẩn bị cho một đoạn đường dài mới” - Tetsuya Fujiawara, Giám đốc điều hành của Smile Sol, một chuỗi mười nhà hàng quán rượu ở Hokkaido, cho biết.

Bác sĩ Nagase lo lắng Nhật Bản đang không rút được kinh nghiệm từ những sai lầm của Hokkaido. “Tôi là một trong những thành viên của Hiệp hội Y khoa Nhật Bản đã thúc giục chính quyền đất nước này áp dụng các biện pháp mạnh mẽ để ngăn ngừa virus, nhưng vì tình hình kinh tế, rất khó để có thể kéo dài tình trạng khẩn cấp”.

Thủ tướng Shinzo Abe đã thông báo tình trạng khẩn cấp vào hôm 7/4 với 7 quận nhưng không bao gồm Hokkaido. Đến ngày 16/4, ông đã mở rộng tình trạng khẩn cấp toàn quốc, và lưu ý virus có thể lây lan khi người dân di chuyển giữa các quận.

Đầu tháng 5, nước Nhật sẽ kỷ niệm một trong những ngày lễ lớn nhất năm - được gọi "tuần lễ vàng" - là khoảng thời gian người dân đi du lịch khắp đất nước. Các quan chức tại nước này khuyên người dân nên ở trong nhà. Thống đốc của Hokkaido cũng cảnh báo những chuyến đi chơi không cần thiết để phòng Covid-19.

Bác sĩ Kiyoshi Nagase, Chủ tịch Hiệp hội Y khoa Hokkaido thuộc nhóm giúp điều phối phản ứng của Chính phủ với dịch Covid-19 nói rằng ông ước họ đã làm mọi việc khác đi. “Tôi đang cảm thấy rất hối tiếc. Giá như chúng tôi đã không vội vã trong việc dỡ bỏ tình trạng khẩn cấp”.

Giờ đây, câu chuyện của Hokkaido được coi là một “bài học xương máu” đối với các nhà lãnh đạo trên khắp thế giới khi họ đang xem xét việc giảm bớt các biện pháp hạn chế sự lây lan của virus corona. Các chuyên gia nói rằng các hạn chế đã được dỡ bỏ quá nhanh và quá sớm vì áp lực từ các doanh nghiệp địa phương, cùng với cảm giác an toàn sai lầm khi tỷ lệ lây nhiễm giảm xuống.

Theo ông Kazuto Suzuki, Phó Trưởng khoa Chính trị Quốc tế tại Đại học Hokkaido: “Bài học của Hokkaido cho thấy những gì đang xảy ra ở Mỹ khi các bang đang dần dần dỡ bỏ biện pháp giãn cách xã hội là rất nguy hiểm. Tất nhiên, họ không thể đóng giao thông giữa các tiểu bang nhưng cần phải kiểm soát tại chỗ”.

Quận Hokkaido với 5,3 triệu dân này được biết đến với vẻ đẹp núi non hiểm trở và lịch sử lâu đời của nghề nông và đánh cá. Nó cũng là khu vực đầu tiên của Nhật Bản chứng kiến sự bùng phát mạnh của virus corona. Nó rất khác với đảo chính của Nhật Bản, Honshu, và phản ứng của nó với Covid-19 cũng rất khác biệt. Các nhà lãnh đạo của Hokkaido đã hành động sớm và dứt khoát, ngay cả khi Chính phủ quốc gia bị chỉ trích vì hành động quá chậm trong việc ngăn chặn sự lây lan của virus corona. Lúc đó, Nhật Bản vẫn còn tương đối ít trường hợp được xác nhận mắc Covid-19 so với các quốc gia khác - 12.400 trường hợp - nhưng con số này đã tăng hơn gấp đôi trong hai tuần qua, khiến các quan chức y tế quốc tế lo ngại.

Đây là những gì chúng ta biết bây giờ - Ngay cả khi chúng ta đã kiểm soát được làn sóng đầu tiên, chúng ta vẫn không thể chủ quan và thư giãn.