90% vụ tai nạn liên quan tới rượu bia do xe máy gây ra

Ngày 26/7, Ủy ban An toàn giao thông Quốc gia, Hội An toàn giao thông Việt Nam, Hiệp hội Các doanh nghiệp Rượu châu Á Thái Bình Dương (APIWSA) và Diễn đàn Uống có trách nhiệm Việt Nam (VARD) đã phối hợp tổ chức Hội thảo quốc gia “Công bố kết quả Nghiên cứu ảnh hưởng của việc lạm dụng đồ uống có cồn đến hành vi điều khiển mô tô, xe máy tại Việt Nam”

Hội thảo nhằm đánh giá mức độ ảnh hưởng của nồng độ cồn tới mức độ an toàn của người điều khiển xe máy trong điều kiện Việt Nam, góp phần hỗ trợ cho quá trình xây dựng các chính sách nâng cao an toàn giao thông tại Việt Nam.

Tham dự buổi Lễ gồm có Đại diện Lãnh đạo Ủy ban An toàn giao thông Quốc gia và các bộ, ngành liên quan, Lãnh đạo Ban ATGT các tỉnh phía Bắc Việt Nam, các đơn vị nghiên cứu, Hội An toàn giao thông Việt Nam; đại diện WHO, Hiệp hội An toàn đường bộ toàn cầu tại Việt Nam, Lãnh đạo APIWSA, Lãnh đạo Diễn đàn Uống có trách nhiệm Việt Nam, đại diện các cơ quan Báo, Đài TW và các cơ quan đơn vị có liên quan.

Quang cảnh Hội thảo

Sự cần thiết và mục tiêu của nghiên cứu

Theo Tổ chức Y tế thế giới (2012), ở Việt Nam có khoảng 36% người điều khiển xe máy bị phát hiện có nồng độ cồn trong máu (BAC) vượt ngưỡng cho phép, theo UBATGT QG (2016) thì gần 40% các vụ TNGT xẩy ra do người điều khiển phương tiện tham gia giao thông có uống rượu bia. Mặc dù công tác tuần tra xử phạt, tuyên truyền, khuyến khích các dịch vụ lái xe đưa người uống về nhà đã và đang được tăng cường thực hiện, tình trạng uống rượu bia và lái xe (URB-LX) vẫn phổ biến, khiến tình hình TNGT do hành vi này gây ra còn diễn biến phức tạp. Thực tiễn này đòi hỏi phải thực hiện một nghiên cứu toàn diện về hành vi này để làm cơ sở khoa học xây dựng các giải pháp, chính sách hiệu quả.

Nghiên cứu này có 3 mục tiêu: (1) Xác định mối tương quan giữa thói quen uống bia rượu và TNGT trong quá khứ; (2) Xác định mối quan hệ giữa nồng độ cồn trong máu (BAC) và xác suất xảy ra TNGT đối với người điều khiển mô tô, xe máy; (3) Đề xuất các giải pháp có tính mới để cắt giảm TNGT do URB-LX gây ra.

Đối tượng nghiên cứu là người điều khiển phương tiện mô tô, xe máy. Nghiên cứu được tiến hành ở 3 địa phương (Thành phố Hồ Chí Minh, Bình Dương, Hà Nội) từ tháng 5 đến tháng 12 năm 2018.

Các kết quả chính của nghiên cứu

Theo số liệu thống kê của CSGT trên toàn quốc, số vụ TNGT liên quan tới nồng độ cồn 4%, tại Tp. HCM ở mức 5% và tỉnh Bình Dương là 12%. Tuy nhiên số liệu này thấp hơn rất nhiều so với số liệu thống kê TNGT do rượu bia nhập viện tại một số bệnh viện. Nguyên nhân cơ bản của khác biệt trên là do trong nhiều vụ TNGT, tình trạng chấn thương của nạn nhân đã gây khó khăn lớn cho công tác xét nghiệm nồng độ cồn. Nam giới gây ra 80%-90% các vụ TNGT do URB-LX, tai nạn xảy ra vào buổi tối (18h-24h) và cao hơn vào các ngày cuối tuần. Xe máy gây ra 70%-90% các vụ TNGT do URB-LX.

Quan trắc hành vi tại các nhà hàng, quán nhậu cho thấy hành vi URB-LX rất phổ biến bất chấp các quy định luật pháp hiện hành. Tỉ lệ thực khách tự điều khiển phương tiện sau khi uống rượu bia chiếm tỉ lệ 68% (xe máy 62%, ô tô 6%). Khoảng 40% người đi nhậu ra về trong tình trạng bị say: 34% có dáng đi hơi xiêu vẹo, 5% xiêu vẹo. Tỷ lệ vi phạm Luật GTĐB rất cao, cụ thể 36% không bật xi nhan khi sang đường, 26% đi ngược chiều và 17% không bật đèn xe.

Khảo sát, phân tích chuyên sâu tâm lý hành vi người điều khiển xe máy chung cho thấy người đi xe máy tự tiết lộ rằng hành vi URB-LX gây ra khoảng 11-17% các vụ TNGT đối với bản thân họ. Thói quen URB hàng ngày hoặc hàng tuần làm gia tăng hành vi URB-LX. Nam giới và người làm việc thời vụ có xu hướng URB-LX thường xuyên hơn các nhóm khác. Hạn chế trong nhận thức về các tác động của rượu bia lên sức khỏe và khả năng kiểm soát tình huống nguy hiểm khi lái xe làm tăng mức độ thực hiện hành vi URB-LX.

Khảo sát, phân tích tâm lý hành vi các đối tượng bị TNGT do URB-LX cho thấy có một số nhận thức sai lầm của các nạn nhân là: “Tôi nghĩ rằng lái xe máy sau khi uống rượu bia vẫn an toàn như mọi khi” và “Đi quãng đường ngắn nên tôi nghĩ là an toàn”. Những nạn nhân nghĩ mình vẫn “bình thường” đủ khả năng điều khiển xe máy ra về thì lại có tỷ lệ bị chấn thương nặng cao hơn những nạn nhân cảm thấy “không bình thường” hay “bị say”. Gần 2/3 số nạn nhân vẫn tiếp tục từ điều kiển phương tiện ra về sau khi uống rượu bia say mặc dù họ có sự thay đổi nhận thức về các tác hại của hành vi này sau khi bị tai nạn. Do đó, cần áp dụng các giải pháp mạnh tay hơn nữa trong thực tế.

Thực nghiệm trên thiết bị mô phỏng lái xe máy ở Trung tâm Nghiên cứu GTVT Việt Đức cho thấy khi BAC = 20 mg/100 mL thì nguy cơ xẩy ra TNGT cao gấp 3 lần so với trường hợp BAC = 0; khi BAC = 50 mg/100 mL (mức quy định hiện hành) thì nguy cơ xẩy ra TNGT cao gấp 7 lần so với trường hợp BAC = 0.

Đề xuất giải pháp, chính sách có tính đổi mới

Các giải pháp luật pháp: Áp dụng zero BAC đối với người điều khiển xe máy (sửa Nghị định 46 và Luật GTĐB); Tăng cường công tác Kiểm tra nồng độ cồn ngẫu nhiên; Tăng mức phạt tiền và bổ sung các hình phạt mới (Luật xử lý vi phạm hành chính, lao động công ích).

Các giải pháp tuyên truyền, giáo dục: Tuyên truyền qua các nạn nhân từng bị TNGT do URB-LX; Dán poster cảnh báo tại các cơ sở phục vụ rượu bia (nhà hàng, quán nhậu); Tăng cường cảnh báo từ người thân trong gia đình; Chương trình giáo dục cho người tái vi phạm; Sử dụng kết quả của nghiên cứ này để truyền thông thay đổi nhận thức, ý thức và hành vi; Giáo dục về tác hại của hành vi URB-LX và các biện pháp phòng tránh ở nhà trường các cấp.

Các giải pháp về công nghệ & dịch vụ: Tăng cường dịch vụ taxi đưa người uống về nhà an toàn; Khuyến khích sản xuất và tiêu thụ đồ uống có nồng độ cồn thấp hoặc không cồn; Ứng dụng các phần mềm cảnh báo nồng độ cồn trên điện thoại thông minh; Ứng dụng khóa liên động trên phương tiện mô tô, xe máy.

Nghiên cứu và hội thảo do Hiệp hội Các doanh nghiệp Rượu châu Á Thái Bình Dương (APIWSA) và Diễn đàn Uống có trách nhiệm Việt Nam (VARD) hỗ trợ, được Hội An toàn giao thông Việt Nam tổ chức thực hiện. Nội dung của nghiên cứu được thực hiện bởi nhóm nghiên cứu đến từ Trung tâm Nghiên cứu GTVT Việt Đức, Trường Đại học Việt Đức, do TS Vũ Anh Tuấn giám đốc trung tâm làm trưởng nhóm nghiên cứu. Nghiên cứu là một minh chứng cho sự kết hợp hiệu quả giữa các cơ quan quản lý nhà nước, các hiệp hội, sự phát huy trách nhiệm xã hội của các doanh nghiệp và các cơ sở nghiên cứu trong việc thực hiện những dự án phục vụ lợi ích chung của cộng đồng.