“Kỳ tích” giữa đại ngàn

“Đoạn tuyệt” bia, rượu, thuốc lá

Chiều muộn, các tràn lũng, các thửa ruộng hiếm hoi giữa bạt ngàn núi của miền Tây Quảng Trị hiện ra mơ màng trong khói lam chiều. Xa xa, những thửa ruộng vừa qua mùa gặt lơ thơ gốc rạ nom như tấm thảm nâu bắc lối từng bậc một dẫn lên đỉnh núi ủ mây. Len lẩn trong đó là các nếp nhà của người Pa Cô, Vân Kiều nằm mơ màng, trễ nải. Cảnh tượng ấy, dễ gây lòng nhung nhớ cho khách thượng sơn.

Cu Pua là một bản nhỏ thuộc huyện Đakrông, Quảng Trị -  nằm nép mình bên dòng sông Đakrông huyền thoại. Sông chảy qua điệp trùng Trường Sơn, khi về đến Cu Pua thì tỏa xuống như áng tóc trữ tình của người thiếu nữ Vân Kiều quấn quện, ôm ấp bản làng. Người dân Cu Pua từ khi được sinh ra trên nhà sàn cho đến khi về với ông bà tổ tiên thường hướng lên núi chứ chẳng mấy khi ra huyện, thành thử con đường vào bản nhiều chỗ chỉ bé bằng vài bàn tay, lụt trong cỏ tranh cao quá đầu người.

Cả bản Cu Pua có 61 hộ dân với gần 300 nhân khẩu (hầu hết là đồng bào dân tộc Vân Kiều), sống quây quần thành từng cụm bên các sườn đồi. Dọc đường vào bản, hầu như không có sự hiện diện của các quán nhậu, còn tiệm tạp hóa bày bán rất ít các mặt hàng thuốc lá, rượu, bia… Và, có chăng cũng chỉ để phục vụ cho khách qua đường bởi dân bản nơi đây đã “đoạn tuyệt” hoàn toàn với rượu, bia, thuốc lá từ hàng chục năm nay.

Bước chân vào từng ngôi nhà của bà con dân tộc Vân Kiều ở bản Cu Pua, điều dễ dàng nhìn thấy là dòng chữ Bru Vân Kiều “Chõi ngoãi blong tâng dong” (có nghĩa là “Bản không bia, rượu, thuốc lá) được viết ở những nơi dễ nhìn thấy nhất. Đó là lời nhắc nhở con cháu, người thân trong nhà phải tránh xa thứ “chất  độc” vừa tốn kém vừa ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe này.

Trước đây, người dân bản Cu Pua xem thuốc lá, rượu, bia như một vật phẩm không thể thiếu trong các lễ hội, ma chay, đám hỏi, tiệc tùng… Hình ảnh những người đàn ông bên chiếu rượu giữa nhà sàn, trên tay cầm điếu thuốc lá phì phèo nhả khói không xa lạ với đời sống của bà con nơi núi rừng xa xôi, hẻo lánh này. Họ sa vào các cuộc rượu chè thâu đêm suốt sáng, nhiều khi kéo dài cả ngày, cả tuần ròng rã nên việc nương rẫy cũng vì thế mà bê trễ.

Người dân bản Cu Pua quyết tâm nói không với rượu bia, thuốc lá

Đàn bà trong bản cũng không kém cạnh, những tẩu thuốc vẫn thường trực trên môi bất kể cả khi họ lên rẫy làm nương hay quây quần trong nhà trò chuyện với nhau. Rượu vào lời ra, ngập ngụa trong men rượu khiến trai bản nhiều khi không làm chủ được hành vi của mình lại sinh ra tệ nạn trộm cắp, rượu chè. Ly rượu, điếu thuốc cũng là nguyên nhân khiến kinh tế gia đình đi xuống, bất hòa càng thêm chất chồng. Vì thế, đời sống người dân bản Cu Pua vô cùng khó khăn, thiếu thốn, đã nghèo lại càng nghèo thêm.

“Chuyện buồn” của Ê Nót

Trầm ngâm bên ly trà nóng trong tiết trời se se lạnh của mùa đông, Trưởng bản Hồ Ê Nót nhớ lại câu chuyện buồn của mình cách đây 15 năm. Thời đó, Ê Nót cũng là đối tượng nghiện rượu nặng, không ít lần đánh vợ con đến mức phải nhập viện rồi chính anh lại là người đi chăm nom. Cứ thế, Hồ Ê Nót đắm chìm trong men rượu suốt ngày này sang tháng khác, thuốc và rượu được xem như người bạn bất ly thân trong sinh hoạt hàng ngày, cho đến một hôm thấy đứa con khóc ngặt nghèo vì đói thì anh mới sực tỉnh, hạ quyết tâm bỏ rượu, bỏ thuốc để chí thú làm ăn. Nhờ chăm chỉ làm lụng, mới đây Hồ Ê Nót đã cùng người em trai nuôi thành công 50 con dê và 10 con bò chất lượng cao.

Vừa là Trưởng bản, vừa là cán bộ y tế thôn bản, Hồ Ê Nót không quản ngại khó khăn, tích cực đi vận động bà con thôn xóm bỏ rượu bia, thuốc lá, hăng hái sản xuất để cuộc sống ấm no, hạnh phúc hơn. Thời gian đầu, mọi ý kiến, hành động của anh đều bị dân làng phản đối kịch liệt bởi thói quen uống rượu, hút thuốc để xua đi giá rét, sự buồn tẻ đã ăn sâu vào tiềm thức của bà con dân bản rẻo cao này. Họ quan niệm rằng, xưa nay dân bản vẫn hút thuốc, uống rượu nhưng vẫn không hề hấn gì nên nhất định không chịu từ bỏ thói quen. Chỉ đến khi, nhiều người trong bản lần lượt bị các bệnh như dạ dày, lao, phổi, ung thư hành hạ do hút thuốc, uống rượu, thậm chí có người còn tử vong thì bà con mới lo sợ và bắt đầu thay đổi.

Để làm gương cho bà con, trong đám cưới của mấy người em, Hồ Ê Nót tuyệt đối không dọn rượu bia, thuốc lá. Đồng thời, hằng ngày, Ê Nót tìm đến nhà của các già làng, trưởng bản cho đến từng hộ dân để vận động, khuyên nhủ. Anh tâm sự: “Việc vận động bà con từ bỏ rượu, thuốc không thể gói gọn trong ngày một ngày hai được, rất khó để thay đổi nhưng cũng phải làm, từ từ rồi bà con thấy cái lợi là nghe và làm theo mình thôi”. Nhờ nhiệt tình tuyên truyền, Ê Nót giúp dân bản nhận thức được tác hại của thuốc lá và bia rượu như thế nào. Từ đó, bà con bỏ dần rồi đến bỏ hẳn, khi có khách quý hay những ngày lễ tết, cưới hỏi, ma chay… thức uống thay thế được người dân sử dụng là trà, cà phê hay nước ngọt để tiếp đãi, chúc tụng nhau.

Điểm sáng giữa rừng già

Mặc dù là bản nhỏ nhưng Cu Pua thực sự là một bản có nếp sống văn minh, từ già trẻ, gái trai đều không sử dụng rượu bia, thuốc lá mà chăm chỉ làm ăn nên đời sống bà con có nhiều chuyển biến đáng kể. Thanh niên trước đây thay vì uống rượu thì lên nương rẫy hay xuống bếp nấu cơm giúp vợ con, biết dành dụm tiền cho con đi học, nhờ đó mà kinh tế gia đình khá giả hơn nhiều, bệnh tật cũng giảm đi đáng kể. Dần dà, chuyện không uống rượu, hút thuốc đã trở thành luật bất thành văn, không chỉ có phạm vi trong bản mà mọi hoạt động, địa điểm nào cũng được bà con nghiêm túc chấp hành.

Để người dân tuân thủ quy chế và xử lý công bằng với tất cả mọi người, trưởng bản và già làng đã họp bàn để đặt ra những quy định xử phạt những ai hút thuốc, uống rượu. Nếu người nào trong thôn vi phạm sẽ bị phạt 10.000 đồng. Ban đầu chỉ nhắc nhở nhưng tái phạm thì thôn nhất quyết thu tiền, số tiền này cuối năm dùng để mua quà biểu dương những gia đình làm tốt việc nói không với rượu bia, thuốc lá. Anh Hồ Nam nói với vẻ quyết tâm: “Từ khi sinh ra đến giờ em chưa từng đụng đến giọt rượu, bia hay điếu thuốc nào vì nó không có lợi cho bản thân em, toàn chất độc thôi à. Trên tivi, phim ảnh người ta tuyên truyền tác hại nhiều lắm nên em nhất định sẽ không sử dụng”.

Già làng Hồ Văn Chuốp phấn khởi “Trước đây, cả bản triền miên trong cơn say, đám thanh niên không chịu làm ăn nên khó khăn, thiếu thốn lắm. Từ ngày chúng nó bỏ được rượu bia, thuốc lá thì cuộc sống đầm ấm hơn, có của ăn của để, bọn trẻ cũng được học hành, già vui cái bụng lắm”.

Một mùa Xuân nữa đang cựa mình bằng những nụ hoa trắng muốt trên cây trẩu ở đầu bản Cu Pua và cũng là mùa Xuân mà người dân bản Cu Pua đoạn tuyệt hoàn toàn với bia, rượu, thuốc lá… Rời bản Cu Pua, tôi thầm ao ước có thêm nhiều bản làng “ba không” như bản Cu Pua ở vùng cao Quảng Trị. Để đồng bào dân tộc Vân Kiều ở nhiều bản làng mà tôi từng có dịp đi qua không còn khắc khoải trong đói nghèo, lạc hậu… mà một trong những nguyên nhân sâu xa bắt nguồn từ những thói quen xấu là uống rượu, bia và hút thuốc lá.