UBTVQH cho ý kiến về Luật Tổ chức TAND (sửa đổi): Khẳng định Tòa án là cơ quan thực hiện quyền tư pháp

Theo Tờ trình của TANDTC, Luật Tổ chức TAND (sửa đổi) nhằm phù hợp với Hiến pháp mới vừa được thông qua và tinh thần cải cách tư pháp theo Nghị quyết số 49 của Bộ Chính trị. Dự thảo Luật đã quy định những vấn đề hết sức cơ bản như: Vị trí, vai trò, chức năng, nguyên tắc tổ chức, hoạt động của hệ thống TAND; nhiệm vụ, quyền hạn và tổ chức bộ máy của các Tòa án trong hệ thống TAND; địa vị pháp lý của Thẩm phán, các chức danh Thẩm phán; tiêu chuẩn, điều kiện bổ nhiệm Thẩm phán, thủ tục tuyển chọn, bổ nhiệm, miễn nhiệm…

Chủ tịch nước Trương Tấn Sang trao Quyết định bổ nhiệm Thẩm phán TANDTC

Tổ chức Tòa án theo 4 cấp xét xử

Về tổ chức hệ thống TAND, Uỷ ban Tư pháp (UBTP) Quốc hội tán thành với quy định của dự thảo Luật mà TANDTC trình. Theo đó, sẽ tổ chức Tòa án 4 cấp theo thẩm quyền xét xử, không phụ thuộc vào đơn vị hành chính như Nghị quyết số 49-NQ/TW, Kết luận số 79-KL/TW của Bộ Chính trị đã nêu và cụ thể hóa Hiến pháp năm 2013. Cụ thể, tổ chức hệ thống TAND 4 cấp gồm có: TANDTC, TAND cấp cao, TAND cấp tỉnh và TAND sơ thẩm khu vực.

Về thẩm quyền thành lập TAND sơ thẩm khu vực, TAND cấp tỉnh, TAND cấp cao và Tòa án quân sự, đa số ý kiến đề nghị giao thẩm quyền này cho Chánh án TANDTC - người đứng đầu cơ quan thực hiện quyền tư pháp xem xét, quyết định và báo cáo UBTVQH. Bởi lẽ, một trong các nguyên tắc quan trọng nhất về tổ chức và hoạt động của Tòa án trong Nhà nước pháp quyền đó là độc lập tư pháp, đây là nguyên tắc đã được ghi nhận trong Hiến pháp của nước ta. Bên cạnh đó, việc tổ chức công tác xét xử là nhiệm vụ quan trọng mà Quốc hội giao cho Chánh án TANDTC thực hiện.

Tuy nhiên, UBTP cho rằng, cần cân nhắc vì đây là những vấn đề quan trọng thuộc thẩm quyền của Quốc hội hoặc Quốc hội giao cho UBTVQH quyết định, trên cơ sở đề nghị của Chánh án TANDTC.

Liên quan đến cơ chế thi tuyển Thẩm phán được các đại biểu quan tâm, Phó Chánh án TANDTC Nguyễn Sơn cho biết, dự thảo Luật quy định cơ chế kết hợp thi tuyển với tuyển chọn người để bổ nhiệm Thẩm phán, mở rộng nguồn bổ nhiệm Thẩm phán, nhằm nâng cao chất lượng đội ngũ Thẩm phán (Điều 56). Trong quá trình xây dựng Dự án Luật, cũng có ý kiến phản biện về tính khả thi của cơ chế nêu trên và đề nghị chưa đặt ra vấn đề thi tuyển để tuyển chọn Thẩm phán vì thực tiễn hiện nay, việc lựa chọn nhân sự để đề nghị bổ nhiệm Thẩm phán đang gặp khó khăn, nếu đặt thêm điều kiện phải thi tuyển thì có thể làm cho tình trạng thiếu Thẩm phán tại các Tòa án trầm trọng hơn.

Tuy nhiên, TANDTC thấy rằng, việc kết hợp thi tuyển với tuyển chọn Thẩm phán sẽ góp phần nâng cao chất lượng đội ngũ Thẩm phán, bảo đảm lựa chọn được những người thực sự có đức, có tài, có năng lực tham gia công tác xét xử. Bên cạnh đó, việc thi tuyển chỉ đặt ra đối với những người chưa là Thẩm phán mà không đặt ra đối với những người đã giữ chức danh Thẩm phán hiện nay nên sẽ không làm phát sinh một số lượng lớn những người phải tham gia thi tuyển để tuyển chọn Thẩm phán và không phải là một công việc quá sức đối với TANDTC; đồng thời, quy định cơ chế này cũng không làm trầm trọng hơn tình trạng thiếu Thẩm phán.

Một nội dung quan trọng nữa mà dự thảo Luật đề cập đến là bổ sung chức danh Trợ lý Thẩm phán và Trợ giúp viên tư pháp về gia đình và người chưa thành niên. Vì hiện nay, TANDTC đã nghiên cứu và xây dựng Đề án thành lập Tòa GĐ&NCTN để giải quyết các vụ việc về người chưa thành niên tại TAND. Ban soạn thảo Luật cho biết, khi đưa ra lấy ý kiến các chuyên gia tại các cuộc hội thảo trước đó, nội dung này đã nhận được sự đồng tình cao.

Trước yêu cầu đổi mới tổ chức, hoạt động và tăng cường hiệu quả hoạt động của TANDTC đề xuất đổi mới theo hướng, tinh gọn với số lượng Thẩm phán từ 13 - 17 người, là những chuyên gia đầu ngành về pháp luật, có kinh nghiệm xét xử và có uy tín cao trong xã hội. Cùng với đó là việc nâng cấp địa vị pháp lý của Văn phòng TANDTC, trong đó có cơ cấu tổ chức gồm các vụ chuyên môn và các đơn vị làm công tác hành chính - quản trị...; thành lập Tổng cục quản lý Tòa án có nhiệm vụ quản lý biên chế, kinh phí, cơ sở vật chất của các Tòa án, giúp Chánh án TANDTC trong công tác quản lý nhân sự và thực hiện chế độ, chính sách đối với cán bộ Tòa án các cấp. Thành lập Học viện Tòa án để thực hiện tốt hơn công tác đào tạo cán bộ Tòa án và nghiên cứu khoa học xét xử…

Kéo dài nhiệm kỳ Thẩm phán

Về chức năng, nhiệm vụ của TANDTC: Theo quy định tại Điều 104 của Hiến pháp mới và cơ cấu, tổ chức TAND 4 cấp thì TANDTC không thực hiện chức năng xét xử phúc thẩm mà chỉ thực hiện các chức năng giám đốc việc xét xử của các Tòa án khác; xét xử giám đốc thẩm, tái thẩm; tổng kết thực tiễn xét xử; bảo đảm áp dụng thống nhất pháp luật trong xét xử... Vì vậy, TANDTC nhất trí với ý kiến cần quy định cụ thể trong Luật này, nhiệm vụ của TANDTC là xây dựng và phát triển án lệ để cụ thể hóa nhiệm vụ “bảo đảm áp dụng thống nhất pháp luật”.

Còn về nhiệm kỳ của Thẩm phán, UBTP thấy rằng, dự thảo Luật quy định theo hướng tăng thời hạn bổ nhiệm Thẩm phán Tòa án là phù hợp với Nghị quyết số 49 của Bộ Chính trị về cải cách tư pháp. Tuy nhiên, cũng cần phải có lộ trình và xuất phát từ yêu cầu quản lý, đánh giá cán bộ thông qua việc thực hiện nhiệm vụ công tác, xem xét trách nhiệm, đạo đức lối sống… Đa số ý kiến của UBTP cho rằng, đối với Thẩm phán TANDTC là những người có kinh nghiệm xét xử và có uy tín cao trong xã hội thì cần được được bổ nhiệm không kỳ hạn cho đến khi về hưu hoặc chuyển công tác khác. Còn đối với Thẩm phán khác, quy định nhiệm kỳ đầu của Thẩm phán là 5 năm, nếu được tái nhiệm thì nhiệm kỳ tiếp theo là 10 năm.

Phát biểu ý kiến đóng góp, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật Phan Trung Lý  đã đánh giá cao về sự chuẩn bị khá công phu dự thảo Luật (sửa đổi) này của TANDTC. Tuy nhiên, vẫn còn một số vấn đề chưa rõ ràng, cũng cần phải nhìn nhận, đánh giá từ nhiều góc độ khác nhau để quy định cho phù hợp. Và, để làm được điều đó, trước hết phải khẳng định, Tòa án là cơ quan thực hiện quyền tư pháp và làm thế nào để thực hiện quyền tư pháp? Từ nhận thức đó, phải xác định được các cấp Tòa, Thẩm phán độc lập đến đâu, độc lập như thế nào để đưa vào dự thảo Luật các nội dung này cho phù hợp.

Phó Chủ tịch Quốc hội Uông Chu Lưu đề nghị, cơ quan chủ trì soạn thảo tiếp thu ý kiến đóng góp của các đại biểu, mở các hội thảo, hội nghị lấy ý kiến đóng góp của các chuyên gia để hoàn thiện dự thảo Luật, UBTVQH sẽ cho ý kiến một lần nữa trước khi trình Quốc hội cho ý kiến trong kỳ họp tới.