TP.HCM siết chặt chuỗi thủy sản “sạch IUU”: Không để hàng trôi nổi “len” vào chợ đầu mối

Nghĩa vụ chứng minh “hải trình sạch”

Theo ghi nhận của phóng viên, tại các cảng cá trên địa bàn TP.HCM thời gian qua, lực lượng kiểm tra chuyên ngành tăng cường trực 24/24 để giám sát tàu cá ra vào. Mỗi tàu trước khi cập cảng đều được yêu cầu trình thiết bị giám sát hành trình hoạt động liên tục; đối chiếu nhật ký khai thác; khai báo sản lượng đánh bắt theo luật định…

TP. HCM hiện có 1.262 tàu cá nhưng tính đến ngày cuối tháng 10/2025 còn 272 tàu chưa đủ điều kiện hoạt động. Lý do vì chưa gia hạn giấy phép khai thác, chưa hoàn thiện hồ sơ hoặc chưa cập nhật thiết bị theo yêu cầu mới. Việc rà soát và buộc tuân thủ này là bước quan trọng nhằm tránh tình trạng tàu cá “vướng” hồ sơ nhưng vẫn đánh bắt hải sản, dẫn đến nguy cơ vi phạm IUU.

Ngư dân Lê Văn Bảy, một chủ tàu có thâm niên tại Cần Giờ chia sẻ: “Trước đây, tụi tôi chỉ lo đi biển rồi bán hàng ngay trên tàu, ít để ý giấy tờ. Nay nhà nước làm kỹ hơn, tui thấy có phiền chút nhưng nhờ đó an toàn, minh bạch hơn trước”.

Theo Chi cục Thủy sản và Kiểm ngư, khâu bốc dỡ trước đây là nơi tồn tại khá vấn đề khiến cơ quan chức năng không thể chứng nhận nguồn gốc theo luật định. Một số trường hợp tàu không cập cảng chỉ định lại bán cá tôm trực tiếp cho thương lái trên biển… Theo báo cáo, trong 10 tháng vừa qua có hơn 11.300 lượt tàu rời cảng nhưng chỉ gần 10.000 lượt tàu cập cảng.

Để chấn chỉnh, TP.HCM đã công bố danh sách các điểm bốc dỡ hợp pháp; Bố trí tổ kiểm tra liên ngành trực liên tục; Yêu cầu chủ tàu, thương lái ghi chép đầy đủ lượng hàng nhập – xuất; Áp dụng mã số truy xuất ngay khi lô hàng rời cảng.

Tại cảng cá Cần Giờ, hàng chục nhân viên được bố trí tăng cường trong giờ cao điểm để kiểm soát lượng thủy sản từ tàu lên xe tải. Mỗi lô hàng đều phải có biên bản xác nhận nguyên liệu thủy sản theo luật định trước khi được vận chuyển vào các chợ đầu mối.

Các thương lái đều có chung nhận định là giờ làm ăn mọi thứ phải có chứng từ. “Khi minh bạch thì mình cũng yên tâm, hàng đi tới đâu cũng hợp lệ”, một thương lái tâm sự.

Chợ đầu mối, “cánh cửa cuối” phải khép kín quy trình IUU

Chợ đầu mối Bình Điền là nơi tiêu thụ khối lượng lớn thủy sản của TP.HCM đã trở thành trọng điểm kiểm tra. Trước đây, tình trạng hàng trôi nổi “chui” vào nguồn hợp pháp gây khó khăn cho lực lượng chức năng.

Ban Quản lý chợ hiện triển khai các biện pháp mạnh như chỉ tiếp nhận xe chở thủy sản có đủ chứng nhận nguồn gốC; Đối chiếu chứng từ với mã truy xuất được cấp tại cảng… Lập sổ theo dõi từng lô hàng…

Ban đầu một số tiểu thương phản ứng vì quy trình mới chặt chẽ, nhưng sau đó đều đồng thuận. Lý do đơn giản là hàng hóa có chứng nhận rõ ràng thì việc giao dịch với siêu thị, nhà hàng hoặc xuất bán cho đối tác lớn dễ dàng hơn.

Chị Phạm Thị Nga, chủ sạp hải sản lâu năm chia sẻ: “Trước đây, chỉ cần hàng ngon là bán được. Giờ khách hỏi thêm nguồn gốc, có giấy không. Mình buộc phải làm bài bản. Cực hơn một chút nhưng buôn bán ổn định, an toàn”.

Siết quản lý chuỗi cung ứng, giúp doanh nghiệp xuất khẩu giảm rủi ro

Các doanh nghiệp chế biến thủy sản xuất khẩu là đơn vị chịu áp lực lớn nhất từ “thẻ vàng”. Nhiều đơn hàng vào thị trường châu Âu bị kiểm tra rất gắt, khiến chi phí và thời gian tăng đáng kể. Tuy nhiên, các doanh nghiệp tại TP.HCM phản ánh việc thành phố siết mạnh chuỗi cung ứng lại đang giúp họ giảm rủi ro hồ sơ.
Trước đây tồn tại tình trạng doanh nghiệp chuyên xuất khẩu sang EU thường phải trả lại lô hàng cho thương lái vì thiếu chứng nhận theo luật định. Khi siết chặt IUU, hàng từ cảng vào đã có mã truy xuất sạch, doanh nghiệp an tâm hơn rất nhiều.

Do vậy, khi chợ đầu mối và cảng cá quản lý tốt ngay từ đầu, doanh nghiệp sẽ không bị vướng khi làm hồ sơ xuất khẩu. Càng ít rủi ro, càng dễ phục hồi thị trường EU.

Dù kết quả đạt được rất đáng ghi nhận nhưng công tác kiểm soát IUU trong chuỗi cung ứng tại TP.HCM vẫn còn những tồn tại như một bộ phận ngư dân chưa quen ghi nhật ký hoặc ghi không chính xác; Thiết bị giám sát hành trình một số tàu hoạt động gián đoạn… Ngoài ra, một số thương lái nhỏ lẻ vẫn tìm cách bốc hàng tại bãi tư nhân, hệ thống giám sát dữ liệu tại một số điểm thu mua chưa đồng bộ.

Theo Chi cục Thủy sản, thời gian tới thành phố sẽ tiếp tục rà soát, yêu cầu bổ sung hồ sơ đối với từng tàu cá; tăng cường kiểm tra đột xuất tại các điểm bốc dỡ; cũng như đẩy mạnh số hóa dữ liệu theo hướng liên thông giữa các lực lượng.

Việc kiểm soát IUU cần chặt chẽ, lâu dài. Khi các tàu tuân thủ đúng, các lô hàng minh bạch và từng điểm tiêu thụ làm đúng quy trình thì chuỗi cung ứng thủy sản TP.HCM mới thật sự sạch, bền vững và đủ sức cạnh tranh quốc tế.

Một chuỗi thủy sản minh bạch, không vi phạm IUU sẽ giúp ngư dân, thương lái lẫn doanh nghiệp nâng cao vị thế, tiếp cận dễ dàng hơn với thị trường thế giới. Không chỉ là yêu cầu để gỡ thẻ vàng, việc siết chặt chuỗi cung ứng còn khôi phục mạnh niềm tin cho người tiêu dùng trong nước an tâm thưởng thức thực phẩm sạch…

Theo bà Phạm Thị Na, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường TP.HCM, Sở đã chỉ đạo các cảng cá lập danh sách và phối hợp với các địa phương xung quanh để kiểm soát chặt chẽ nhóm tàu né tránh cập cảng chỉ định tại thành phố, chuyển sang các tỉnh lân cận để giảm giám sát. Yêu cầu tất cả chủ tàu thực hiện nghiêm việc khai báo xuất, nhập cảng, phối hợp với các tỉnh bạn để không còn tình trạng ‘né’ kiểm tra.

Ban Chỉ đạo IUU thành phố đã yêu cầu các địa phương tập kết toàn bộ tàu không đủ điều kiện về một khu vực cố định để dễ quản lý; đồng thời giao Bộ đội Biên phòng chịu trách nhiệm giám sát chặt chẽ, không để tàu cá không đủ điều kiện xuất bến.