Hội đồng Thẩm phán TANDTC hướng dẫn xét xử tội cho vay lãi nặng

Nghị quyết 01 đã giải thích rõ: “Cho vay lãi nặng” là trường hợp bên cho vay cho bên vay vay tiền với mức lãi suất gấp 5 lần trở lên mức lãi suất cao nhất quy định tại khoản 1 Điều 468 Bộ luật dân sự. Trường hợp cho vay bằng tài sản khác (không phải là tiền) thì khi giải quyết phải quy đổi tài sản đó thành tiền tại thời điểm chuyển giao tài sản vay.

“Thu lợi bất chính” là số tiền lãi vượt quá mức lãi suất vay cao nhất theo quy định của Bộ luật dân sự và các khoản thu trái pháp luật khác của người vay. Trường hợp thu lợi bất chính là tài sản khác (không phải là tiền) thì phải được quy đổi thành tiền tại thời điểm chuyển giao tài sản vay.

Về nguyên tắc, Nghị quyết 01 nêu rõ: Đối với tội cho vay lãi nặng, khi xét xử cần tuân thủ nguyên tắc cơ bản của pháp luật hình sự và tố tụng hình sự. Cần xem xét áp dụng nghiêm khắc hình phạt tiền là hình phạt chính đối với người thực hiện hành vi phạm tội. Tuy nhiên, trường hợp phạm tội có tính chất chuyên nghiệp, hoạt động dưới hình thức băng, ổ nhóm thì xem xét áp dụng hình phạt tù là hình phạt chính.

Trường hợp hình phạt chính được áp dụng không phải hình phạt tiền, thì phải xem xét áp dụng nghiêm khắc hình phạt bổ sung là hình phạt tiền.

Về vật, tiền liên quan trực tiếp đến tội cho vay lãi nặng, phải tịch thu sung công quỹ Nhà nước đối với khoản tiền, tài sản khác người phạm tội dùng để cho vay; tiền lãi tương ứng mức lãi suất cao nhất theo quy định của Bộ luật dân sự mà người phạm tội đã thu của người vay; tiền, tài sản khác mà người phạm tội có thêm được từ việc sử dụng tiền lãi và các khoản thu bất hợp pháp khác.

Mặt khác, trả lại cho người vay tiền khoản thu lợi bất chính mà người phạm tội thực tế đã thu, trừ trường hợp người vay sử dụng tiền vay vào mục đích bất hợp pháp (như đánh bạc, mua bán trái phép chất ma túy, lừa đảo chiếm đoạt tài sản…) thì khoản tiền thu lợi bất chính bị tịch thu sung quỹ Nhà nước.

Về xác định số tiền thu lợi bất chính để xử lý trách nhiệm hình sự, Nghị quyết nêu rõ: Trường hợp cho vay lãi nặng đã hết thời hạn vay theo thỏa thuận, thì số tiền thu lợi bất chính để xác định trách nhiệm hình sự bao gồm: Tiền lãi và các khoản thu trái pháp luật khác mà người vay phải trả cho người cho vay sau khi trừ đi số tiền lãi tương ứng với mức lãi suất cao nhất theo quy định của Bộ luật dân sự trong cả kỳ hạn vay.

Trong trường hợp chưa hết thời hạn vay theo thỏa thuận mà bị phát hiện, thì số tiền thu lợi bất chính để xác định trách nhiệm hình sự bao gồm: Tiền lãi và các khoản thu trái pháp luật khác mà người vay phải trả cho người cho vay sau khi trừ đi số tiền lãi tương ứng với mức lãi suất cao nhất theo quy định của Bộ luật dân sự tính đến thời điểm cơ quan có thẩm quyền phát hiện và ngăn chặn.

Trường hợp bên vay đã trả tiền trước hạn và các khoản thu trái pháp luật khác, thì số tiền thu lợi bất chính để xác định trách nhiệm hình sự bao gồm: Tiền lãi và các khoản thu trái pháp luật khác mà người vay thực tế đã trả cho người cho vay sau khi trừ đi số tiền lãi tương ứng với mức lãi suất cao nhất theo quy định của Bộ luật dân sự.

Nghị quyết 01 cũng hướng dẫn việc truy cứu trách nhiệm hình sự trong một số trường hợp cụ thể, như: Áp dụng hoặc không áp dụng tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự trong một số trường hợp; hoặc xác định phạm tội chưa đạt…

Đáng chú ý, Nghị quyết nêu rõ: Trường hợp cho vay lãi nặng thực hiện nhiều hành vi khác nhau liên quan đến việc đòi nợ (như: Dùng vũ lực, đe dọa dùng vũ lực, uy hiếp tinh thần, gây thương tích, gây tổn hại sức khỏe hoặc có hành vi khác để lấy tài sản…) thì tùy từng trường hợp họ còn bị xử lý hình sự về tội phạm tương ứng, nếu đủ dấu hiệu cấu thành tội phạm.

Về xác định tư cách tố tụng, người cho vay bị truy cứu trách nhiệm hình sự về tội cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự theo Điều 201 BLHS, thì người vay tham gia tố tụng với tư cách người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan./.