Hội nghị tập huấn chuyên đề về cải cách tư pháp: Đặt mục tiêu năm 2023 hoàn tất xây dựng Tòa án điện tử

Tham dự Hội nghị có các Phó Chánh án TANDTC, các Ủy viên Hội đồng Thẩm phán TANDTC, đại diện UBTP Quốc hội cùng đại diện các đơn vị Tòa án trực thuộc tại các điểm cầu.

Đạt nhiều thành tựu về cải cách tư pháp

Chủ trì và thuyết trình về các nội dung cải cách tư pháp, Chánh án TANDTC Nguyễn Hòa Bình cho biết, thời gian tới sẽ diễn ra hai sự kiện quan trọng là tổng kết 15 năm thực hiện Nghị quyết số 49-NQ/TW của Bộ Chính trị về Chiến lược cải cách tư pháp (CCTP) đến năm 2020 và chuẩn bị Đại hội Đảng lần thứ XIII.

Nghị quyết 49 của Bộ Chính trị đã đặt ra mục tiêu là xây dựng nền tư pháp trong sạch, vững mạnh, dân chủ, nghiêm minh, bảo vệ công lý, từng bước hiện đại, phục vụ nhân dân, phụng sự Tổ quốc. Hoạt động tư pháp mà trọng tâm là hoạt động xét xử được tiến hành có hiệu quả và hiệu lực cao. Sau 15 năm thực hiện, đến nay phải đánh giá, nhìn nhận lại về những kết quả đã thực hiện.

 Thực hiện Nghị quyết 49, các cơ quan tư pháp đã đạt được những thành tựu nổi bật, đó là: Hoàn thiện thể chế, tổ chức bộ máy; xây dựng đội ngũ các chức danh tư pháp ngày càng hoàn thiện; hoàn thiện chế định bổ trợ tư pháp; đầu tư trang thiết bị đảm bảo cho hoạt động điều tra, truy tố và xét xử của các cơ quan tư pháp hoạt động thuận lợi; hợp tác quốc tế được mở rộng và hiệu quả cao; tăng cường giám sát hoạt động tư pháp; tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác tư pháp.

Theo đó, việc hoàn thiện thể chế đã đạt được kết quả khả quan. Hiến pháp 2013 và 70 đạo luật liên quan đến hoạt động tư pháp, quyền con người, công dân được ban hành, sửa đổi, bổ sung. Lần đầu tiên Hiến pháp quy định 9 quyền và nguyên tắc tư pháp. Đó là: Quyền được suy đoán vô tội; quyền được xét xử công bằng; xét xử công khai; xét xử kịp thời trong thời hạn luật định; bảo đảm quyền bào chữa; xét xử độc lập chỉ tuân theo pháp luật; bảo đảm nguyên tắc tranh tụng; trách nhiệm bồi thường của Nhà nước nếu xảy ra oan sai (không phải quốc gia nào cũng có quy định về nguyên tắc này; đặc biệt là Tòa án phải bồi thường); trách nhiệm cung cấp chứng cứ, chứng minh trong dân sự thuộc về đương sự; kiểm soát quyền lực.

Chánh án TANDTC Nguyễn Hòa Bình chủ trì và thuyết trình tại Hội nghị

Trên cơ sở Hiến pháp 2013, bốn hệ thống luật được ban hành. Đó là: Luật Tổ chức của Cơ quan điều tra, Viện Kiểm sát, Tòa án; Luật nội dung gồm BLHS đã được đổi mới (pháp nhân, phòng chống tham nhũng, xóa bỏ một số tội danh), BLDS cũng có nhiều đổi mới, khẳng định vai trò luật gốc để điều chỉnh quan hệ xã hội. Luật hình thức: BLTTHS, BLTTDS, LTTHC được ban hành, có nhiều đổi mới theo hướng đề cao quyền con người, quyền công dân. Luật Bổ trợ Tư pháp: Luật Luật sư, Luật Giám định tư pháp, Luật Công chứng… được ban hành. Hệ thống luật mới được sửa đổi, bổ sung, ban hành đã hình thành cơ bản hành lang pháp lý cho hoạt động tư pháp.

Cùng với đó, việc hoàn thiện tổ chức bộ máy, chức năng, nhiệm vụ của các cơ quan tư pháp đã được thực hiện. Tòa án là cơ quan thực hiện quyền tư pháp, xét xử độc lập và chỉ tuân theo pháp luật;  nhiều quy định về đổi mới phiên tòa đã được ban hành và thực hiện. Năm 2018, Hội đồng Thẩm phán TANDTC đã ban hành nghị quyết về mô hình xét xử mới được dư luận trong và ngoài nước đánh giá cao. Đây là bước tiến dân chủ, tuân thủ nguyên tắc tranh tụng.

Về xây dựng đội ngũ cán bộ, có 10 thành tựu điển hình, bao trùm là đội ngũ cán bộ đông hơn, mạnh hơn, chất lượng và chuyên nghiệp hơn. Các chức danh tư pháp đều đạt trình độ đại học, được tuyển dụng qua kỳ thi tuyển quốc gia. Việc thi tuyển tuy nhỏ nhưng quyết định được chất lượng của đội ngũ cán bộ, đây là vấn đề hết sức quan trọng vì chất lượng cán bộ có tác động tích cực đến chất lượng công tác tư pháp.

Hướng tới Tòa án điện tử

Theo Chánh án, kết quả rõ nét nữa mà chúng ta đã đạt được phải kể đến là cơ sở vật chất được đảm bảo, ngày càng khang trang hơn, tốt hơn; công nghệ thông tin từng bước hoàn thiện và phát triển. Mặc dù trong điều kiện còn khó khăn, tiềm lực kinh tế thiếu nhưng Đảng và Nhà nước đã dành nguồn lực cần thiết cho phát triển tư pháp.

Ngoài ra, vấn đề hợp tác quốc tế cũng đã được Việt Nam tích cực tham gia; uy tín trên trường quốc tế ngày càng tăng cao; hợp tác song phương, đa phương trong xây dựng pháp luật, đào tạo cán bộ, hỗ trợ nguồn lực, trao đổi thông tin ngày càng mở rộng. Việc giám sát của Quốc hội, cơ quan dân cử, lấy phiếu tín nhiệm, chất vấn trước Quốc hội… được tiến hành thường xuyên. Theo quy định của Hiến pháp, Tòa án phải thiết kế chỗ ngồi cho báo chí…Điều đó cho thấy cải cách tư pháp đã có bước chuyển biến vượt bậc.

Quang cảnh Hội nghị

Tuy nhiên, bên cạnh những thành tựu nổi bật, Chánh án Nguyễn Hòa Bình cũng đề cập đến những nội dung nêu trong Nghị quyết 49 nhưng chưa làm được. Đó là: Hoàn thiện thể chế về thi hành án tử hình, hạ tầng pháp lý cho giám định tư pháp còn nhiều bất ổn, tổ chức bộ máy còn nhiều vướng mắc; việc đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao rất nhiều bất cập; yêu cầu cử Thẩm phán tham gia các chế định tư pháp quốc tế, nhưng rất khó để tham gia; cơ sở vật chất có nhiều việc chưa đạt được, nhiều Tòa án trụ sở chưa xây xong…

Những bất cập hiện nay dễ nhận thấy, đó là nền tư pháp còn lạc hậu so với mặt bằng chung của thế giới (xu hướng Tòa án thông minh đã khá phổ biến trên thế giới); mong muốn của người dân nhiều nhưng chưa đáp ứng được (chưa thuận tiện, còn tốn kém); hạn chế của người dân tham gia vào tiến trình tư pháp; niềm tin vào tư pháp chưa cao; nhiều tồn tại trong thi hành án tử hình, giám định tư pháp, chống tham nhũng; mâu thuẫn về chế độ chính sách, điều kiện bảo đảm, áp lực công việc và biên chế.

Về định hướng cải cách tư pháp năm 2021-2030, Chánh án cho rằng: CCTP là xu thế, liên tục, phổ biến ở rất nhiều quốc gia, Việt Nam cũng nằm trong xu thế tất yếu đó. Chánh án so sánh thấy rằng ở các nước khác, Thẩm phán là tầng lớp cao quý, người dân không nghi ngờ quyết định của Thẩm phán, không cần kiểm soát sự liêm chính của Thẩm phán. Quyết định của Thẩm phán ban hành được coi là chân lý.

Do vậy, CCTP cần đẩy mạnh để đáp ứng sự thay đổi của tình hình mới. Hiện nay, vi phạm pháp luật, tội phạm gia tăng, phức tạp nghiêm trọng; dân trí ngày càng cao, nên yêu cầu cao hơn đối với tư pháp. Về kinh tế đã biến đổi, kinh tế số, kinh tế chia sẻ là 2 mảng trống mà luật pháp chưa quy định. Về khoa học pháp lý cũng đặt ra nhiều nguyên tắc áp dụng tiến bộ của thế giới. Nhu cầu về ứng dụng công nghệ thông tin đặt ra mục tiêu năm 2023 hoàn tất xây dựng Tòa án điện tử. Cùng với đó phải tiếp tục đổi mới để hội nhập quốc tế. Các tranh chấp quốc tế xuyên biên giới ngày càng gia tăng, nếu chúng ta không cải cách, không đổi mới sẽ không thể đáp ứng được yêu cầu đặt ra.

Tại Hội nghị, Chánh án cũng đưa ra kinh nghiệm CCTP của một số nước trên thế giới để các Tòa án tham khảo như Trung Quốc, Canada, Singapore... là những nước đã thực hiện rất hiệu quả, thành công trong công tác này.