Tháo gỡ vướng mắc trong xử lý tội phạm xâm hại tình dục trẻ em

Vướng mắc trong xử lý tội phạm xâm hại tình dục trẻ em

BLHS năm 2015 đã đánh dấu bước phát triển mới, tiến bộ trong chính sách hình sự của nước ta. Cũng như hầu hết các quy định khác thì nhóm tội về xâm hại tình dục trong BLHS năm 2015 đã được sửa đổi, bổ sung khá toàn diện nhằm khắc phục những bất cập, khó khăn, vướng mắc trong thực tiễn áp dụng các quy định của BLHS năm 1999.

Cụ thể, BLHS năm 2015 quy định rõ về chủ thể của tội phạm; bổ sung “hành vi quan hệ tình dục khác” đối với một số tội xâm hại tình dục; sửa đổi, bổ sung một số tình tiết định khung tăng nặng đối với nhóm tội này; bổ sung tội sử dụng người dưới 16 tuổi vào mục đích khiêu dâm để xử lý hình sự hành vi lôi kéo, dụ dỗ, ép buộc người dưới 16 tuổi trình diễn khiêu dâm hoặc trực tiếp chứng kiến việc trình diễn khiêu dâm dưới mọi hình thức…

Phát biểu tại buổi tọa đàm, Chánh án TANDTC Nguyễn Hòa Bình cho biết: Thực tiễn xét xử thời gian qua cho thấy, các cơ quan tiến hành tố tụng đã kịp thời phát hiện, khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử nghiêm minh, đúng pháp luật nhiều vụ án xâm hại tình dục phụ nữ, trẻ em, được dư luận đồng tình ủng hộ, qua đó từng bước ngăn chặn loại tội phạm này, góp phần bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của phụ nữ, trẻ em. Hình phạt mà Tòa án áp dụng đối với loại tội phạm này là rất nghiêm khắc. Tuy nhiên, các loại tội phạm này có chiều hướng tăng về tính chất và mức độ nghiêm trọng. Các hành vi hiếp dâm, giao cấu và dâm ô với trẻ em xảy ra còn nhiều và ảnh hưởng nghiêm trọng đến sự phát triển bình thường của trẻ em, trong đó nhiều vụ án gây bức xúc trong dư luận  quần chúng nhân dân.

Điểm vướng mắc trong quá trình xử lý loại tội phạm này là việc phát hiện, thu thập chứng cứ, giám định, chứng minh tội phạm gặp rất nhiều khó khăn do thiếu dấu vết, chứng cứ và đối tượng có hành vi xâm hại. Mặt khác, trẻ em chưa đủ nhận thức để có thể nhận biết đâu là các hành vi xâm hại tình dục; nhiều trẻ bị khủng hoảng tâm lý, trầm cảm nặng sau khi bị xâm hại, nên không thể trình báo với cơ quan chức năng hoặc khai báo không thống nhất; nhiều gia đình không tố giác tội phạm do sợ ảnh hưởng đến tương lai con em hoặc khai báo chậm nên rất khó khăn trong khâu thu thập, đánh giá chứng cứ…Cơ quan chức năng lấy lý do người bị hại khai báo không nhất quán, chứng cứ, dấu vết mờ nên chưa quyết liệt trong khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử vì sợ oan sai.

BLHS năm 2015 tuy đã được sửa đổi, bổ sung khá cụ thể, tạo cơ sở pháp lý cho các cơ quan tiến hành tố tụng trong đấu tranh phòng chống các tội phạm xâm hại tình dục, nhưng vẫn còn có một số quy định mang tính khái quát, định tính, dễ dẫn đến hiểu và áp dụng không thống nhất. Do đó, cần phải có văn bản hướng dẫn bảo đảm áp dụng đúng, thống nhất pháp luật để các quy định mới, tiến bộ của BLHS năm 2015 đi vào cuộc sống.

Thực hiện Nghị quyết số 41 của Quốc hội và Kế hoạch triển khai thi hành BLHS năm 2015, TANDTC đã triển khai nghiên cứu, xây dựng dự thảo Nghị quyết này hướng dẫn áp dụng một số quy định tại Điều 141 về tội hiếp dâm, Điều 142 về tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi, Điều 143 về tội cưỡng dâm, Điều 144 về tội cưỡng dâm người từ đủ 13 đến dưới 16 tuổi, Điều 145 về tội giao cấu hoặc thực hiện hành vi quan hệ tình dục khác với người từ đủ 13 tuổi đến dưới 16 tuổi, Điều 146 về tội dâm ô đối với người dưới 16 tuổi và Điều 147 về tội sử dụng người dưới 16 tuổi vào mục đích khiêu dâm của BLHS.

Quang cảnh buổi tọa đàm

Mọi hành vi dâm ô đối với người dưới 16 tuổi đều phạm tội dâm ô

Theo đại diện Vụ Pháp chế và Quản lý Khoa học TANDTC, dự thảo Nghị quyết đã xác định cụ thể thế nào là hành vi giao cấu; hành vi quan hệ tình dục khác; hành vi dâm ô; hành vi lôi kéo, dụ dỗ, ép buộc người dưới 16 tuổi trình diễn khiêu dâm hoặc chứng kiến việc trình diễn khiêu dâm; Thế nào hành vi xâm hại tình dục cụ thể; hành vi dâm ô quy định tại khoản 1 Điều 146 của BLHS 2015; hành vi lôi kéo, dụ dỗ, ép buộc người dưới 16 tuổi trình diễn khiêu dâm quy định tại khoản 1 Điều 147 của BLHS 2015…

Trong quá trình xây dựng Nghị quyết có ý kiến cho rằng cần phải hướng dẫn tất cả các hành vi tiếp xúc trực tiếp có thâm nhập là “giao cấu”; tiếp xúc trực tiếp nhưng không thâm nhập vào các bộ phận nhạy cảm, riêng tư là “hành vi quan hệ tình dục khác”; hành vi không tiếp xúc về thể chất giữa người phạm tội và bị hại, như khỏa thân, ép buộc khỏa thân… là “dâm ô”.

Tuy nhiên, qua nghiên cứu thấy rằng pháp luật hình sự một số bang của Mỹ thấy rằng hành vi giao cấu cũng được hiểu theo cách truyền thống như dự thảo Nghị quyết. Mặt khác, BLHS Việt Nam và Nghị quyết cũng quy định cụ thể hành vi nào thì bị coi là “quan hệ tình dục khác”, hành vi nào bị coi là dâm ô và hành vi nào bị coi là khiêu dâm. Do đó, nếu giải thích các hành vi “giao cấu”, và “dâm ô” và các hành vi tình dục khác theo quan điểm nêu trên sẽ dẫn đến sự trùng lặp trong các nội dung hướng dẫn của Nghị quyết.

Bên cạnh các nội dung trên, dự thảo Nghị quyết còn hướng dẫn làm rõ một số thuật ngữ khác ảnh hưởng đến việc xác định tội phạm như: Lợi dụng tình trạng không thể tự vệ được của nạn nhân, hành vi trái với ý muốn của nạn nhân hay thế nào là người bị lệ thuộc,…

 Về một số tình tiết định khung hình phạt, dự thảo Nghị quyết tập trung vào hướng dẫn một số nội dung như: Đối với người mà người phạm tội có trách nhiệm chăm sóc, giáo dục, chữa bệnh; có tính chất loạn luân; phạm tội 02 lần trở lên; nhiều người hiếp một người; nhiều người cưỡng dâm một người.

Về độ tuổi trong xử lý hình sự, trong quá trình xây dựng dự thảo Nghị quyết còn có ý kiến cho rằng  cần phải hướng dẫn xác định rõ độ tuổi đồng thuận quan hệ tình dục. Tuy nhiên, BLHS 2015 đã quy định cụ thể rõ quan hệ tình dục với người bị hại ở độ tuổi nào thì phạm tội tương ứng. Theo đó, mọi trường hợp giao cấu hoặc thực hiện hành quan hệ tình dục khác với người dưới 13 tuổi (không phân biệt đồng thuật hay không đồng thuận) đều phạm “Tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi”; mọi trường hợp quan hệ tình dục đồng thuận với người từ đủ 13 tuổi đến dưới 16 tuổi đều phạm tội giao cấu hoặc thực hiện hành vi quan hệ tình dục khác với người từ đủ 13 tuổi đến dưới 16 tuổi; mọi hành vi dâm ô đối với người dưới 16 tuổi đều phạm tội đều phạm tội “Dâm ô”. Đối với các hành vi quan hệ tình dục khác trái ý muốn của nạn nhân thì tùy từng trường hợp cụ thể mà bị xử lý theo các tội tương ứng của BLHS năm 2015.