Đặc sắc Lễ hội Nàng Han

Truyền thuyết Nàng Han

Lễ hội Nàng Han thường diễn ra vào ngày rằm tháng 2 âm lịch hàng năm, tại Khu di tích Đền thờ Nàng Han (xã Mường So, huyện Phong Thổ, tỉnh Lai Châu) với sự tham gia góp hội của 11 thôn, bản và người dân trên địa bàn xã Mường So. Lễ hội nhằm tri ân vị nữ tướng tài ba đã anh dũng đứng lên đánh đuổi giặc ngoại xâm phương Bắc và cầu mong no ấm, mùa màng bội thu, cuộc sống an lành cho người dân.

Theo những câu chuyện mà người già ở Mường So (Phong Thổ, Lai Châu) thường kể cho con cháu, thì Nàng Han được sinh ra trên đất Mường So. Lớn lên trong một gia đình người Thái ở Chiềng Sa (nay là Mường So). Trong tâm linh của khắp xứ Thái, xứ Mường Tây Bắc, Nàng Han là biểu tượng của người con gái tài giỏi và có vẻ đẹp vẹn toàn như hoa ban buổi sớm. Vẻ đẹp ấy đã được khắc họa rằng: “Người đẹp ra suối tắm, cá tìm về xem chân; người đẹp đi lên nương, dâu, lúa tìm về xem tay; người đẹp đi lên rừng, hoa tìm về xem mặt; người đẹp hát trong rừng, chim ngập ngừng lắng nghe; người đẹp bước chân xòe, trai Mường So ngây ngất…”.

Không chỉ có nhan sắc rực rỡ, Nàng Han còn có đôi tay khéo léo, đặc biệt là trong việc kéo sợi, thêu thùa, dệt vải. Khi giặc ngoại xâm kéo đến xâm lược Mường So, Nàng Han đã anh dũng đứng lên kêu gọi trai tráng dựng cờ giết giặc. Thắng trận trở về, nàng được nhân dân trong vùng chào đón và suy tôn là “nữ tướng”.

Một đêm sáng trăng, Nàng Han trút bỏ bộ áo cóm, một trang phục của thiếu nữ Thái, để bay về trời. Bộ váy áo đó đã biến thành dòng suối Mường So mà bất cứ người con gái nào tắm ở đó thì đều có làn da đẹp tựa ban trắng trên rừng, môi đỏ như quả bồ quân… Nhờ dòng suối quý, Mường So nổi tiếng là “Miền gái đẹp”.

Cũng từ đó, các vị vua hay chúa đất ở khắp miền Tây Bắc đều cho người đi tìm những cô gái đẹp ở Mường So mang về dinh thự để xung vào đội múa xòe. Các cô được chọn phải có làn da thật trắng, mái tóc đen nhánh, đôi chân cao thẳng, eo thắt, ngực nở và nhất là gương mặt phải đậm đà, xinh tươi như đóa hoa rừng mới nở.

Riêng các bé gái ở lứa tuổi 12-14 cũng được tuyển chọn như người ta tuyển hoa hậu bây giờ. Nhiều gia đình thấy con em mình đẹp, có khiếu nhảy múa, họ tự tiến cử cho bản, bản tiến cử lên chúa đất để có quyết định cuối cùng. Khi được gia nhập đội xòe, các em sẽ được dạy thêm không chỉ về múa, hát, mà còn là cung cách nói chuyện, mời rượu, tiếp khách chả khác gì người ta dạy cung tần, mỹ nữ trong các triều đại phong kiến xa xưa.

Ngay cả đến những năm đầu thế kỷ 20, Mường So vẫn “vang danh bốn cõi” là “miền gái đẹp”. Không chỉ những chúa đất vùng sơn cước mà quan ta, quan Tây miền xuôi cũng luôn khao khát được một lần diện kiến nét đẹp đến mê hồn của những cô gái với điệu xòe Thái quay cuồng làm nghiêng ngả núi rừng.

Từ đó, vùng đất Mường So, nơi biên cương phía Bắc của Tổ quốc luôn được mệnh danh là “vùng đất của mỹ nhân”. Nhiều người già ở Mường So cũng không thể nào lý giải do đâu mà mảnh đất này sản sinh ra nhiều người con gái đẹp đến mê mẩn lòng người như thế. Rất nhiều thiếu nữ ở đây có nước da trắng, bắp chân thon thả, thắt đáy lưng ong, mái tóc đen tuyền.

Bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa

Được biết, Lễ hội Nàng Han đã từng có nhiều năm bị lãng quên. Đến năm 2008, tỉnh Lai Châu bắt đầu thực hiện chủ trương khôi phục Lễ hội Nàng Han nhằm bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa của các dân tộc Thái trên địa bàn.

Kể từ khi được phục dựng, Lễ hội Nàng Han luôn nhận được sự quan tâm của các cấp, ngành, cùng với sự ủng hộ đông đảo của nhân dân, khu vực đền thờ cũng được tôn tạo uy nghiêm, tạo tiền đề cho xã Mường So quảng bá những nét văn hóa đặc sắc.

Năm nay, Lễ hội Nàng Han được tổ chức trong 2 ngày, 14 và 15/3/2025 (tức ngày 15 và 16/2/2025 âm lịch). Cũng trong dịp này, thừa ủy quyền của Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, đồng chí Trần Quang Kháng – Phó Giám đốc Sở Văn Hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Lai Châu đã trao chứng nhận Lễ hội Nàng Han được đưa vào danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

Theo ông Đặng Xuân Thanh, Chủ tịch UBND xã Mường So, Lễ hội Nàng Han không chỉ là sinh hoạt văn hóa mang tính truyền thống mà còn là dịp để gắn kết giữa các dân tộc trong vùng. Đồng thời, Lễ hội cũng góp phần quảng bá tiềm năng, thế mạnh phát triển du lịch của địa phương, đưa hình ảnh nét văn hóa đặc trưng của vùng đất Mường So đến với đông đảo du khách trong nước và quốc tế, thúc đẩy du lịch phát triển, góp phần thực hiện thắng lợi mục tiêu đưa du lịch trở thành ngành kinh tế quan trọng của địa phương…

Lễ hội Nàng Han thường gồm 2 phần: phần lễ và phần hội. Trong phần lễ, thầy tế sẽ thực hiện cúng và dâng hương tại Đền thờ Nàng Han với vật phẩm gồm thịt lợn, thịt gà, rượu thơm, hương, hoa, quả, trầu, cau do chính dân bản làm ra. Sau khi mọi người từ già đến trẻ hành lễ xong thì đến bên mó nước để lấy nước rửa mặt, cầu bình an, xua đi bệnh tật và những điều rủi ro.

Đến phần hội, người dân được trải nghiệm nhiều các hoạt động phong phú, đa dạng và sôi nổi như: Giao lưu cùng các tiết mục văn nghệ đặc sắc; chiêm ngưỡng nét văn hóa dân tộc qua phần trình diễn trang phục truyền thống; thưởng thức món ăn dân dã ở hội thi ẩm thực, vui chơi kết nối với các hoạt động thể thao, trò chơi dân gian gồm: Đẩy gậy, bắn nỏ, kéo co, tung còn, tó má lẹ, bịt mắt đánh chiêng, én cáy, đi cà kheo...

Đặc biệt, vài năm gần đây, Ban tổ chức lễ hội còn đưa vào nội dung trình diễn trang phục dân tộc, xen kẽ các tiết mục văn nghệ trong phần hội đã tăng thêm sự hấp dẫn cho lễ hội.

Trong ngày diễn ra lễ hội, ngay từ sáng sớm, đông đảo nhân dân từ già đến trẻ trên địa bàn huyện Phong Thổ nói riêng và tỉnh Lai Châu nói chung đã về khu vực đền thờ Nàng Han, nô nức trẩy hội. Những thiếu nữ Thái xinh xắn, rạng rỡ trong những bộ váy cóm duyên dáng uốn mình chơi các trò chơi ném còn, đánh cầu, kéo co. Các chàng trai tràn đầy năng lượng trong các trò chơi đi đẩy gậy, đánh cầu lông gà, ném còn...

Du khách đến với lễ hội cũng được hòa mình vào các trò chơi đông vui, thưởng thức hương vị nhiều món ăn độc đáo, mang đậm phong vị của núi rừng Tây Bắc do chính đôi bàn tay khéo léo của người phụ nữ Thái trắng làm ra.

Theo thời gian, Lễ hội Nàng Han dần trở thành một sinh hoạt văn hóa quan trọng trong đời sống tinh thần của người Thái nói riêng và đồng bào các dân tộc thiểu số sinh sống ở Phong Thổ nói chung. Đồng thời, lễ hội cũng góp phần làm cho vùng đất nằm phía Bắc của tỉnh Lai Châu này càng thêm hấp dẫn và quyến rũ.