Chuyển tư duy từ “chữa bệnh” sang “phòng bệnh từ sớm, từ xa”

Từ “chữa bệnh” sang “phòng bệnh”: Dấu mốc đổi mới tư duy trong chính sách y tế Việt Nam

Dự thảo Luật đề xuất một khung pháp lý toàn diện từ giám sát, phòng chống dịch đến dinh dưỡng, chăm sóc sức khỏe tinh thần và cơ chế tài chính bền vững với mục tiêu nâng cao sức khỏe toàn dân và giảm thiểu gánh nặng y tế lâu dài.

Dự thảo Luật Phòng bệnh được Bộ Y tế chủ trì xây dựng nhằm thể chế hóa đầy đủ đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước về bảo vệ, chăm sóc và nâng cao sức khỏe Nhân dân, theo tinh thần của Hiến pháp, Nghị quyết số 20-NQ/TW (2017) và đặc biệt là Nghị quyết số 72-NQ/TW (2025) của Bộ Chính trị về một số giải pháp đột phá trong công tác y tế.

Theo đó, ngành y tế đang chuyển mạnh từ tư duy “khám bệnh, chữa bệnh” sang “chủ động phòng bệnh”, “phòng bệnh từ sớm, từ xa, từ cơ sở”, coi chăm sóc, nâng cao sức khỏe toàn diện, liên tục theo vòng đời là trọng tâm của chính sách y tế hiện đại.

Phạm vi điều chỉnh và các chính sách lớn của Luật Phòng bệnh

Dự thảo Luật Phòng bệnh quy định về phòng, chống bệnh truyền nhiễm; phòng, chống bệnh không lây nhiễm, các rối loạn sức khỏe tâm thần và các yếu tố nguy cơ khác; dinh dưỡng trong phòng bệnh và các điều kiện bảo đảm để phòng bệnh. Luật áp dụng đối với cơ quan, tổ chức, cá nhân trong nước và nước ngoài tại Việt Nam.

Luật gồm 06 chương, 41 điều, được thiết kế trên cơ sở 05 nhóm chính sách lớn đã được Chính phủ thông qua:

1. Phòng, chống bệnh truyền nhiễm;
2. Phòng, chống bệnh không lây nhiễm;
3. Phòng, chống các rối loạn sức khỏe tâm thần;
4. Dinh dưỡng trong phòng bệnh;
5. Các điều kiện bảo đảm để phòng bệnh.

Khi Luật này có hiệu lực, Luật Phòng, chống bệnh truyền nhiễm năm 2007 sẽ hết hiệu lực. Dự thảo kế thừa 05 điều, sửa đổi 39 điều còn phù hợp của Luật hiện hành, khắc phục những bất cập bộc lộ qua thực tiễn phòng, chống dịch COVID-19, đồng thời bổ sung quy định mới phù hợp với bối cảnh dịch tễ và yêu cầu phát triển đất nước.

Về quy trình xây dựng, Bộ Y tế đã phối hợp chặt chẽ với các bộ, ngành, địa phương, tổ chức, chuyên gia trong và ngoài nước; tiếp thu ý kiến của hơn 220 cơ quan, tổ chức, cá nhân; hoàn thiện hồ sơ trình Chính phủ, được 22/22 thành viên Chính phủ và Thường trực Chính phủ thống nhất thông qua. Ngày 17/9/2025, Thủ tướng Chính phủ đã ủy quyền Bộ trưởng Bộ Y tế ký Tờ trình số 806/TTr-CP trình Quốc hội dự án Luật Phòng bệnh.

Những điểm mới nổi bật của Luật Phòng bệnh

Dự thảo Luật tập trung vào hai nhóm nội dung lớn: nhóm sửa đổi, hoàn thiện từ Luật Phòng, chống bệnh truyền nhiễm và nhóm bổ sung mới, toàn diện về phòng bệnh.

1. Sửa đổi, hoàn thiện các quy định hiện hành:
Luật bổ sung các khái niệm mới để thống nhất cách hiểu như “phòng bệnh”, “rối loạn sức khỏe tâm thần”, “dinh dưỡng trong phòng bệnh”…; quy định rõ chính sách của Nhà nước về phòng bệnh, trách nhiệm của các cơ quan, tổ chức, cá nhân; đồng thời xác định ngày 7/4 hằng năm là “Ngày Sức khỏe toàn dân Việt Nam” nhằm lan tỏa tinh thần chủ động phòng bệnh trong cộng đồng.

Luật quy định cụ thể phân loại bệnh, dịch bệnh truyền nhiễm, thẩm quyền xác định cấp độ dịch, tiêu chí công bố dịch và tiêu chí dịch bệnh vượt khả năng ứng phó của địa phương. Các biện pháp phòng, chống bệnh truyền nhiễm được quy định toàn diện: từ giám sát, cách ly y tế, kiểm dịch, bảo đảm an toàn – an ninh sinh học trong xét nghiệm đến quản lý, sử dụng vắc xin, sinh phẩm và tiêm chủng bắt buộc.

Đặc biệt, Luật nhấn mạnh quyền và nghĩa vụ của cá nhân, tổ chức trong phòng bệnh, bảo đảm tính nhân văn nhưng cũng nghiêm minh trong xử lý các hành vi vi phạm quy định phòng bệnh.

2. Các nội dung bổ sung mới:

• Phòng, chống bệnh không lây nhiễm: Luật lần đầu tiên quy định các biện pháp phòng, chống yếu tố nguy cơ; khám sàng lọc, quản lý điều trị bệnh tại cộng đồng. Đáng chú ý, dự thảo thể chế hóa Nghị quyết 72-NQ/TW về việc “người dân được khám sức khỏe định kỳ hoặc khám sàng lọc miễn phí ít nhất mỗi năm một lần từ năm 2026”.
• Phòng, chống rối loạn sức khỏe tâm thần: Bổ sung mới, thể hiện sự quan tâm đến sức khỏe tinh thần, một cấu phần quan trọng của sức khỏe toàn diện. Luật quy định rõ các yếu tố nguy cơ, phát hiện sớm, phòng ngừa và trách nhiệm của các chủ thể liên quan.
• Dinh dưỡng trong phòng bệnh: Nhấn mạnh dinh dưỡng phải được thực hiện xuyên suốt vòng đời, đặc biệt trong “1.000 ngày đầu đời”, giai đoạn vàng quyết định thể lực, tầm vóc trẻ em. Luật quy định cụ thể dinh dưỡng cho từng nhóm đối tượng: phụ nữ có thai, bà mẹ cho con bú, trẻ dưới 24 tháng tuổi, học sinh, người lao động và người cao tuổi.
• Điều kiện bảo đảm để phòng bệnh: Gồm các chính sách về nghiên cứu, ứng dụng khoa học công nghệ, chuyển đổi số trong phòng bệnh; đào tạo nhân lực; chế độ đối với người làm công tác phòng, chống dịch. Đáng chú ý, Luật quy định thành lập Quỹ Phòng bệnh, quỹ tài chính nhà nước ngoài ngân sách nhằm tạo nguồn lực bền vững cho hoạt động phòng bệnh. Quỹ được hình thành từ nhiều nguồn, trong đó có khoản 2% đóng góp bắt buộc trên giá tính thuế tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc lá, cùng nguồn hỗ trợ ngân sách và đóng góp hợp pháp khác.