Bắc Ninh giữ gìn và phát triển thương hiệu bánh đa nem Thổ Hà

Thổ Hà là làng cổ trù phú ven sông Cầu thuộc phường Vân Hà, tỉnh Bắc Ninh, đây được coi là mảnh đất “địa linh nhân kiệt,” nổi tiếng trong cả nước với nghề làm gốm và nghề làm bánh đa nem, mỳ gạo. Nơi đây có quần thể kiến trúc cổ thuần Việt mang đậm dấu ấn của văn hóa đồng bằng Bắc Bộ.

Làng cổ này từng nổi danh với nghề gốm Bắc, tuy nhiên ngày nay, dấu ấn ấy đã dần lùi vào dĩ vãng. Thay vào đó, nghề làm bánh đa vẫn được người dân nơi đây gìn giữ, truyền nối từ đời này sang đời khác.

Bước chân vào làng, du khách dễ dàng bị cuốn hút bởi hình ảnh những phên bánh đa phơi kín các con ngõ nhỏ, trải dài trên mái nhà, vắt vẻo trên cành cây, và cả không gian ngập tràn mùi thơm đặc trưng của bánh mới.

Thổ Hà chủ yếu sản xuất hai loại bánh: bánh đa dừa và bánh đa nem. Để có được những chiếc bánh đa nem thơm ngon, dẻo dai và giòn đặc trưng, người dân Thổ Hà phải kỳ công trải qua nhiều công đoạn, mỗi bước đều đòi hỏi sự tỉ mỉ và khéo léo.

Để có một mẻ bánh đa ngon, người dân Thổ Hà phải dậy từ 3h sáng. Công đoạn đầu tiên là xay gạo làm bột. Bánh được sản xuất từ gạo tẻ, thường là gạo Khang Dân, vì gạo cho bánh trắng, đẹp tự nhiên, mùi thơm, dẻo. Gạo được vo sạch, ngâm mềm, sau đó đem xay thành bột mịn. Bột gạo được pha với nước theo tỷ lệ phù hợp, tráng đều lên một tấm vải mỏng và phơi dưới nắng cho đến khi khô giòn.

Bánh đa nem khô được cắt thành từng miếng vuông vắn, xếp gọn gàng. Mỗi chiếc bánh đa nem Thổ Hà là kết tinh của sự tỉ mỉ, cẩn thận và cả tâm huyết của những người thợ làng nghề.

Anh Trịnh Đắc Mạnh - Chủ nhiệm HTX Sản xuất bánh đa nem Thổ Hà (phường Vân Hà) cho biết: “Ngoài yếu tố đảm bảo chất lượng, vấn đề đảm bảo vệ sinh ATTP cũng là yếu tố quan trọng để giữ vững thương hiệu, uy tín của bánh đa nem Thổ Hà trên thị trường. Đối với quy trình sản xuất bánh đa nem từ khâu chọn, bảo quản nguyên liệu ban đầu đến khâu sản xuất, phơi nắng, đóng gói đều phải tuân thủ quy định về vệ sinh ATTP, đủ tiêu chí lành, sạch, dai, giòn khi khách hàng sử dụng sản phẩm”.

Ưu điểm của bánh đa nem Thổ Hà là chiếc bánh không quá dày hay quá mỏng, mềm dẻo rất dễ cuốn, khi ngâm vào nước vẫn dai chứ không bị bở nát. Cùng với đó, dân làng “nói không” với chất phụ gia nên sản phẩm bảo đảm an toàn vệ sinh thực phẩm. Ban đầu, bánh chỉ bán trong làng, trong xã, rồi dần dần, tiếng đồn vang xa, bánh đa nem Thổ Hà giờ đây hiện diện ở khắp các chợ, cửa hàng hay siêu thị, từ thành thị đến nông thôn.

Những ngày lễ, Tết, cả làng Thổ Hà nhộn nhịp bởi những chuyến xe bốc hàng đem đi phân phối hàng cho thị trường cả nước. Mùa làm bánh bận rộn nhất ở đây kéo dài từ tháng 9 cho đến tháng 2 năm sau.

Sản phẩm ẩm thực được tạo nên từ đôi bàn tay khéo léo, từ mồ hôi công sức của những người con vùng đất cổ Thổ Hà không chỉ được thị trường trong nước ưa chuộng, hiện nay đã có một số doanh nghiệp ký hợp đồng đặt hàng xuất khẩu sang các nước như: Đài Loan, Hàn Quốc, Nhật Bản…

Nghề làm bánh đa không lưu giữ hương vị truyền thống Thổ Hà, mà còn mang lại thu nhập ổn định cho người dân. Trong năm 2024, làng nghề truyền thống làm bánh đa nem Thổ Hà đã thu hút hơn 32% tổng số hộ với khoảng 800 lao động tham gia làm bánh đa nem, bánh đa nướng.

Theo lãnh đạo phường Vân Hà, hiện làng Thổ Hà có hơn 300 trăm hộ làm bánh đa. Trung bình mỗi ngày, một hộ trong làng sản xuất khoảng 250 - 300 kg gạo, mang lại thu nhập từ 8 - 10 triệu đồng/người/tháng. Thổ Hà cũng là điểm đến cho những khách du lịch, nhà nghiên cứu về văn hóa, làng nghề.

Ngày 27/6/2025, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã ban hành Quyết định số 2211/QĐ-BVHTTDL, chính thức đưa nghề thủ công truyền thống – Nghề làm bánh đa nem Thổ Hà (phường Vân Hà, tỉnh Bắc Ninh) vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

Đối với người dân Thổ Hà, danh hiệu đạt được không chỉ là niềm tự hào, minh chứng cho truyền thống làng nghề lâu đời, mà còn trở thành động lực để họ tiếp tục gìn giữ và phát triển nghề làm bánh đa nem theo hướng bền vững.

Đây cũng là cơ hội để địa phương đẩy mạnh xây dựng nông thôn mới, đồng thời bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa đặc sắc của quê hương. Nhiều du khách đã tìm đến để tham quan, khám phá quy trình làm bánh và trực tiếp trải nghiệm nét văn hóa đặc trưng của vùng quê này.

Với những giá trị độc đáo và ý nghĩa to lớn, bánh đa nem Thổ Hà đã trở thành niềm tự hào của người dân nơi đây và là món quà ẩm thực đặc biệt dành cho du khách khi đến với mảnh đất địa linh nhân kiệt này.