Xây dựng văn hóa giao thông: Những rào cản cần vượt qua

Rào cản trong việc hình thành văn hóa giao thông

Tại Việt Nam, không thể phủ nhận rằng ý thức chấp hành luật lệ giao thông của của đa phần người dân rất tốt, nhưng vẫn còn một bộ phận không nhỏ ý thức chấp hành chưa cao. Các hành vi như phóng nhanh vượt ẩu, vượt đèn đỏ, lấn làn, đi ngược chiều, điều khiển xe máy không đội mũ bảo hiểm, hoặc thậm chí đi trên vỉa hè... diễn ra phổ biến đến mức trở thành những hình ảnh xấu xí, tạo nên mảng tối trong bức tranh văn hóa giao thông hiện nay.

Chị Hoàng Hải L. (43 tuổi, Nguyễn Trãi) cho biết: “Là nhân viên làm việc giờ hành chính. Mỗi ngày tôi đều ra khỏi nhà từ 7h30 sáng. Thời điểm này thật kinh khủng vì quá tắc đường. Trời vừa nắng nóng vừa bụi nên tôi chỉ muốn đi thật nhanh đến công ty. Đôi khi tắc quá tôi cũng phải leo vỉa hè đi để kịp giờ chấm công vào làm chứ cứ đứng đợi thì chẳng biết bao giờ mới tới nơi”.

Hay như anh Hà Quang T. (45 tuổi, Thanh Xuân) chia sẻ: “Tôi đã sống và làm việc tại Hà Nội đến nay được 20 năm rồi nhưng giao thông ở đây thực sự hỗn loạn. Nhất là những lúc cao điểm thì xe nào xe nấy mạnh ai người ấy chạy. Ô tô đi hết làn của xe máy, xe buýt đi ẩu, tạt đầu. Rồi còn có người tùy tiện rẽ, tùy tiện đi theo sở thích gây ra ùn tắc kéo dài, khổ sở vô cùng”.

Không khó để chúng ta bắt gặp tại các ngã ba, ngã tư vào giờ cao điểm, nhiều người tranh thủ lúc dừng đèn đỏ để sử dụng điện thoại. Họ có thể nhắn tin, lướt mạng xã hội, thậm chí chăm chú xem video mà không quan sát đèn đã chuyển xanh. Thói quen tưởng như vô hại này làm chậm dòng lưu thông và tiềm ẩn nguy cơ va chạm do người điều khiển mất tập trung. Đáng lo ngại là hành vi này không chỉ phổ biến ở giới trẻ mà còn lan rộng trong nhóm trung niên, cho thấy việc sử dụng điện thoại đã trở thành một phản xạ vô thức, kể cả trong những tình huống cần sự tập trung cao độ như khi đang tham gia giao thông.

Bên cạnh yếu tố con người, hệ thống hạ tầng giao thông cũng đang là rào cản lớn. Nhiều tuyến đường xuống

cấp, thiếu đèn tín hiệu hoặc biển báo không rõ ràng, bố trí sai vị trí gây khó khăn cho người đi đường và tăng nguy cơ va chạm.

Mặc dù trong nhiều năm qua, các cấp, ngành đã tích cực triển khai nhiều chương trình nhằm xây dựng văn hóa giao thông, nhưng thực tế, tình trạng vi phạm luật giao thông vẫn diễn ra hằng ngày. Việc thiếu ý thức, thiếu đạo đức khi tham gia giao thông đang trực tiếp góp phần gây nên ùn tắc, tai nạn, thậm chí mất mát lớn về người và tài sản. Theo Cục Cảnh sát giao thông, Bộ Công an, hành vi không chấp hành đúng quy định là nguyên nhân chính dẫn đến hàng loạt vụ tai nạn nghiêm trọng.

Chỉ tính riêng năm 2024, cả nước xảy ra hơn 21.500 vụ tai nạn giao thông đường bộ, cướp đi gần 10.000 sinh mạng và khiến hơn 16.000 người bị thương. Năm 2023, con số này thậm chí còn cao hơn, với hơn 22.000 vụ, hơn 11.600 người thiệt mạng và gần 15.300 người bị thương. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) ước tính, mỗi năm tai nạn giao thông gây thiệt hại tương đương khoảng 2,9% GDP của Việt Nam, tức gần 400 tỷ đồng mỗi ngày – một con số đáng báo động.

Xây dựng văn hóa giao thông không chỉ là lời kêu gọi mang tính hình thức, mà cần được xem là giải pháp gốc rễ, bền vững trong nỗ lực giảm thiểu tai nạn. Khi mỗi người dân tự giác tuân thủ luật lệ như đi đúng làn đường, dừng đúng vạch, không sử dụng điện thoại khi điều khiển phương tiện, đội mũ bảo hiểm đúng cách…, không chỉ giúp bảo vệ chính mình mà còn góp phần xây dựng môi trường giao thông an toàn, văn minh cho cộng đồng.

Định hình chuẩn mực văn hóa tham gia giao thông

Xuất phát từ thực tế nêu trên và để dần định hình chuẩn mực văn hóa giao thông, với mục tiêu hướng tới giảm tai nạn giao thông, để người dân ra đường an toàn, Chính phủ đã ban hành nhiều chính sách để thực hiện, trong đó có Nghị định 168/2024/NĐ-CP, quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực trật tự, an toàn giao thông đường bộ; trừ điểm, phục hồi điểm trong giấy phép lái xe.

Trả lời báo Nhân Dân cho biết, Đại tá Nguyễn Quang Nhật, Trưởng phòng Hướng dẫn tuyên truyền, điều tra, giải quyết tai nạn giao thông, Cục Cảnh sát giao thông thông tin cho biết, Nghị định 168 ban hành với nhiều hành vi tăng nặng mức xử phạt đã tác động sâu sắc đến nhận thức, nâng cao đáng kể ý thức của người tham gia giao thông. Người tham gia giao thông đã tự giác chấp hành đèn tín hiệu giao thông kể cả khi không có cảnh sát giao thông kiểm tra, kiểm soát; nhất là ở các thành phố lớn như Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh… Bước đầu hình thành văn hóa khi tham gia giao thông, tạo hình ảnh giao thông, đô thị văn minh với bạn bè thế giới, được người dân ủng hộ.

Nhìn sang các quốc gia khác, chúng ta có thể thấy tình trạng tai nạn giao thông cũng là vấn đề đáng lưu tâm. Điển hình như ở Nhật Bản trong giai đoạn đang phát triển tương tự như Việt Nam hiện nay, số người chết vì tai nạn giao thông cũng khá cao, hơn chục ngàn người mỗi năm. Nhưng giờ đây tại Nhật Bản, những khu vực xa xôi nhất hạ tầng cũng đã ổn định, có vạch sơn, biển báo... Học sinh, từ mẫu giáo người Nhật đã giáo dục an toàn giao thông, người Nhật rất coi trọng giáo dục ý thức giao thông, xem đây là một trong những điểm tốt nhất để xây dựng ý thức thượng tôn pháp luật cho công dân. Bởi hoạt động giao thông và giáo dục an toàn giao thông rất trực quan và có thể thực hành ngay: đèn đỏ phải dừng, đi trên vỉa hè, trên phương tiện công cộng...

Người Nhật đã xây dựng văn hóa giao thông hàng chục năm, từ những năm 1960 cho đến nay là gần 60 năm, nhưng họ vẫn tiếp tục duy trì như vậy chứ không phải đạt ngưỡng thì dừng lại. Học sinh mẫu giáo cũng tiếp tục được giáo dục như thế cho đến trung học, đến khi lấy bằng lái xe.

Từ kinh nghiệm đó cho thấy, việc xây dựng văn hóa giao thông phải được hình thành từ gia đình, nhà trường, xã hội. Song, để được làm được điều đó, không thể thiếu công tác tuyên truyền, phổ biến, giáo dục các quy tắc tham gia giao thông an toàn từ nhà trường, phối hợp cơ quan chức năng cảnh báo và xây dựng văn hóa giao thông, đặc biệt cho nhóm đối tượng là thanh, thiếu niên. Văn hóa giao thông cần trở thành chuyên đề giảng dạy trong học đường, giáo dục cho các em học sinh. Nhưng hơn hết nếu mỗi người lớn vẫn cần trở thành tấm gương về chấp hành luật giao thông cho con em, học trò của mình thì mọi bài học, bài giảng chỉ là lời nói suông.

Thời gian gần đây, nhờ sức lan toả mạnh mẽ của mạng xã hội, chúng ta được biết thêm nhiều hơn về hình ảnh đẹp về văn hóa tham gia giao thông. Đó là hình ảnh người cảnh sát giao thông dẫn người già qua đường; là hình ảnh những người điều khiển ô tô, xe máy dừng đỗ thẳng tắp trước vạch quy định, đi đúng tín hiệu đèn báo; là hình ảnh những em nhỏ cúi đầu cảm ơn vì được nhường đường; hay chỉ đơn giản là hình ảnh những bác tài vui vẻ bắt tay nhau giảng hòa sau những vụ va chạm nhỏ,…Tin rằng, trong tương lai những hình ảnh đẹp ấy sẽ được nhân rộng, lan tỏa hơn nữa, để văn hóa tham gia giao thông sẽ ăn sâu vào trong hành động, hình thành thói quen hàng ngày của mỗi người.

Theo Ủy ban An toàn giao thông quốc gia, văn hóa giao thông là tự giác chấp hành trật tự an toàn giao thông, ngăn chặn các hành vi gây nguy hiểm cho người tham gia giao thông, tôn trọng, nhường nhịn người khác, tận tình giúp đỡ người tham gia giao thông gặp hoạn nạn, giúp đỡ người tàn tật, trẻ em, người cao tuổi để hướng tới một xã hội giao thông an toàn, thân thiện.

Đặc biệt, năm 2025 Ủy ban An toàn giao thông quốc gia đã xây dựng kế hoạch Năm An toàn giao thông 2025 với chủ đề "Hành trình an toàn, kiến tạo tương lai".

Năm An toàn giao thông 2025 đặt ra những mục tiêu lớn trong đó đặc biệt nhấn mạnh về tính tự giác chấp hành pháp luật và xây dựng văn hóa giao thông an toàn. Điều này càng cho thấy sự quyết tâm của cả hệ thống chính trị hệ thống chính trị trong công tác bảo đảm trật tự an toàn giao thông.

Có thể nói, văn hóa giao thông là một trong những mục tiêu quan trọng trong quá trình xây dựng đất nước. Xây dựng và hoàn thiện văn hóa giao thông là một quá trình lâu dài, đòi hỏi có sự kết hợp nhiều điều kiện, nhiều yếu tố chủ quan và khách quan với nhau. Khi đã xây dựng và hoàn thiện văn hóa giao thông, nó sẽ trở thành biện pháp hữu hiệu nhất trong việc đảm bảo trật tự và an toàn giao thông.