Hà Nội, TP HCM cần khung pháp lý riêng cho phát triển đường sắt đô thị

Nhiều khó khăn, thách thức

Phát biểu khai mạc Hội thảo, Chủ tịch UBND TP Hà Nội Trần Sỹ Thanh nhấn mạnh, TP Hà Nội và TP Hồ Chí Minh đã và đang dành nguồn lực để đầu tư xây dựng các dự án ĐSĐT. Tuy nhiên, quá trình triển khai còn gặp nhiều khó khăn, thách thức, đòi hỏi phải tiếp tục nghiên cứu các giải pháp, hoàn thiện cơ chế, chính sách; tìm hiểu, học tập những kinh nghiệm, phương thức mới, “đột phá” nhằm triển khai đồng bộ và sớm hoàn chỉnh mạng lưới ĐSĐT theo Kết luận số 49-KL/TW ngày 28/2/2023 của Bộ Chính trị về định hướng phát triển giao thông vận tải đường sắt Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045, đáp ứng sự nhu cầu và mong mỏi của người dân hai TP.

Theo Chủ tịch UBND TP Trần Sỹ Thanh, cùng với xu thế phát triển, giao thông công cộng ngày càng có vai trò quan trọng, nhất là đối với các đô thị lớn như Hà Nội và TP Hồ Chí Minh, trong đó, hệ thống ĐSĐT được coi là trục “xương sống” của mạng lưới kết cấu hạ tầng giao thông. “Việc đầu tư sớm, vận hành hiệu quả hệ thống ĐSĐT sẽ nâng cao tỷ trọng vận tải hành khách công cộng, giảm phương tiện giao thông cá nhân, từ đó đem lại hiệu quả tích cực trong phát triển kinh tế-xã hội, giảm thiểu ô nhiễm môi trường, ùn tắc và tai nạn giao thông…”, ông Trần Sỹ Thanh cho hay.

Cùng quan điểm, ông Bùi Xuân Cường, Phó Chủ tịch UBND TP Hồ Chí Minh cho rằng: “Đây là thách thức vô cùng to lớn đối với các cấp ủy Đảng, chính quyền và toàn thể nhân dân ở hai TP. Nếu tiếp tục triển khai với cách làm tương tự như trong thời gian 20 năm qua, thì chắc chắn không thể thực hiện được mục tiêu này”, ông Bùi Xuân Cường khẳng định.

Để thực hiện được mục tiêu tại Kết luận số 49-KL/TW, đòi hỏi hai TP phải quyết tâm lãnh đạo để thực hiện quyết liệt, toàn diện, mạnh mẽ và đột phá trên các lĩnh vực liên quan; có sự phối hợp để triển khai hiệu quả trong công tác quy hoạch, chỉnh trang đô thị gắn với mô hình TOD (mô hình phát triển đô thị gắn kết với giao thông công cộng); huy động nguồn lực, công tác thu hồi đất, bồi thường giải phóng mặt bằng, tái định cư, kể cả khu vực phụ cận để triển khai TOD, về việc lựa chọn công nghệ, về mô hình tổ chức, quản lý và triển khai các dự án Metro.

Đường sắt đô thị- ngành đặc biệt chiến lược

Dẫn tính toán của Forbes, GS Vũ Minh Khương - Trường Chính sách công Lý Quang Diệu cho biết, tắc nghẽn giao thông mỗi năm gây thiệt hại 11 tỷ USD cho TP New York; 8,2 tỷ cho TP Los Angeles; 7,6 tỷ cho TP Chicago. Với Hà Nội và TP Hồ Chí Minh, tổn thất này ước tính tối thiểu lên đến 2- 3 tỷ USD mỗi TP.

Từ kinh nghiệm quốc tế, GS Vũ Minh Khương đưa ra một số đề xuất về ưu tiên hành động cho Hà Nội và TP Hồ Chí Minh, trong đó có việc mỗi TP nên bắt tay vào 1- 2 tuyến thử nghiệm với các tiêu chí như: tính khả thi cao, tác động lớn, tốn phí thu hồi đất thấp... Thời gian hoàn tất các dự án thử nghiệm này là trước 2030, chú trọng 3 tiêu chí lớn là chất lượn, giá thành, tiến độ thực hiện.

Đặc biệt, GS Vũ Minh Khương cho rằng, Việt Nam cần coi ĐSĐT là ngành đặc biệt chiến lược, không thua kém ngành bán dẫn; đầu tư vào phát triển nguồn nhân lực, công nghiệp phù trợ, năng lực hợp tác quốc tế. Trình độ quản lý các dự án lớn cần được coi là ưu tiên hàng đầu. “Các cơ quan trung ương cần huy động đội ngũ tinh nhuệ nhất để tư vấn và hỗ trợ hai TP, để Việt Nam có những bước tiến vượt bậc trong phát triển ĐSĐT trong các năm tới”, ông nói.

Khung pháp lý mới “may đo” riêng cho Hà Nội và TP Hồ Chí Minh

Chủ tịch Viện Nghiên cứu quy hoạch và phát triển Đặng Huy Đông cho rằng, mục tiêu “hoàn chỉnh mạng lưới ĐSĐT tại TP Hà Nội và TP Hồ Chí Minh vào năm 2035”, theo quy hoạch phê duyệt là khoảng 200km mỗi TP được nêu tại Kết luận số 49-KL/TW là nhiệm vụ rất khả thi nếu có tư duy mới thực sự đột phá, cùng một khung khổ pháp lý mới, “may đo” riêng cho Hà Nội và TP Hồ Chí Minh, vượt trội so với các quy định về quy hoạch, đất đai, đầu tư, tài chính, xây dựng, giao thông, doanh nghiệp, tiêu chuẩn, quy chuẩn… tiệm cận với cơ chế phổ biến của các nước đã phát triển thành công hệ thống Metro/TOD.

Ông Đông đề xuất cho phép hai TP được phát hành trái phiếu địa phương, trái phiếu công trình hoặc các hình thức huy động vốn hợp pháp khác vượt khung trần nợ công áp dụng cho TP theo từng năm và trong cả giai đoạn đến năm 2035 đảm bảo đủ nguồn vốn cần thiết cho dự án phát triển hệ thống Metro 200km. Đồng thời, dành 1 tỷ USD (vốn mồi), trong đó 50% ngân sách TP và 50% sử dụng ngân sách hỗ trợ của Trung ương để thực hiện dự án thí điểm (cho 1 tuyến có chiều dài khoảng 10km) theo mô hình sandbox, áp dụng các cơ chế đặc thù để rút kinh nghiệm hoàn chỉnh cơ chế và luật hóa các cơ chế này để áp dụng cho toàn bộ dự án 200km.