Cần có hướng dẫn về áp dụng tập quán pháp vào giải quyết vụ việc dân sự

Quang cảnh buổi hội thảo

Hội thảo đã thu hút các Thẩm phán Tòa án khu vực Berlin Đức và các chuyên gia Việt Nam và các Thẩm phán Tòa án tham gia.

Ông Trần Văn Thư, Vụ trưởng Vụ hợp tác quốc tế TANDTC cho biết, Hội thảo là hoạt động rất có ý nghĩa trong bối cảnh hệ thống TAND đang nỗ lực tiến hành cải cách, hoàn thiện hệ thống tư pháp và pháp luật.

Nghị quyết số 48-NQ/TW ngày 24/5/2005 của Bộ Chính trị về chiến lược xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam đến 2010 và định hướng đến 2020 đã xác định một trong những vấn đề trọng tâm của công tác xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam là phải “xuất phát từ thực tiễn Việt Nam, đồng thời tiếp thu có chọn lọc kinh nghiệm quốc tế về xây dựng và tổ chức  thi hành pháp luật; kết hợp hài hòa bản sắc văn hóa, truyền thống tốt đẹp của dân tộc và tính hiện đại của hệ thống pháp luật”. Nghị quyết số 48-NQ/TW  đã nêu rõ phải “hoàn thiện pháp luật về hợp đồng theo hướng tôn trọng thỏa thuận của các bên giao kết hợp đồng, không trái đạo đức xã hội, không xâm phạm trật tự công cộng, phù hợp với tập quán, thông lệ quốc tế”.

Tại Việt Nam, việc áp dụng tập quán pháp đã có lịch sử hình thành và phát triển lâu dài qua các thời kỳ lịch sử. Tuy nhiên, hiện nay, cơ sở pháp lý cho việc công nhận và áp dụng tập quán còn không ít hạn chế. Hơn nữa, việc áp dụng tập quán trong thực tiễn xét xử cũng gặp không ít khó khăn. Mặc dù, tập quán không phải là một vấn đề mới ở Việt Nam, bên cạnh những ưu điểm, các quy định hiện hành liên quan đến tập quán pháp còn bộc lộ một số hạn chế cơ bản, đó là: thiếu những quy định cần thiết; còn nhiều quy định chưa rõ ràng, và còn có những quy định chưa hợp lý.

Quy định về áp dụng tập quán vào giải quyết vụ việc dân sự đã có từ lâu. Tuy nhiên, chưa có việc tổng kết kinh nghiệm áp dụng tập quán vào xét xử. Quy định mới của pháp luật về việc Tòa án không được quyền từ chối giải quyết vụ việc dân sự với lý do chưa có luật áp dụng càng đòi hỏi phải tăng cường việc nghiên cứu, hướng dẫn áp dụng tập quán vào xét xử.

Tại Hội thảo các đại biểu phía Việt Nam tích cực tham gia trao đổi, thảo luận, đặc biệt tập trung vào những khó khăn, vướng mắc trong quá trình áp dụng tập quán vào công tác xét xử của mình.  Các đại biểu đã làm tập trung thảo luận những vấn đề liên quan đến những tập quán được điều chỉnh trong BLDS; những quy định mới trong áp dụng tập quán trong xét xử, và quá trình áp dụng các tập quán trong thực tiễn xét xử.

TS Nguyễn Hải An, TAND cấp cao tại Hà Nội cũng đã nêu ra một số những tập quán tại một số vùng miền hiện nay đang có sự xung đột pháp luậ như: tranh chấp theo con theo họ mẹ hay bố; chia tài sản cho người chết; đòi lại nhà sau thời gian du cư đi nơi khác; ly hôn từ hậu quả tảo hôn mà không có đăng ký kết hôn… 

Các chuyên gia của Đức cũng đã thảo luận và chia sẻ những kinh nghiệm trong quá trình áp dụng luật tục, tập quán ở Đức cũng như đề xuất quan trọng trong áp dụng tập quán tại Việt Nam.

Hiện nay, tập quán được nhiều quốc gia công nhận là một hình thức pháp luật và được nhà nước bảo đảm thực hiện. Trên thực tế, việc sử dụng tập quán có ý nghĩa tích cực khi nó có khả năng thay thế sự điều chỉnh của pháp luật trong những phạm vi nhất định, trong một số quan hệ xã hội, đồng thời tập quán còn có vai trò bổ sung cho pháp luật trong những điều kiện nhất định. Khi tập quán được coi như một nguồn luật thì đó là tập quán pháp. Tập quán pháp có thể là nguồn của pháp luật nội dung, cũng có thể là nguồn của pháp luật tố tụng. Nội dung của tập quán pháp chứa đựng hoặc là những quy định về xử xự hoặc là những quy định về xử lý nhưng có ý nghĩa giống nhau là rút ra được những kết luận, và cuối cùng là những phán quyết.

Vì vậy những kinh nghiệm mà các đại biểu về tập quán và việc áp dụng tập quán vào công tác giải quyết các vụ án của các Thẩm phán Đức như thế nào. Các đại biểu cho rằng cùng với kết quả của hội thảo này, cần có chương trình nghiên cứu sâu hơn, toàn diện hơn để tiến tới xây dựng một nghị quyết của Hội đồng Thẩm phán về áp dụng tập quán pháp vào giải quyết vụ việc dân sự trong thời gian tới.