Tòa án chủ động, quyết tâm cùng cả nước gỡ “Thẻ vàng” IUU: Bài 1: Nghị quyết “mở đường” xử lý vi phạm khai thác IUU

Bài 1: Nghị quyết “mở đường” xử lý vi phạm khai thác IUU

Cùng cả hệ thống chính trị, chính quyền các cấp, hệ thống Tòa án đã tích cực, chủ động trong công tác chống khai thác IUU, đặc biệt là việc Hội đồng Thẩm phán TANDTC ban hành Nghị quyết số 04/2024/NQ-HĐTP “Hướng dẫn áp dụng một số quy định của Bộ luật Hình sự về truy cứu trách nhiệm hình sự đối với hành vi liên quan đến khai thác, mua bán, vận chuyển trái phép thủy sản”.

Cấp thiết phải hoàn thiện chế tài xử lý

Tháng 5 năm 2017, Đoàn công tác của Liên minh châu Âu (EU) vào Việt Nam kiểm tra hoạt động tuân thủ các quy định của EU về đánh bắt hải sản bất hợp pháp, không có báo cáo và không theo quy định (IUU), đồng thời đưa ra 5 yêu cầu đối với Việt Nam, đó là: (1) phải hoàn thiện thiện thể chế quản lý; (2) quản lý đội tàu khai thác phù hợp với nguồn lợi; (3) hoàn thiện hệ thống kiểm tra giám sát tàu cá trên biển và tại cảng; (4) thực xác nhận, chứng nhận nguồn gốc nguyên liệu thủy sản; (5) ngăn chặn, chấm dứt tàu cá Việt Nam khai thác bất hợp pháp ở vùng biển nước ngoài.

Ngày 23/10/2017, EU chính thức rút "thẻ vàng" đối với Việt Nam trong lĩnh vực khai thác hải sản vì vi phạm các nguyên tắc đánh bắt hải sản bất hợp pháp, không có báo cáo và không theo quy định.

Kể từ thời điểm EU rút “thẻ vàng” IUU, Việt Nam đã thúc đẩy cải thiện, sắp xếp lại nghề khai thác thủy sản theo hướng phát triển bền vững, có trách nhiệm và hội nhập quốc tế. Quốc hội Việt Nam đã thông qua Luật Thủy sản năm 2017 (sửa đổi, bổ sung Luật Thuỷ sản 2013), Chính phủ ban hành các Nghị định, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã ban hành các Quyết định, Thông tư nhằm định hướng ngành khai thác thủy sản đáp ứng các quy định quốc tế cũng như của EC.

Qua các lần thanh tra (lần gần nhất là tháng 10 năm 2023), Đoàn Thanh tra của Ủy ban châu Âu (EC) đánh giá rất cao nỗ lực của Việt Nam, thể hiện rất rõ dưới sự lãnh đạo của Đảng, sự điều hành, chỉ đạo quyết liệt của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ và các địa phương. EC đánh giá khung pháp lý của Việt Nam đã cơ bản hoàn thiện, đáp ứng yêu cầu của EC về hệ thống các văn bản quy phạm pháp luật có những quy định cụ thể, rõ ràng về chống khai thác IUU;

Tuy nhiên, Liên minh châu Âu (EU) băn khoăn công tác tổ chức thực hiện trên thực tế tại địa phương vẫn còn hạn chế trong việc theo dõi, kiểm soát, giám sát hoạt động tàu cá, cũng như việc xử phạt vi phạm khai thác IUU; chế tài xử lý đối với các doanh nghiệp gian lận chưa nghiêm khắc; tình trạng tàu cá vi phạm khai thác hải sản bất hợp pháp ở vùng biển nước ngoài vẫn tiếp tục xảy ra; công tác thực thi pháp luật tại địa phương còn chưa đồng bộ; chậm trễ trong điều tra, xác minh, xử lý các vụ việc vi phạm khai thác IUU; đặc biệt là vi phạm khai thác hải sản bất hợp pháp ở vùng biển nước ngoài…

Đoàn Thanh tra của EC tiếp tục khuyến nghị Việt Nam cần phải có biện pháp xử lý nghiêm trách nhiệm đối với các tổ chức, cá nhân ở địa phương không hoàn thành chức trách, nhiệm vụ được giao cũng như các doanh nghiệp làm ăn phi pháp; tập trung thực hiện nghiêm túc các quy định pháp luật thủy sản, đặc biệt quy định về thiết bị giám sát hành trình (VMS), đăng ký, cấp phép, đánh dấu tàu cá, tạo sự chuyển biến trên thực tế, kiên quyết xử phạt triệt để các hành vi vi phạm khai thác IUU; tăng cường xử lý vi phạm hành chính đặc biệt là hình sự đối với vi phạm khai thác IUU.

Trên thực tế, đối với vấn đề xử lý vi phạm hành chính về khai thác IUU đã có quy định của pháp luật, tuy nhiên về xử lý hình sự về khai thác IUU thì còn chưa đồng bộ, đặc biệt là các văn bản hướng dẫn chi tiết cho việc áp dụng các quy định về xử lý hình sự đối với tội phạm khai thác IUU; thiếu hướng dẫn cụ thể khiến cho các cơ quan chức năng lúng túng trong việc xác định mức độ vi phạm và áp dụng các chế tài pháp luật. Chính vì sự thiếu đồng bộ này dẫn đến việc áp dụng pháp luật chưa thống nhất, chưa “mạnh tay”, chưa đủ sức răn đe và phòng ngừa.

Trong Công điện số 49/CĐ-TTg ngày 15/5/2024, Thủ tướng Chính phủ yêu cầu tập trung phát hiện, điều tra và xác minh thông tin để xử lý vi phạm quy định VMS; còn về truy cứu trách nhiệm hình sự đối với hành vi vi phạm khai thác IUU, tại Nghị quyết số 52/NQ-CP ngày 22/4/2024 của Chính phủ về triển khai thực hiện Chỉ thị số 32-CT/TW ngày 10/4/2024 của Ban Bí thư Trung ương Đảng về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác chống khai thác thủy sản bất hợp pháp, không báo cáo, không theo quy định và phát triển bền vững ngành thủy sản (Chỉ thị 32) đã kiến nghị TANDTC rà soát, hướng dẫn áp dụng thống nhất quy định của Bộ luật Hình sự trong xử lý hành vi liên quan đến khai thác thủy sản bất hợp pháp ở vùng biển nước ngoài.

Căn cứ pháp lý quan trọng

Chỉ thị 32 của Ban Bí thư Trung ương Đảng đề nghị Ban cán sự Đảng (nay là Đảng ủy) TANDTC lãnh đạo, chỉ đạo, phối hợp chặt chẽ với các bộ, ngành, địa phương có liên quan trong tổ chức và thực hiện Chỉ thị để kịp thời điều tra, truy tố, xét xử nghiêm các vụ, việc môi giới, móc nối đưa tàu cá, ngư dân Việt Nam đi khai thác bất hợp pháp ở vùng biển nước ngoài, hợp thức hóa hồ sơ đối với các lô hàng xuất khẩu; khẩn trương rà soát, hoàn thiện chính sách pháp luật, bổ sung chế tài xử lý vi phạm.

Căn cứ kiến nghị của Chính phủ tại Nghị quyết 52/NQ-CP ngày 22/4/2024, lãnh đạo TANDTC đã chỉ đạo các cơ quan chuyên môn nghiên cứu, xây dựng dự thảo Nghị quyết của Hội đồng Thẩm phán TANDTC, đảm bảo đúng quy định pháp luật, đáp ứng yêu cầu xử lý vi phạm khai thác IUU, các khuyến nghị của EU. Trải qua các phiên họp, các thành viên Hội đồng Thẩm phán TANDTC, đại diện Bộ Tư pháp, Bộ Công an, VKSNDTC, Bộ Nông nghiệp và Môi trường cùng nhau thảo luận và trao đổi các nội dung liên quan và thống nhất ban hành Nghị quyết của Hội đồng Thẩm phán TANDTC.

Ngày 12/6/2024, Hội đồng Thẩm phán TANDTC chính thức ban hành Nghị quyết số 04/2024/NQ-HĐTP “Hướng dẫn áp dụng một số quy định của Bộ luật Hình sự về truy cứu trách nhiệm hình sự đối với hành vi liên quan đến khai thác, mua bán, vận chuyển trái phép thủy sản” (Nghị quyết 04) và có hiệu lực thi hành kể từ ngày 1/8/2024.

Nghị quyết 04 gồm 11 điều, hướng dẫn áp dụng 10 điều của Bộ luật Hình sự liên quan đến các hành vi: xuất cảnh, nhập cảnh để khai thác thủy sản trái phép; bảo vệ nguồn lợi thủy sản; cản trở hoặc gây rối loạn hoạt động của mạng máy tính, mạng viễn thông để khai thác thủy sản trái phép; xâm phạm trong lĩnh vực thương mại thủy sản.

Nghị quyết 04 là căn cứ pháp lý quan trọng để các cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền trong hệ thống chính trị ở Trung ương và 21 tỉnh, thành phố ven biển tuyên truyền, phổ biến đến các tổ chức, cá nhân có liên quan đến hoạt động khai thác, mua bán, vận chuyển thủy sản để phòng chống việc khai thác thủy sản bất hợp pháp không báo cáo, không theo quy định.

Đồng thời cũng là cơ sở pháp lý để các cơ quan tiến hành tố tụng xử lý nghiêm các vụ, việc môi giới, móc nối đưa tàu cá, ngư dân Việt Nam đi khai thác bất hợp pháp ở vùng biển nước ngoài, hợp thức hóa hồ sơ đối với các lô hàng thủy sản.

Nghị quyết được ban hành nhằm kịp thời tháo gỡ những khó khăn, vướng mắc, bảo đảm áp dụng đúng và thống nhất các quy định của Bộ luật Hình sự cũng như đồng hành cùng Chính phủ Việt Nam trong việc gỡ cảnh báo “Thẻ vàng”, không để ảnh hưởng đến sự phát triển bền vững của ngành thủy sản và sinh kế ngư dân ven biển, làm giảm uy tín, vị thế, hình ảnh của quốc gia.

Ông Phùng Đức Tiến, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường cho biết, Việt Nam đã có Luật Thủy sản có hiệu lực năm 2019, các Nghị định và Thông tư là nền tảng pháp lý để phát triển ngành thủy sản theo hướng bền vững. Tuy nhiên, trong quá trình triển khai có một số vướng mắc.

Nghị quyết 04 của Hội đồng Thẩm phán TANDTC, là căn cứ pháp lý quan trọng để các cơ quan có thẩm quyền xử lý hành vi vi phạm các vụ, việc môi giới, móc nối đưa tàu cá, ngư dân Việt Nam đi khai thác bất hợp pháp ở vùng biển nước ngoài.

“

Cùng với ban hành Nghị quyết 04 của Hội đồng Thẩm phán TANDTC, lãnh đạo TANDTC yêu cầu TAND các tỉnh, thành phố tập trung xét xử nghiêm minh các vụ án liên quan đến khai thác IUU.