Nhạc sĩ Ngô Thụy Miên: Người viết tình ca với màu xanh hy vọng

Một đời chỉ viết tình ca

Ngô Thụy Miên tên thật là Ngô Quang Bình, sinh năm 1948 tại Hải Phòng, trong một gia đình có 7 người con mà ông là người con thứ hai. Cha của ông, trước là chủ nhà sách Thanh Bình ở Hải Phòng, sau vào Sài Gòn vẫn tiếp tục đứng ra trông coi tiệm sách cùng tên trên đường Phan Đình Phùng (nay là Nguyễn Đình Chiểu). Ngô Thụy Miên lớn lên trong sự gần gũi với sách vở, thơ văn. Do đó tâm hồn lãng mạn của ông sớm có cơ hội phát triển.

Ông bắt đầu học nhạc dưới sự chỉ dẫn của nhạc sĩ Hùng Lân và Đỗ Thế Phiệt. Thập niên 60, song song với việc theo bậc trung học ở trường Nguyễn Trãi và Đại học Khoa học, ông học trường Quốc Gia Âm Nhạc, tốt nghiệp về violin và phương pháp sáng tác. Ông tập tễnh sáng tác từ năm 1963. Hai năm sau đó, nhạc phẩm đầu tay của ông là Chiều nay không có em ra đời. Ca khúc này cho đến nay vẫn được ông yêu thích nhất vì đã đánh dấu một cột mốc quan trọng trong quá trình sáng tác của ông, cũng như ghi lại một quãng đời thơ mộng, một cuộc tình nhẹ nhàng với hình ảnh đường phố, quán nước đầy ắp kỷ niệm của Sài Gòn.

Đến năm 67, tên tuổi Ngô Thụy Miên trở nên nổi bật trong địa hạt tình ca với Mùa thu này cho em (sau đổi là Mùa thu cho em). Tiếp đó là Gọi nắng (tức Giọt nắng hồng), Dấu vết tình yêu (Dấu tình sầu), Cho những mùa thu (Thu trong mắt em), Tình khúc tháng 6, Mùa thu về trong mắt em (Mắt thu), Ngày mai em đi,… Năm 1969, ông cho xuất bản tập nhạc đầu tay Tình Khúc Đông Quân, tập hợp những ca khúc đã viết từ năm 1965. Đông Quân chính là bút hiệu đầu tiên của Ngô Thụy Miên. Tuyển tập này gồm 11 bài tình ca đã trở nên quen thuộc với thính giả thời bấy giờ và một ca khúc mới của ông là Một lần là mãi mãi.

Bất cứ sáng tác nào của Ngô Thụy Miên sau đó cũng đều được đón nhận nồng nhiệt – nhất là những ca khúc phổ từ thơ Nguyên Sa. Sau 1975, Ngô Thụy Miên sang Mỹ định cư và vẫn đều đặn sáng tác tình ca, bởi ông quan niệm âm nhạc của ông là tiếng nói tâm tình của ông, ông viết để sẻ chia những cảm xúc thật của mình. Nhạc sĩ Ngô Thụy Miên chân tình bày tỏ: “Tôi không viết nhạc để sống, nhưng sống để viết nhạc”. Vì thế, những tình khúc của ông đã thoát ra sự gò bó, o ép của việc dùng âm nhạc và lời ca làm sinh kế như nhiều nhạc sĩ khác. Sáng tác của Ngô Thụy Miên, vì thế cũng không nhắm vào một giọng ca nào theo kiểu “đo ni đóng giày” như một Mạnh Phát viết cho Thanh Tuyền, Phương Dung, một Phạm Đình Chương viết cho Thái Thanh, một Tâm Anh viết cho Phương Hồng Quế,… nó cứ tự nhiên như nhiên chảy như tiếng lòng của người viết. Ca sĩ nào hát thành công các ca khúc của ông, âu cũng là bắt được cái tiếng lòng ấy!

Nhạc sĩ Ngô Thụy Miên trong một lần đi chơi

Trong suốt cuộc đời mình, Ngô Thụy Miên chỉ viết tình khúc mà không mảy may động chạm gì đến những vấn đề chính trị, xã hội. Ông cho rằng “tôi viết tình ca vì thấy thích hợp với con người, với cá tính của mình, và cũng vì tình yêu mãi mãi vẫn là một đề tài muôn thuở cho người nghệ sĩ sáng tác”. Tới thời điểm hiện tại, tổng cộng, Ngô Thụy Miên có khoảng 70 bản tình ca. Càng về sau tình yêu trong tình khúc của ông càng đẹp và càng buồn – những nỗi buồn tưởng như không thể nào khỏa lấp được nhưng thấp thoáng đâu đó, vẫn thấy màu xanh của hy vọng chứ không ảo nảo, rã rời như những bản tình ca của nhạc sĩ Vũ Thành An.

Mối lương duyên với nhà thơ Nguyên Sa

Nhắc đến Ngô Thụy Miên không thể không nhắc đến Nguyên Sa và mối lương duyên kỳ lạ đã gắn kết thơ và nhạc của họ. Chính Ngô Thụy Miên từng không ngớt lời bày tỏ lòng ngưỡng mộ với nhà thơ Nguyên Sa: “Chúng tôi không có liên hệ gì ngoài sự cảm thông của hai con người cùng yêu nghệ thuật. Nói rõ hơn, tôi chỉ là một trong hàng triệu người yêu quý thơ ông, một người may mắn có thể gửi lời biết ơn dòng thơ tuyệt vời của ông qua những nốt nhạc giản dị, chân tình”.

Có thể nói, sự gặp gỡ giữa nhạc Ngô Thụy Miên và thơ Nguyên Sa là một cái duyên lớn cho âm nhạc. Trước khi Ngô Thụy Miên phổ nhạc thơ Nguyên Sa thì Nguyên Sa đã là một cái tên lớn trong nền văn học Miền Nam Việt Nam. Giới học sinh sinh viên thời ấy không ai không thuộc làu trên môi một đôi câu của thi sĩ trẻ, người đã mang từ Paris, hè phố Saint Michel với sông Seine, tháp Effel, những mùa đông mù sương, những tuyết trắng và những cặp tình nhân về cho thi ca Sài Gòn thêm đài các. Nguyên Sa cũng chính là người mang Áo lụa Hà Đông, nắng Sài Gòn và đâu đó những bóng Kiều, nàng thơ Hà Nội vào thơ rất nhẹ nhàng, gần gũi mà không gượng ép.

Người đẹp trong bài thơ Áo lụa Hà Đông là Lý Lệ Hằng, hoa hậu Bắc Kỳ năm 1930. Cô xuất thân từ một gia đình nông dân nghèo ở Thái Bình, vì mưu sinh nên cô lên Hà Nội kiếm sống, làm nghề hát “cô đầu” tại các quán rượu. Sau này, Lý Lệ Hằng trở thành người yêu của Bảo Đại. Hơn 20 năm sau, giữa Sài Gòn hoa lệ, Nguyên Sa vẫn không quên được “màu áo lụa” ngày ấy nên đã viết nên vần thơ lung linh, chảy dài trong nỗi nhớ những tháng ngày xưa cũ. Năm 1969, khi nghe chuyện về nàng, Ngô Thụy Miên đã phổ nhạc bài thơ này.

Nhạc phẩm Áo lụa Hà Đông có thể chưa là nhạc phẩm hay nhất của Ngô Thụy Miên cũng như bài thơ Áo lụa Hà Đông chưa hẳn là bài thơ Nguyên Sa tâm đắc nhất nhưng sự kết hợp của hai tâm hồn đồng điệu trong Áo lụa Hà Đông thì ai cũng cảm nhận được. Nguyên Sa đã giúp nhạc Ngô Thụy Miên thăng hoa và ngược lại Ngô Thụy Miên đã đem những tiếng thơ ấy bay cao và làm thổn thức muôn triệu tâm hồn.

Nếu để ý một chút sẽ thấy hình ảnh em ngoan, lá hoa buồn vương, ngõ vắng đường mịt mù, áo mỏng chiều sương… trong thơ Nguyên Sa luôn phảng phất đâu đó trong suốt các tình khúc Ngô Thụy Miên, tạo nên nét thơ mộng và dịu dàng riêng cho những tình khúc của ông. Nét đài các và hoài cổ đặc trưng, nét miên man rủ buồn trong nhạc cảm của những tình khúc Ngô Thụy Miên. Những dịu dàng ấy cũng chính là cảm hứng cho Ngô Thụy Miên phổ nhạc một bài thơ khác của Nguyên Sa: Paris có gì lạ không em, Tuổi 13.

Một điều ít người biết là dù số tác phẩm Ngô Thụy Miên và Nguyên Sa cộng tác chung khá nhiều nhưng hai ông chỉ gặp nhau đúng hai lần. Khi hay tin nhà thơ Nguyên Sa mất, Ngô Thụy Miên đã viết những dòng khắc cốt ghi tâm gửi tới người tri kỷ của mình: “Cái thời tuổi trẻ mộng mơ, yêu đương nồng nàn ngày nào đã thực sự không còn nữa. Không còn nữa những lụa là mưa nắng Sài Gòn, không còn nữa Paris và những người tình dòng sông Seine với những vòng tay ôm, môi hôn vội vã. Người đạo diễn đã bỏ cuộc chơi, bọn tài tử chúng tôi ở lại còn gì để bàn chuyện thu phong, còn gì để làm dáng với đời”.

Ngô Thụy Miên đã sống, đã yêu và đã viết tình khúc như thế, chân thành như kể những câu chuyện tình mình với một kẻ tri âm. Kẻ tri âm ấy là âm nhạc, nhưng thật may, âm nhạc là kẻ rộng lòng, nên chúng ta biết có một Ngô Thụy Miên và hơn 70 tình khúc Ngô Thụy Miên vẫn đang thổn thức cùng năm tháng.

Hoàng Dung (Công lý và xã hội)