Giá trị của bản án trong giáo dục pháp luật

Một bản án ra đời không đơn thuần để khép lại một vụ án. Ẩn trong từng dòng chữ là quan điểm của Nhà nước pháp quyền, là cách mà xã hội nhìn nhận về hành vi, đạo lý và giới hạn của con người.

Mỗi phán quyết, theo nghĩa đó, là một cuộc đối thoại lặng lẽ giữa pháp luật và lương tri, giữa cái lý của điều luật và cái tình của cuộc sống.

Ở vị trí người cầm cân nảy mực, Thẩm phán không chỉ thực thi công vụ, mà đang thực hiện một sứ mệnh. Bởi mỗi bản án được tuyên, dù ngắn gọn đến đâu, cũng là kết quả của quá trình cân nhắc kỹ lưỡng, nơi lý trí gặp gỡ sự thấu hiểu con người.

Một bản án đúng, hợp lý và nhân văn có thể giúp người phạm tội thức tỉnh, có thể khiến người dự khán suy ngẫm, và đôi khi, khiến cả người làm nghề thêm tin vào ý nghĩa của công lý.

Tại TP. Đà Nẵng, thời gian gần đây, các phiên tòa lưu động được tổ chức tại khu dân cư, trường học… đã trở thành những buổi học trực quan về pháp luật. Phiên xét xử vụ án “Trộm cắp tài sản” hồi tháng 8 vừa qua là một ví dụ. Bị cáo chỉ mới ngoài hai mươi, hành vi xuất phát từ sự bồng bột và thiếu hiểu biết.

Trong phần tuyên án, vị Thẩm phán dành thời gian phân tích hậu quả, lý giải trách nhiệm cá nhân, khuyên bị cáo quay lại con đường lương thiện. Sau phiên xử, nhiều người dân nói họ nhớ lời ấy hơn bất kỳ buổi tuyên truyền nào.

Hay như vụ án “Mua bán trái phép chất ma túy” được TAND TP. Đà Nẵng đưa ra xét xử lưu động tại Nhà văn hóa phường Hải Châu (TP. Đà Nẵng). Phiên tòa hôm ấy thu hút hàng trăm người dân đến dự, trong đó có nhiều thanh niên, học sinh trên địa bàn.

Khi bản án được tuyên, không khí lặng đi. Người dự khán không chỉ chứng kiến hậu quả pháp lý của hành vi phạm tội, mà còn thấy được thông điệp răn đe, cảnh tỉnh được chuyển tải rõ ràng từ từng lời tuyên án.

Thẩm phán Bùi Trọng Danh- Chủ tọa phiên tòa hôm ấy chia sẻ, mục tiêu của việc xét xử lưu động không phải để phô trương, mà là để pháp luật được đến gần hơn với người dân, để mỗi người tự soi chiếu và nhận ra giới hạn của hành vi. “Một bản án nếu được tuyên trong sự thấu hiểu và hướng thiện, sẽ không chỉ khiến bị cáo nhận ra lỗi lầm mà còn giúp những người chứng kiến thêm tin tưởng vào giá trị giáo dục của công lý”, Thẩm phán Bùi Trọng Danh nói.

Chánh tòa Tòa Phúc thẩm TANDTC tại Đà Nẵng Trần Huy Đức chia sẻ rằng: “Khi người dân dự một phiên tòa, họ không chỉ quan tâm đến kết quả xử lý vụ việc, mà còn dõi theo cách pháp luật được thực thi. Cách Thẩm phán điều hành phiên tòa, thái độ ứng xử với các bên, sự thấu đáo trong lập luận và sự chuẩn mực trong ngôn ngữ phản ánh trực tiếp bản lĩnh và văn hóa pháp lý của người cầm cân nảy mực. Mỗi lời tuyên, mỗi hành vi tại tòa đều là thông điệp về tinh thần thượng tôn pháp luật và cũng là bài học sinh động nhất về niềm tin công lý”.

Công lý được khẳng định không chỉ bằng mức án, mà còn bằng cách nó được tuyên ra.

Một bản án nghiêm minh, rõ ràng, dựa trên chứng cứ và lý lẽ, giúp xã hội nhận ra rằng mọi hành vi sai trái đều phải trả giá, nhưng vẫn luôn có con đường trở lại cho người biết hối cải. Pháp luật, trong bản chất, hướng tới việc sửa chữa hơn là loại bỏ.

Thực tế cho thấy, khi được hỏi, nhiều bị cáo sau khi chấp hành xong hình phạt đã bày tỏ sự thấu hiểu và trân trọng đối với phán quyết của Tòa. Họ nói, cách ứng xử đầy nhân văn trong phiên tòa đã giúp họ nhìn lại chính mình và quyết tâm làm lại cuộc đời. Đó là minh chứng cho thấy, một bản án nhân văn có sức cảm hóa mạnh hơn mọi lời răn dạy.

Ở chiều ngược lại, mỗi bản án được công khai trên Cổng thông tin điện tử của Tòa án cũng là một bước tiến quan trọng trong công tác tuyên truyền pháp luật. Người dân có thể tiếp cận, đọc, hiểu và từ đó rút ra bài học pháp lý cho chính mình. Đây chính là cách pháp luật lan tỏa trong đời sống mà không cần hô hào khẩu hiệu.

“Mỗi bản án khi được công khai là một phép thử về bản lĩnh và trách nhiệm của người cầm cân nảy mực. Càng công khai, càng đòi hỏi người Thẩm phán phải nghiêm túc trong từng con chữ, từng lập luận và phải viết bằng tinh thần trách nhiệm cao nhất.

Một bản án tốt không chỉ giải quyết thấu đáo vụ việc cụ thể, mà còn góp phần củng cố niềm tin của nhân dân vào sự công bằng và uy nghiêm của hệ thống tư pháp”, Chánh tòa Tòa Phúc thẩm TANDTC tại Đà Nẵng Trần Huy Đức chia sẻ.

Niềm tin ấy không tự nhiên mà có, nó được hình thành từ sự tận tâm, từ thái độ chuẩn mực trong mỗi phiên tòa, từ từng dòng lập luận thuyết phục và cách lắng nghe, tôn trọng con người.

Khi pháp luật được thực thi trong tinh thần đó, bản án không còn là biểu tượng của sự trừng phạt, mà trở thành biểu hiện của công bằng và nhân đạo.

Tòa án là nơi khẳng định giá trị của pháp luật, nhưng sâu xa hơn, là nơi con người được nhìn lại chính mình.

Một bản án thấu lý đạt tình giúp xã hội giữ vững kỷ cương, đồng thời mở ra cơ hội hàn gắn những tổn thương trong tâm hồn. Công lý, khi được thực thi bằng trí tuệ và lòng nhân ái, khiến pháp luật không còn khô cứng, mà trở thành điểm tựa tinh thần cho xã hội.

Đó là khi bản án không khép lại một hành trình, mà mở ra một khởi đầu khác - khởi đầu của sự thức tỉnh và thấu hiểu. Bởi công lý không nằm trong những điều khoản pháp luật khô cứng, mà hiện hữu trong cách chúng ta đối diện với con người, kể cả với những người từng lầm lỡ.

Trâm Trần