Thẩm phán và những “khoảng lặng” trước giờ tuyên án

Không phải mọi áp lực của nghề Thẩm phán đều có thể được nhìn thấy và thấu hiểu. Có những thời khắc căng thẳng chỉ bắt đầu sau khi khép lại phần tranh luận, khi Hội đồng xét xử bước vào phòng nghị án. Pháp luật quy định nguyên tắc độc lập xét xử và chỉ tuân theo pháp luật, nhưng thực tế, những vụ án phức tạp, có tác động xã hội lớn luôn đòi hỏi sự suy ngẫm kéo dài, thậm chí nhiều giờ xuyên đêm.

Với Thẩm phán Bùi Trọng Danh, “khoảng lặng” ấy bắt đầu bằng việc đọc lại hồ sơ, đối chiếu lời khai ở nhiều thời điểm, so sánh từng biên bản ghi âm, ghi hình. Ông chú trọng tới cả những chi tiết nhỏ, bởi chúng có thể làm thay đổi bản chất vụ án.

“Có vụ việc, chỉ một tình tiết nếu được công nhận sẽ giúp bị cáo được hưởng mức án nhẹ hơn đáng kể; nhưng nếu bác bỏ, bản án sẽ nghiêm khắc hơn. Chúng tôi phải cân nhắc giữa việc áp dụng đúng luật và bảo đảm bản án vừa nghiêm, vừa nhân văn”, ông chia sẻ.

Ông vẫn nhớ một vụ án hình sự đặc biệt nghiêm trọng, khi kết thúc phần tranh luận, hội đồng xét xử vẫn băn khoăn về một tình tiết giảm nhẹ. “Chúng tôi dành nhiều giờ trong phòng nghị án, rà soát từng lời khai, cân nhắc yếu tố tâm lý và hoàn cảnh phạm tội, để rồi đi đến sự đồng thuận”, ông kể.

Công việc xét xử, với ông, là sự kết hợp giữa thực thi trách nhiệm pháp lý và đối diện thẳng thắn với lương tâm nghề nghiệp. Mỗi bản án khi được tuyên ra khép lại một vụ việc, đồng thời gửi đi thông điệp về sự nghiêm minh của pháp luật và giá trị của công lý. “Đó là lời cam kết trước nhân dân rằng Tòa án sẽ xét xử công bằng, tuyệt đối tuân theo pháp luật, không bị chi phối bởi bất kỳ áp lực nào khác”, ông nhấn mạnh.

Chánh án TAND TP. Đà Nẵng Nguyễn Chí Công nhận xét: “Thẩm phán Bùi Trọng Danh là người có bản lĩnh nghề nghiệp vững vàng, luôn giữ sự công tâm trong xét xử. Ông đặc biệt kỹ tính ở giai đoạn nghị án, không bỏ qua bất cứ chi tiết nào, dù nhỏ nhất, vì hiểu rằng mỗi chi tiết đều có thể thay đổi bản chất vụ án”.

Từ góc nhìn của Viện kiểm sát, Kiểm sát viên Ngô Thị Bích Phượng (VKSND TP. Đà Nẵng) cho biết: “Trong quá trình tham gia phiên tòa với vai trò Kiểm sát viên, tôi luôn nhận thấy sự thận trọng, sự thấu tình đạt lý, mềm mỏng trong cách thẩm vấn và giải thích cho bị cáo, bị hại, người có quyền lợi nghĩa vụ liên quan của Thẩm phán Danh. Ông không chỉ tập trung vào nội dung cáo trạng hay phần luận tội của Viện kiểm sát, mà còn đặc biệt chú ý đến tính hợp pháp và hợp lý của từng chứng cứ.

Ở nhiều vụ án phức tạp, quan điểm giữa chúng tôi và Hội đồng xét xử có sự khác biệt, nhưng khi ông đưa ra nhận định, các lập luận đều dựa trên cơ sở pháp lý vững chắc, khiến các bên phải tôn trọng. Đây là yếu tố quan trọng để giữ gìn hình ảnh người Thẩm phán, uy tín ngành Tòa án và bảo đám tính công bằng nghiêm minh của pháp luật”.

Những “khoảng lặng” trước giờ tuyên án hiện diện ở cả các vụ án hình sự lẫn trong lĩnh vực dân sự và hành chính. Nhiều vụ tranh chấp kéo dài qua nhiều cấp xét xử, với hồ sơ dày hàng trăm, thậm chí hàng ngàn bút lục, đặt ra thách thức lớn cho Thẩm phán. Mỗi phiên nghị án trở thành hành trình xâu chuỗi toàn bộ diễn biến, đánh giá giá trị từng chứng cứ và dự liệu cẩn trọng những hệ quả pháp lý, xã hội có thể phát sinh từ phán quyết.

Trong một vụ án hình sự nghiêm trọng, người bị hại Nguyễn Thị Hoa (TP. Đà Nẵng) nhớ lại: “Ban đầu tôi lo sợ vụ việc sẽ không được xử lý thỏa đáng vì tình tiết quá phức tạp, nhiều nhân chứng và chứng cứ mâu thuẫn. Nhưng khi tham gia phiên tòa do Thẩm phán Danh chủ tọa, tôi thấy ông rất kiên nhẫn lắng nghe, giải thích rõ ràng quyền và nghĩa vụ của những người tham gia tố tụng. Dù phán quyết cuối cùng không hoàn toàn như mong muốn của tôi, tôi vẫn cảm nhận được sự công bằng và minh bạch. Bản án khiến tôi hiểu rằng Tòa đã cân nhắc kỹ lưỡng, không chỉ dựa trên hồ sơ mà còn đặt vào hoàn cảnh thực tế của chúng tôi”.

Trước áp lực ngày càng lớn, sự hỗ trợ từ công nghệ và cải cách thủ tục xét xử trở thành điểm tựa giúp Thẩm phán giảm bớt gánh nặng. Hệ thống ghi âm, ghi hình phiên tòa, phần mềm quản lý hồ sơ điện tử, cơ sở dữ liệu án lệ… giúp việc tra cứu, đối chiếu nhanh chóng và chính xác hơn. Tuy nhiên, quyết định cuối cùng vẫn thuộc về con người. Bản lĩnh nghề nghiệp, sự độc lập trong tư duy và tính công tâm vẫn là yếu tố then chốt bảo đảm bản án vừa đúng luật, vừa hợp lòng dân.

Để duy trì sự tỉnh táo trong những “khoảng lặng” căng thẳng ấy, Thẩm phán Danh xây dựng cho mình thói quen làm việc khoa học. Ông phân bổ thời gian hợp lý, tạm dừng khi cần để nhìn nhận lại vấn đề, hạn chế tiếp nhận thông tin ngoài hồ sơ vụ án nhằm tránh bị chi phối. Đôi khi, ông ghi ra các phương án xử lý rồi để vài giờ sau mới quay lại xem xét, tìm kiếm góc nhìn mới. “Chỉ cần một khoảng nghỉ ngắn, mình có thể nhận ra điểm mấu chốt mà trước đó chưa thấy”, ông chia sẻ.

Dù đã trải qua nhiều năm gắn bó với nghề, Thẩm phán Bùi Trọng Danh thừa nhận không phải “khoảng lặng” nào cũng kết thúc bằng cảm giác nhẹ nhõm. Có những vụ án, dù đã làm hết trách nhiệm, ông vẫn day dứt, trăn trở liệu bản án đã thực sự công bằng tối đa hay chưa? Chính những phút giây đối diện với sự bất toàn ấy đã giúp ông thấm thía ý nghĩa sâu sắc của nghề xét xử: Công lý là đích đến, nhưng con đường dẫn đến công lý luôn đầy thử thách.

Khi được hỏi điều gì giữ ông bền lòng trước sức nặng áp lực công việc, ông mỉm cười: “Mỗi lần tôi tuyên một bản án mà mình tin là công tâm và đúng pháp luật, lòng tôi lại nhẹ nhõm hơn. Dù trước đó có phải trải qua những giờ nghị án căng thẳng kéo dài, tôi vẫn thấy tất cả những cố gắng ấy đều xứng đáng”.

Với Thẩm phán Bùi Trọng Danh, những “khoảng lặng” trước giờ tuyên án là phần hồn của công việc xét xử, nơi pháp luật, lương tâm và trách nhiệm hòa quyện. Tại TAND TP. Đà Nẵng, những người như ông vẫn lặng lẽ giữ gìn và thắp sáng “ngọn đèn” công lý, để mỗi phán quyết vang lên với uy lực của pháp luật đều được nhân dân thấu hiểu, tin cậy.

Trâm Trần