Tết "về ngoại" của người Tày, Nùng Lạng Sơn
Với người dân tộc Tày, Nùng của tỉnh Lạng Sơn, rằm tháng Bảy là cái Tết vô cùng quan trọng và mang nhiều ý nghĩa (Tết "Pây Tái"). Theo quan niệm của họ, đây là dịp để con gái và con rể báo hiếu gia đình vợ. Trong một năm, Tết “Pây Tái” là cái Tết lớn thứ hai, chỉ sau Tết Nguyên Đán.
Từ bao đời nay, người Tày, Nùng vẫn gìn giữ phong tục "Pây Tái" dịp rằm tháng Bảy với những giá trị nhân văn sâu sắc.
Đây là dịp để các gia đình đoàn viên, sum họp. Chẳng ai biết Tết "Pây Tái” có từ bao giờ, chỉ biết rằng phong tục đặc sắc này được lưu truyền qua nhiều thế hệ và vẫn đang được đồng bào dân tộc Tày, Nùng tại Lạng Sơn nói riêng và cộng đồng Tày, Nùng Việt Nam lưu giữ cho đến tận ngày hôm nay.
"Pây Tái" theo tiếng Tày, Nùng có nghĩa là "về ngoại", là dịp để những người con gần xa trong gia đình cùng nhau về sum họp tại nhà ngoại. Theo truyền thống, Tết “Pây Tái” thường được bắt đầu từ ngày 10/7 Âm lịch đến hết ngày 15/7 Âm lịch. Khi đó, con gái và con rể sẽ đem lễ về thăm nhà ngoại để tỏ lòng biết ơn sinh thành của cha mẹ.
Món quà mang về thăm cha mẹ bên ngoại ít nhiều do từng nhà, nhưng không thể thiếu là 2 con vịt béo, vài cặp bánh gai hoặc bánh chuối và một chai rượu nhỏ. Đây cũng là nét văn hóa đặc sắc trong đời sống tinh thần của đồng bào Tày, Nùng.
Mỗi độ tháng Bảy về, vào khoảng thời gian từ ngày 13 cho tới 15 (âm lịch) là gia đình anh Hoàng Văn Nghĩa, người dân tộc Nùng thuộc huyện Bình Gia (cũ), tỉnh Lạng Sơn lại tạm gác những công việc của mình lại để cùng với gia đình về quê ăn Tết “Pây Tái”. Trong dịp này, vợ chồng anh luôn chuẩn bị những chiếc bánh gai (tiếng Tày còn gọi là “Pẻng tải”) quen thuộc để mang về dâng lên mâm cúng gia tiên.
Bởi lẽ, đây là món bánh quen thuộc không thể thiếu trên mâm cúng gia tiên của người Tày - Nùng ở Lạng Sơn vào dịp rằm tháng Bảy. Bánh có vị ngọt sắc của đường, vị dẻo thơm của nếp và lá gai, vị bùi của nhân đậu, ăn không ngấy. Bánh gai có thể để nhiều ngày mà không sợ mốc. Món bánh đặc trưng này đã tạo nên một nét văn hóa riêng có và đặc sắc của đồng bào Tày, Nùng.
Theo anh Nghĩa, chiếc bánh đã trở nên gần gũi, quen thuộc trong lối sống của họ ngay từ khi còn thơ bé, vì vậy nó trở thành một món ăn mang tính gắn kết, yêu thương gần gũi nhau của gia đình. Vì rằm tháng Bảy là rằm báo hiếu với cha mẹ, với tổ tiên, đặc biệt là người con gái khi đã đi làm dâu. Không phải chỉ về ăn cơm, con gái đã đi lấy chồng xa những ngày này sẽ về nấu cho bố mẹ một bữa cơm, và bữa cơm đó dâng lên tổ tiên bằng đôi bàn tay của người con gái hiếu thảo.
“Chúng tôi có thể rất bận, nhưng luôn luôn phải bố trí để về cùng với gia đình trong những ngày này. Đối với người Nùng chúng tôi thì cảm thấy thiêng liêng lắm bởi vì đó là sự báo hiếu, tất cả đều về để xum họp, gắn kết yêu thương, để động viên nhau thêm nhiều sức khỏe, nhiều niềm vui, đó cũng chính là những ân tình hết sức sâu nặng", anh Hoàng Văn Nghĩa tâm sự.
Chia sẻ với phóng viên về phong tục này, Tiến sĩ Hoàng Văn Páo, Chủ tịch Hội Di sản tỉnh Lạng Sơn (nguyên Giám đốc Sở Văn hóa - Thể thao và Du lịch tỉnh Lạng Sơn) cho biết: “Rằm tháng Bảy với riêng người Tày, Nùng ở khu Việt Bắc nói chung cũng như ở Lạng Sơn nói riêng là ngày vô cùng ý nghĩa. Bởi lẽ, nó tạo ra tình cảm, sự nhớ thương, là sự tạ ơn với đấng sinh thành, với tổ tiên. Chính vì vậy, Tết “Pây Tai” đã và đang tồn tại và phát triển hết sức nhân văn, được truyền từ đời này sang đời khác và dần trở thành phong tục tập quán hết sức tốt đẹp. Cá nhân tôi đánh giá đây là một hình thức di sản quý báu và là hiện tượng độc nhất vô nhị. Nét đẹp này cần phải bảo tồn, lưu giữ và tiếp nối cho muôn đời sau”.