Hội thảo về bảo tồn, phát huy giá trị di tích Trường Lũy ở Gia Lai

Theo bà Đỗ Thị Diệu Hạnh - Giám đốc Văn hóa Thể thao và Du lịch tỉnh Gia Lai, Trường Lũy là công trình đắp bằng đất, đá, nằm phía Đông dải Trường Sơn, dài 127,4km từ Quảng Ngãi qua Gia Lai. Công trình này lợi dụng địa hình rừng núi tự nhiên cao 400-800m, mang nhiều giá trị lịch sử, quân sự, kiến trúc, văn hóa, xã hội và minh chứng quan hệ giao thoa cộng đồng xưa...

Tháng 6/2025, Bảo tàng Gia Lai phối hợp với Viện KH-XH vùng Nam Bộ khảo sát, khai quật tại các điểm: Đồn H4, Dông Hầm, An Quang (200m²; thuộc Trường Lũy). Kết quả phát lộ nền móng, bờ lũy, công trình kiến trúc và hiện vật gốm, sành, kim loại… cho thấy kỹ thuật xây dựng kết hợp vật liệu bản địa, hào phòng thủ, lối di chuyển thích ứng địa hình.

TS. Nguyễn Khánh Trung Kiên - Phó Viện trưởng Viện KH-XH vùng Nam Bộ cho rằng, Trường Lũy không chỉ là thành lũy cổ mà còn là di sản phức hợp quân sự, kinh tế, văn hóa, dân tộc học độc đáo. Việc nghiên cứu giúp làm rõ tiến trình Nam tiến, đồng thời nhận diện “biên giới mềm” trong lịch sử giữa các cộng đồng.

Theo TS Kiên, hiện Trường Lũy vẫn còn nhiều hình thái kiến trúc, cấu trúc vật liệu khá nguyên vẹn toàn tuyến. Qua tài liệu lịch sử, Trường Lũy trước đây được triều Nguyễn bố trí 115 đồn/bảo do lính triều đình luân phiên canh giữ. Trong đó, có 4 đồn lớn, nổi bật nhất là Đồn Thứ (hiện thuộc thôn La Vuông, xã Hoài Nhơn Bắc, Gia Lai).

Tại hội thảo, nhiều chuyên gia ví Trường Lũy như “Vạn Lý Trường Thành” của miền Trung, vừa là giới tuyến quân sự, vừa là không gian giao thương và quan hệ xã hội các dân tộc, vùng miền.

Nhiều chuyên gia, nhà khoa học nhấn mạnh, Trường Lũy là di sản đặc biệt mang nhiều giá trị, cần sớm xây dựng hồ sơ để Bộ VHTT&DL xếp hạng di tích Quốc gia đặc biệt. Hiện, nhiều hạng mục di tích đang dần xuống cấp, nhiều vị trí bị người dân xâm lấn để sản xuất cây trồng, nguy cơ làm biến dạng, hư hại di tích vì vậy cần sớm xác định danh phận xứng đáng cho di sản này.

Theo ông Bùi Văn Niên - Phó Chủ tịch Hội đồng Khảo cổ học Việt Nam, Trường Lũy hiện đã được nhận diện đầy đủ về giá trị, tính xác định, tính quy mô di tích. Tới đây, sau khi nhận diện các giá trị bên trong di tích về kỹ thuật, công năng… để sớm xây dựng hồ sơ để xác lập di tích. Bên cạnh đó, cần khảo sát kỹ lưỡng để lựa chọn được những vị trí di tích còn nguyên giá trị, có tiềm năng để khai thác về du lịch, đón du khách tham quan, tìm hiểu về di sản.

Bà Nguyễn Thị Thanh Lịch - Phó Chủ tịch UBND tỉnh Gia Lai đề nghị các đơn vị, giới khoa học tiếp tục hỗ trợ tỉnh nghiên cứu đầy đủ, đồng bộ và liên vùng về di sản Trường Lũy.

“Trước mắt, cần sớm cắm mốc, khoanh vùng bảo vệ tránh bị người dân xâm hại, lấn chiếm từ hoạt động sản xuất. Tỉnh sẽ tiếp thu ý kiến chuyên gia để nhanh chóng hoàn thiện hồ sơ đề nghị xếp hạng di tích Quốc gia đặc biệt cho Trường Lũy”, bà Lịch đề nghị.

Đức Hồ