Chính sách hỗ trợ phương tiện giao thông thân thiện với môi trường

Khí thải giao thông đe dọa sức khỏe cộng đồng

Báo cáo của Tổng cục Thống kê về kết quả điều tra dân số và nhà ở giữa kỳ năm 2024 cho thấy, dân số Việt Nam tại thời điểm 1/4/2024 là 101.112.656 người. Việt Nam là quốc gia đông dân thứ ba trong khu vực Đông Nam Á (sau Indonesia và Philippines) và xếp thứ 16 trên thế giới. Cũng theo báo cáo trên, cả nước có 28.146.939 hộ dân cư, tăng gần 1,3 triệu hộ so với năm 2019. Đa số số hộ gia đình có sử dụng phương tiện giao thông cá nhân có động cơ (mô tô, xe gắn máy, ô tô...) cho mục đích sinh hoạt.

Trong đó, 89,4% hộ gia đình sử dụng mô tô, xe gắn máy; 9,0% hộ gia đình sử dụng ô tô cá nhân, cao hơn khoảng 3,3 điểm phần trăm so với năm 2019 (5,7%). Tỷ lệ này tương đương 2,533 triệu hộ gia đình sở hữu ô tô. Như vậy, chỉ sau 5 năm, tỷ lệ số hộ gia đình sở hữu ô tô cá nhân đã gấp khoảng 1,6 lần và không ngừng tăng nhanh trong giai đoạn tới.

Với mật độ dân số đông, lượng tiêu thụ xe máy, xe ô tô ngày càng nhiều, ô nhiễm không khí luôn ở mức báo động trong thời gian dài. Lượng khí thải từ giao thông chủ yếu gồm CO₂, NOx, SOx đang âm thầm "đầu độc" bầu không khí, tấn công sức khỏe cộng đồng và kéo lùi tiến trình phát triển bền vững. Khi nhu cầu đi lại gia tăng chóng mặt cùng tốc độ đô thị hóa, tình trạng ô nhiễm không khí cũng ngày càng trở nên nghiêm trọng và khó kiểm soát.

Trong khi đó, phương tiện giao thông thân thiện với môi trường bao gồm xe điện, xe hybrid, xe sử dụng năng lượng tái tạo vẫn chiếm tỷ lệ vô cùng nhỏ. Dù có sự tăng trưởng nhẹ trong những năm gần đây, chủ yếu nhờ vào sự gia nhập của các hãng xe điện nội địa và quốc tế, nhưng rào cản chi phí, hạ tầng sạc thiếu đồng bộ, chính sách ưu đãi thiếu thực chất vẫn khiến thị trường phương tiện xanh phát triển chậm chạp.

Tuy nhiên, đứng trước những thách thức ấy, ngành giao thông vận tải sẽ có cơ hội chuyển mình mạnh mẽ, nếu biết tận dụng đúng hướng đi để giảm phát thải như sử dụng các phương tiện giao thông thân thiện với môi trường. Lựa chọn phương tiện xanh, nâng cao hiệu quả sử dụng năng lượng, phát triển hệ thống giao thông thông minh và bền vững không chỉ là giải pháp khả thi, mà còn là chìa khóa để từng bước "giải độc" cho các đô thị, kiến tạo một tương lai giao thông sạch - xanh - hiệu quả.

Chính sách hỗ trợ phương tiện giao thông xanh

Theo nhận định của nhiều chuyên gia, việc chuyển đổi cả hệ thống phương tiện giao thông công cộng lẫn cá nhân sang sử dụng nhiên liệu sạch như xe điện, xe hybrid hoặc các phương tiện không phát thải carbon sẽ tạo ra tác động sâu rộng và trực tiếp đến diện mạo giao thông, đặc biệt là ở các đô thị lớn. Không chỉ góp phần cải thiện chất lượng không khí và giảm ô nhiễm tiếng ồn, quá trình này còn mở đường cho một hệ sinh thái giao thông hiện đại, văn minh và bền vững hơn.

Trong một cuộc làm việc hồi đầu năm 2025, Phó Thủ tướng Chính phủ Trần Hồng Hà và lãnh đạo nhiều Bộ đã trao đổi và nhất trí rằng, cần cơ chế, chính sách ưu đãi đối với nhiên liệu xanh; quy hoạch không gian hạ tầng giao thông xanh, lắp đặt trạm sạc điện ở đô thị; hỗ trợ người dân, doanh nghiệp vận tải chuyển đổi sang phương tiện giao thông xanh; ưu đãi các dự án sản xuất, nghiên cứu và phát triển phương tiện giao thông xanh, các trang thiết bị liên quan; ưu tiên các phương tiện giao thông xanh trong đấu thầu, mua sắm công…

Bên cạnh đó, để thúc đẩy phát triển giao thông xanh, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định 876/QĐ-TTg phê duyệt chương trình hành động về chuyển đổi năng lượng xanh, giảm phát thải khí CO₂ và CH4 của ngành giao thông vận tải, hướng đến mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050. Cùng với đó hướng trọng tâm phát triển hệ thống đường sắt tốc độ cao, đường sắt quốc gia điện khí hóa, phát triển cảng xanh và lộ trình chuyển đổi phương tiện sang sử dụng điện và năng lượng xanh…

Ngoài ra, Việt Nam cũng đã triển khai nhiều chính sách ưu đãi về thuế và phí nhằm thúc đẩy sự phát triển của xe điện, góp phần chuyển đổi giao thông theo hướng xanh và bền vững. Cụ thể, Chính phủ đã miễn hoàn toàn lệ phí trước bạ cho ô tô điện từ tháng 3/2022 đến hết tháng 02/2025 và mới đây gia hạn đến hết ngày 28/02/2027 nhằm kích thích thị trường xe xanh. Chính sách miễn lệ phí này giúp người mua xe điện tiết kiệm khoảng 10-12% giá trị xe đăng ký mới, giảm bớt gánh nặng chi phí ban đầu.

Song song với đó, thuế tiêu thụ đặc biệt đối với ô tô điện chạy pin đã được giảm xuống mức 1-3% trong giai đoạn 2022-2027, so với mức 35-150% áp dụng cho xe động cơ xăng cùng loại, tạo lợi thế cạnh tranh lớn cho xe điện. Sau năm 2027, thuế tiêu thụ đặc biệt đối với ô tô điện sẽ tăng dần lên 4-7%, nhưng vẫn thấp hơn đáng kể so với xe xăng.

Nhiều địa phương cũng đã ban hành Đề án phát triển giao thông xanh, với mục tiêu và lộ trình rõ ràng. Có thể kể tới Hà Nội là một trong những địa phương đi đầu trong chuyển đổi năng lượng xanh ngành Giao thông vận tải. Sở Giao thông vận tải Hà Nội cho biết, Hà Nội hiện là địa phương có nhiều loại hình vận tải hành khách công cộng thân thiện với môi trường đang được khai thác nhất trên cả nước, gồm xe buýt CNG và buýt điện; taxi điện; đường sắt đô thị; xe điện hai bánh và xe đạp công cộng.

Theo lộ trình chuyển đổi năng lượng xanh của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt, chương trình hành động về chuyển đổi năng lượng xanh, giảm phát thải khí carbon và khí metan của ngành Giao thông vận tải, từ năm 2025, tất cả xe buýt thay thế, đầu tư mới phải là xe sử dụng điện, năng lượng xanh. Giai đoạn đến năm 2050, tất cả xe buýt sử dụng điện, năng lượng xanh.

Hiện tại, Hà Nội có 132 tuyến buýt trợ giá với hơn 2.000 xe buýt, trong đó có 277 xe điện và xe sử dụng nhiên liệu sạch CNG, chiếm 13,6% tổng số phương tiện. Tỷ lệ "xanh hóa" phương tiện giao thông này là sự cố gắng, nỗ lực của cả doanh nghiệp và thành phố.

Giải pháp thúc đẩy phát triển phương tiện thân thiện môi trường

Để hiện thực hóa mục tiêu giảm phát thải và xây dựng hệ sinh thái giao thông bền vững, việc thúc đẩy phát triển phương tiện thân thiện với môi trường không thể chỉ dừng lại ở những chính sách mang tính khuyến khích chung chung. Cần một chiến lược tổng lực, có tầm nhìn dài hạn, đồng bộ về thể chế, tài chính, hạ tầng và nhận thức cộng đồng.

Trong đó, Chính phủ cần mạnh tay hơn nữa trong việc giảm các loại thuế và phí đối với phương tiện xanh, không chỉ dừng lại ở việc miễn lệ phí trước bạ trong vài năm đầu, mà nên có cơ chế hỗ trợ trực tiếp cho người tiêu dùng khi mua xe điện. Đồng thời, tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp bằng cách triển khai các gói vay vốn lãi suất thấp, miễn giảm thuế nhập khẩu đối với linh kiện xe điện, đồng thời có chính sách khuyến khích và bảo hộ các doanh nghiệp trong nước tham gia sản xuất, lắp ráp và phát triển ngành công nghiệp xe điện nội địa một cách bài bản

Ngoài ra, hạ tầng sạc chính là "mạch máu" của phương tiện điện. Do đó, thúc đẩy phát triển hạ tầng sạc công cộng là điều kiện tiên quyết để người dân yên tâm sử dụng xe điện. Nhà nước có thể hỗ trợ doanh nghiệp lắp trạm sạc bằng cách cho thuê đất công giá rẻ tại các bãi đỗ xe, trạm dừng, cây xăng để đặt trạm sạc nhanh.

Ưu tiên phát triển hệ thống giao thông công cộng hiện đại, thuận tiện cũng là một trong những giải pháp căn cơ và hiệu quả nhất để cắt giảm lượng khí thải từ hoạt động giao thông vận tải. Khi giao thông công cộng đủ sức đáp ứng nhu cầu đi lại của người dân, sẽ góp phần làm giảm đáng kể sự phụ thuộc vào phương tiện cá nhân. Điều này không chỉ giúp cải thiện chất lượng không khí đô thị mà còn giảm áp lực lên hạ tầng giao thông, hướng tới một môi trường sống bền vững và lành mạnh hơn.

Kinh nghiệm từ nhiều quốc gia cho thấy việc khuyến khích người dân chuyển sang sử dụng phương tiện giao thông công cộng là giải pháp hiệu quả để giảm phát thải khí nhà kính và cải thiện chất lượng môi trường đô thị. Các thành phố lớn như Zurich (Thụy Sĩ), Amsterdam (Hà Lan), Paris (Pháp), New York (Mỹ), Prague (Cộng hòa Czech), Seoul (Hàn Quốc), Bắc Kinh (Trung Quốc)... đều đã triển khai mạnh mẽ các chính sách thúc đẩy giao thông công cộng.

Đáng chú ý, Thụy Điển và Hàn Quốc đang đẩy nhanh quá trình xây dựng mạng lưới giao thông xanh hoàn chỉnh, kết nối liên tục từ điểm đầu đến điểm cuối hành trình, thông qua việc tích hợp giữa metro, xe buýt và các phương tiện bán công cộng như taxi hoặc xe điện. Tại Đông Nam Á, Singapore là hình mẫu tiên phong với tỷ lệ người dân sử dụng phương tiện công cộng cao nhất khu vực, trong khi Thái Lan và Indonesia đang nỗ lực đối phó với tình trạng ô nhiễm không khí nghiêm trọng bằng cách mở rộng và cải tổ hệ thống giao thông đô thị theo hướng xanh và bền vững.

Hoài Anh