Dấu ấn văn hóa cộng đồng người Hoa tại thủ phủ miền sông nước

Tỉnh Sóc Trăng cũ có cộng đồng người Hoa chiếm khoảng 15% dân số toàn tỉnh. Từ ngày 1/7/2025, tỉnh Sóc Trăng, tỉnh Hậu Giang sáp nhập với TP Cần Thơ thành TP Cần Thơ (sau sáp nhập), đã tạo nên một cộng đồng dân tộc đa dạng và phong phú cho TP Cần Thơ; trong đó chủ yếu là dân tộc Kinh, dân tộc Khmer và dân tộc Hoa. Cộng đồng người Hoa là một trong ba mảnh ghép cốt lõi tạo nên diện mạo văn hóa đa dạng của TP Cần Thơ mới.

Cuốn địa chí Sóc Trăng có đoạn: “Trong quá trình nhập cư ở tỉnh Sóc Trăng, người Hoa chủ yếu là người Triều Châu và người Quảng Đông, sớm hòa nhập cùng người Kinh và Khmer xuất tiến công cuộc khai khẩn đất đai, phát triển sản xuất và thúc đẩy buôn bán với cả bên trong và ngoài cộng đồng”.

Từ khi đến vùng đất mới, những vật dụng, nếp nhà hay những giá trị tinh thần mà người Hoa mang theo tới vùng đất mới như thói quen sinh sống, phong tục tập quán trong các ngày lễ, cưới hỏi, giỗ chạp,… Tất cả vừa là hồn quê vẹn nguyên trong lòng, vừa là văn hóa nên dẫu qua bao nhiêu thế hệ, những nét văn hóa của người Hoa vẫn được giữ gìn.

Cộng đồng người Hoa tại tỉnh Sóc Trăng cũ sinh sống chủ yếu tại TP. Sóc Trăng, Thạnh Trị, Mỹ Xuyên, hiện nay là các phường thuộc TP Cần Thơ.

Văn hóa cộng đồng hòa nhập

Định cư ở nơi nào, nếu người Khmer lập phum, sóc; người Kinh lập làng thì người Hoa lập hội quán. Điều ấy như tập quán ngàn đời của mỗi dân tộc.

Hội quán là tổ chức đầu tiên đơn giản nhất, thể hiện bản sắc văn hóa, tính cộng đồng, tương thân tương ái rất cao của người Hoa, nhất là trong bước tha hương.

Người Hoa thường sinh sống và làm nông ở các thôn xóm ven sông, ven biển hoặc gần nguồn nước. Ở thành thị, họ tập trung sinh sống trong các khu phố riêng biệt.

Nhà ở của người Hoa rất đa dạng, từ nhà ba gian hai mái đến nhà chữ Môn, chữ Khẩu. Người Hoa thường xây nhà bằng đá, gạch, lợp ngói máng hoặc lá quế, lá tre... Ngoài ra, có một điểm rất dễ nhận biết của người Hoa là tại các cửa hàng, quán ăn, người Hoa thường đặt chữ “Ký” trong tên quán của mình.

Khi được hỏi về ý nghĩa của từ "Ký" trong tên các quán ăn của cộng đồng Hoa thì họ có nhiều cách lý giải khác nhau. Nhiều người gốc Hoa cho rằng, việc đặt tên quán gắn với cụm từ "Ký” đã trở thành một thói quen từ những thế hệ trước. Nó như một dấu hiệu nhận biết nét đặc trưng, riêng biệt của các hiệu mỳ gia truyền.

Về ý nghĩa xưa thì có rất nhiều cách lý giải. Trước hết, thì từ "Ký" có thể hiểu là "nhớ", là " danh hiệu", là sự xác tín, chủ quán muốn khách hàng nhớ tới tên hiệu quán đó, thuộc về dòng họ hoặc gia đình nào đó.

Hay cũng có cách lý giải rằng, tên quán gắn liền với từ "Ký” là ngầm hiểu quán đó bán mỳ được làm thủ công theo công thức của người Hoa, rồi được thể hệ sau tiếp nối.

Tựu chung lại, từ "Ký" trong tên của những quán mỳ của người Hoa không chỉ đơn thuần là tên gọi, mà còn gắn liền với danh dự, uy tín của thương hiệu; là một hành trình kế thừa tiếp nối của tinh hoa ẩm thực và bản sắc văn hóa đặc trưng.

Cộng đồng người Hoa thường có thói quen làm nhà ở tập trung gần nhau. Họ trải qua nhiều nghề mà chủ yếu là làm bánh Pía, xá bấu, nghề kim hoàn và kinh doanh, buôn bán (tạp hóa, buôn vải,…).

Một trong những nghề thủ công mà người Hoa mang theo là nghề kim hoàn tinh xảo. Theo thời gian, trước sự đa dạng của hàng hóa, sản phẩm và những biến chuyển của thị hiếu, nghề kim hoàn có chút mai một, thăng trầm nhưng tơ vương thì vẫn còn đậm nhạt.

Ngày nay, Tinh Bảo Miếu (ngôi miếu tổ Kim Hoàn) tại 34 Lê Lợi, phường Sóc Trăng, TP Cần Thơ vẫn còn nhang khói hằng ngày như minh chứng cho lòng hiếu trung với tổ nghề của người Hoa nơi đây.

Vốn có kinh nghiệm lại cần cù chịu khó cộng với sự liên kết chặt chẽ cộng đồng với nhau trong kinh doanh, buôn bán nên việc làm ăn của cộng đồng người Hoa luôn phát triển tốt, góp phần vào việc thúc đẩy kinh tế tại địa phương.

Tín ngưỡng và giá trị tinh thần

Từ xưa, khi các thế hệ người Hoa đầu tiên đặt chân đến Việt Nam, đã mang theo những giá trị văn hóa đặc sắc, trong đó nổi bật nhất là tín ngưỡng thờ cúng các vị Thần. Việc thờ cúng không chỉ đóng vai trò quan trọng ở đời sống thường ngày mà còn là sợi dây gắn kết cộng đồng.

Tại TP Cần Thơm, du khách có thể tìm kiếm những ngôi đền, miếu của người Hoa không khó. Nổi bật trong đời sống văn hoá tín ngưỡng của người Hoa ở Cần Thơ phải kể đến chùa La Hán tại phường Sóc Trăng. Ngôi chùa được xây dựng từ năm 1952 do người Hoa Triều Châu quản lý.

Tiếp đến là Hỏa Đức Tự tại phường Phú Lợi, TP Cần Thơ. Theo chia sẻ của nhiều người dân địa phương, ngôi miếu này thường thu hút rất nhiều người Hoa cúng viếng.

Một trong hững công trình tôn giáo nổi tiếng của người Hoa tại vùng đất Tây Đô là chùa Bà Thiên Hậu. Theo lịch sử ghi lại, Bà Thiên Hậu họ Lâm tên Mặc, người làng My Châu, huyện Bồ Điền, Phủ Hưng Hóa, tỉnh Phước Kiến, Trung Quốc. Cứ vào ngày 23 tháng 3 âm lịch, người Hoa lại đến chùa để cầu mong bình an, sức khỏe.

Đối với người Hoa, tín ngưỡng không chỉ đơn thuần là gửi gắm niềm tin vào đấng thần linh mà còn là một cách để con người tìm kiếm chỗ dựa tinh thần, giáo dục đạo đức thông qua tín ngưỡng.

Chẳng hạn, người Hoa sùng bái Quan Công, coi ông là một vị thần quan trọng trong đời sống tín ngưỡng. Theo nhiều người Hoa chia sẻ, việc sùng bái Quan Công, ngoài ý nghĩa về mặt tâm linh thì còn nhằm định hướng nhân cách cho cộng đồng, bản thân theo chuẩn mực đạo đức Nho giáo là: “Nhân, Nghĩa, Lễ, Trí, Tín”.

Còn việc tôn thờ bà Thiên Hậu, người Hoa mong muôn chăm bồi nhân cách cho cộng đồng nói chung, phụ nữ người Hoa nói riêng, từ đó có tình yêu thương rộng lớn, biết giúp đỡ những người hoạn nạn, có lòng hiếu thảo với cha mẹ và tình tương thân tương ái với mọi người.

Đối với người Hoa, các vị thần như: Thiên Hậu Nương Nương, Quan Thánh Đế Quân, Phúc Đức Chánh Thần,… chính là nguồn động lực, sự che chở mà họ gửi gắm niềm tin, giúp họ vượt qua khó khăn.

Câu nói quen thuộc "A Côn phò hộ, A Má phò hộ" mỗi lần khấn xong đã trở thành biểu tượng tinh thần, gửi gắm sự an ủi và động lực, gợi lên cảm giác bình an, vững tâm để đối mặt với cuộc sống.

Những giá trị này không chỉ được duy trì qua các nghi lễ thờ cúng mà còn lan tỏa qua các lễ hội cộng đồng như Tết Nguyên Đán hay Tết Nguyên Tiêu. Đây chính là nét đẹp, đáng tự hào trong văn hóa người Hoa.

Tín ngưỡng thờ cúng của người Hoa không chỉ nằm ở khía cạnh tâm linh mà còn phản ánh chiều sâu văn hóa. Đối với thế hệ trẻ, đây là cách để họ hiểu hơn về cội nguồn, trân trọng những truyền thống được gìn giữ qua nhiều thế hệ và ý thức rõ vai trò của mình trong việc tiếp tục giữ gìn di sản văn hóa này.

Ẩm thực đa dạng và phong phú.

Dân gian thường có câu: “ăn cơm Tàu , ở nhà Tây”, tưởng chừng là câu nói vui nhưng sự thật nó phản ánh nghệ thuật, tinh hoa ẩm thực của người Hoa. Những cao lầu, hoành thánh hay những bữa cơm thường ngày với xá bấu, hề ía- hề sô, lạp xưởng... đã tạo nên "bức tranh" ẩm thực đa dang của người Hoa.

Điểm đặc sắc trong nghệ thuật ẩm thực của người Hoa là những món ăn đều được trang trí rất đẹp mắt và cách đặt tên món ăn đều mang ý nghĩa tốt đẹp.

Ví như món mì sụa còn được gọi là mì trường thọ, là một trong những món ăn truyền thống của người Hoa. Sụa trong trong tiếng Hán có nghĩa là “trường thọ”.

Do đó, mì sụa thường được dùng trong các dịp lễ, Tết, sinh nhật hoặc những ngày kỷ niệm quan trọng.

Món mì sụa có thể được chế biến theo nhiều cách như: nấu canh, xào, hoặc nấu chè với trứng gà luộc. Màu đỏ của lòng đỏ trứng mang ý nghĩa cầu chúc sức khỏe, bình an và may mắn.

Một trong những món ăn không thể thiếu trong mâm cỗ của người Hoa là món kim tiền kê. Kim tiền kê mang ý nghĩa là "gà tiền vàng", với hình dạng các miếng thịt được xếp xen kẽ với mỡ và lạp xưởng, tạo thành hình giống như những đồng tiền xu, biểu tượng cho sự thịnh vượng.

Cộng đồng người Hoa có rất nhiều ngày lễ hội trong năm. Mỗi dịp lễ ấy họ thường có những món ăn đặc trưng, ý nghĩa, phù hợp.

Tết Nguyên tiêu, người Hoa sẽ dâng cúng nhiều lễ vật nhưng thứ không thể thiếu là bánh trôi nước với mong muốn mọi việc mọi điều trong một năm của gia đình đều trôi chảy, suôn sẻ.

Còn với Tiết thanh minh là dịp để con cháu tập trung tảo mộ ông bà tổ tiên, người Hoa thường dâng cúng những món ăn đẹp mắt và bao giờ cũng phải có mâm tam sên, thịt quay và rượu. Tiết thanh minh đã phát triển mạnh mẽ, trở thành nét văn hóa chung với các dân tộc khác tại Sóc Trăng, Bạc Liêu và Cà Mau cũ.

Người Hoa tại TP Cần Thơ nói riêng và trên các địa phương trên cả nước nói chung, thế hệ nối tiếp thế hệ đã và đang gìn giữ văn hóa, miệt mài lao động và sản xuất đóng góp vào sự phát triển kinh tế - xã hội của từng địa phương và của cả đất nước.

Mỗi một dân tộc, mỗi một con người luôn đến tạo lập, xây dựng và phát triển luôn được đất nước hình chữ S - Tổ quốc Việt Nam đón nhận và che chở, yêu thương.

Sự nhân văn, đùm bọc, chở che và tinh thần bác ái của dân tộc Việt Nam đã được hun đúc, tiếp nối qua nhiều thế hệ... Minh chứng là sự hòa hợp của 54 dân tộc anh em cùng sinh sống, cùng phát triển. Và từ bao đời, Việt Nam đã trở thành quê hương, trở thành tiếng gọi thiêng liêng từ trong sâu thẳm trái tim của mỗi dân tộc, trong đó có cộng đồng người Hoa.

Xuân Phương